نویسنده: مجید جویا
در جنوب استان نوشهیر در مرکز ترکیه، شهر باستانی درینکویو قرار دارد که در دوران اوج تمدنش تقریباً 20 هزار نفر در آن زندگی می کردند. این شهر از ابتدای پایه گذاری اش در قرن هشتم پیش از میلاد تبدیل به یک جامعه ثروتمند و پر رونق با کارگاه های روغن کشی، اصطبل و همچنین گاو و گوسفند و دیگر جانوران اهلی شد. تمام این چیزها برای هر جامعه ای طبیعی است. فقط با یک تفاوت؛ کل این شهر در زیر زمین ساخته شده بود. این شهر در برخی نقاط تا 60 متر زیر زمین پایین رفته بود. داستان حتی عجیب تر هم می شود وقتی بدانید درینکویو تنها شهر زیر زمینی در آن بخش از ترکیه نبود. این شهر با استفاده از یک تونل 8 کیلومتری به یک شهر زیرزمینی دیگر به نام کایماکلی متصل شده بود. در حقیقت تنها در منطقه کاپادوکیه، 30 شهر زیرزمینی وجود داشتند. تمدن های دیگر چندین بار این جوامع زیر زمینی را اشغال کردند و مدت ها هم جایی برای فرار و پنهان شدن پناهندگان مسیحی قرون اولیه (تا قبل از پذیرش مسیحیت توسط امپراتوران رم) بودند.
***
در قرن 21 هم گروه رو به رشدی از مهندسان و معماران رویاپرداز دارند جدی تر به زیر پایشان نگاه می کنند. ولی این بار انگیزه آنها تنها فرار از دست دشمنان مذهبی نیست؛ هدف آنها فرار از جمعیت رو به رشد بالای زمین است.
در سال 2018، کار ساخت یک زیر زمینی 7/4 میلیارد پوندی زیر کانال های معروف آمستردام شروع خواهد شد؛ شهری که انواع مراکز خرید، پارکینگ و مراکز تفریحی را در خود خواهد داشت. سنگاپور، توکیو و فرانکفورت هم در حال برنامه ریزی برای پروژه های بزرگ زیرزمینی هستند.
زندگی زیرزمین
مکزیکی ها یک گام از این هم فراتر گذاشته اند و به جای اینکه فقط خرید خود را به زیرزمین ببرند، قرار است زیرزمین زندگی کنند. یک «زمین خراش» 65 طبقه که قرار است در مکزیک ساخته شود تا 300 متر زیر سطح میدان اصلی این شهر خواهد رفت. این هرم واژگون را که شرکت «بانکر آرکیتکتورا» طراحی کرده یک هسته شیشه ای 10 طبقه خواهد داشت که نور را به 10 طبقه خانه ها، 10 طبقه فروشگاه ها و 35 طبقه دفاتر اداری زیر آن خواهد فرستاد.حتی اگر نگران حمله لژیون های رمی نباشید، زندگی زیرزمین فواید خاص خودش را دارد.
اگر به پدیده ای مانند بلایای طبیعی نگاه کنید، ترجیح می دهید کجا باشید: در طبقه 50 یا 60 یک برج بلند یا در زیرزمین؟ و اگر در اثر تغییرات آب و هوایی، شرایط در سطح زمین بدتر شود، در آن صورت یک سپر حفاظتی چندمتری از خاک و سنگ می تواند خیلی مطلوب تر از یک بالکن بانمای شهر از بالا باشد.
هزینه فعلی ساختمان سازی در اعماق، بیشتر از بلند مرتبه سازی است. ما امیدی نداریم که در عمر خود بتوانیم شاهد ساخت زمین خراش ها باشیم. ولی در دراز مدت به غیر از امکان دسترسی به بعضی عناصر، مزایای دیگری هم برای این حفره ها وجود دارند و زیرزمین راهی برای رفتن به خیلی از جاهای دیگر خواهد بود، به آب و هوای داغ و مرطوب یا سرمای استخوان سوز فکر کنید، چه کسی می خواهد در چنین هوایی بیرون برود؟
پارک زیرزمینی
حتی روزی خواهد رسید که می شود پارک ها را هم در اعماق زمین پیدا کرد. طرحی در نیویورک ارائه شده که ایده ارائه کنندگان آن ساخت یک پارک به نام Low Line در فضای عظیمی است که از زمان تعطیلی یک سیستم تراموادر نیویورک بلااستفاده مانده است. علت این نامگذاری، تقابل با پارک معروف High Line این شهر است که روی یک خط ریلی سابق مترو که چند متر بالاتر از سطح زمین قرار داشت، ساخته شده است.آینه ها و فیبرهای نوری، نور طبیعی را به این فضای غار مانند خواهند آورد. لوله انعکاسی که پرتوهای نور خورشید را هدایت خواهند کرد، نقشی کلیدی در این میان بازی خواهند کرد و مقدار زیادی از نور طبیعی خورشید را به اعماق خواهند برد. مدتی پیش با استفاده از یک نمونه در مقیاس کامل این سیستم، بخشی از این نوآوری های انتقال نور آزمایش شده که رشد چمن، بوته ها و حتی درختان را در اعماق امکان پذیر می سازد.
طرح های ساختمانی زیرزمینی کنونی نشان داده اند. این پدیده که تاکنون مختص سطح زمین بوده است، می تواند به زیرزمین هم برود. در تأسیسات پژوهشی زیرزمینی سنفورد (یک مجموعه آزمایشگاه در جنوب داکوتا که بین 90 تا تقریباً 2500 متر زیرزمین قرار می گیرد) معماران با روان شناسان همکاری کرده اند تا این محیط را تا حد ممکن دلپذیر کنند.
نمایشگرها آسمان آبی را نشان می دهند و سیستم های تهویه هم جریان هوای قابل توجهی ایجاد می کنند که فرد را به یاد بادهای ملایم بالای سطح زمین می اندازد.
این طرح ها به منظور اجتناب از هرگونه مشکل روحی و روانی ارائه شده اند ولی زندگی در زیرزمین اصلاً از نظر روان شناختی مشکل آفرین نخواهد بود، اکثریت مطلق مردم هیچ مشکلی با استفاده از متروی زیرزمینی لندن یا رفتن به یک سالن کنسرت بدون پنجره ندارند. اگر مردم دلیل منطقی برای رفتن به چنین فضایی داشته باشند، یا از رفتن به زیرزمین سود ببرند، به راحتی آن را خواهند پذیرفت.
گرما
گذشته از مسائل روانی، چالش های مهندسی مرتبط با ساخت شهرها در زیر سطح زمین به شدت وابسته به عمق شهر هستند چند ده متر اول زیر سطح زمین، متوسط دمایی تقریباً هم اندازه سطح زمین دارد. در نتیجه هر برنامه حفاری در کشورهای سردسیر نیاز به تأمین گرمایش در تقریباً همه 12 ماه سال خواهد داشت تا مشکل متوسط دمای پایین را حل کند. با افزایش عمق دما افزایش می یابد و بسته به جای آن در عمق تقریباً 500 متری، افزایش دمای متوسط 25 درجه ای به نسبت سطح زمین را شاهد خواهیم بود. ولی این افزایش دما هزینه های خاص خود را دارد.در چنین جایی، پایین تر از سطح آب های زیرزمینی خواهید بود. درخیلی از مناطق سطح آب زیرزمینی، تنها ده متر زیر سطح زمین است. بیرون نگاه داشتن آب از تأسیسات و فرستادن هوای تازه برای تنفس به آن پایین، نیاز به پمپاژ مداوم (هم آب و هوا) خواهد داشت.
اعمال نیروی شدید برای حفر یک فضای بزرگ در زیرزمین و اعمال نیروی پیوسته برای زیست پذیر نگاه داشتن آن نیز پر هزینه خواهد بود. اگر یک فضای زیرزمینی مهندسی شده بخواهید، من یکی برای شما می سازم. اما قرار نیست چنین چیزی ارزان از آب دربیاید.
مشخصاً هر چه جامعه زیرزمینی بزرگ تر باشد، دردسرهای آن هم بیشتر خواهند بود. انرژی هسته ای می تواند نیروی مورد نیاز را تأمین کند. ولی خلاصی از دست ضایعات و زباله های آن مشکل بزرگی است. درک جوامع بزرگی که زیرزمین زندگی کنند و مستقل از سطح زمین باشند، کار ساده ای نیست. ساده تر این خواهد بود که کارکردهای خاصی را تصور کنیم که زیرزمین انجام می شوند و در تعامل با دیگر تشکیلات روی زمین قرار دارند یا جوامعی که زیرزمین می روند و می توانند برای مدت محدودی، مستقل از منابع بیرون بمانند.
حتی اگر ما کاملاً زیرزمین نرویم، به نظر می رسد که بخش رو به افزایشی از زندگی شهری قرار است به زیرزمین منتقل شود با گستردگی کنونی زندگی شهری، شما تنها دو انتخاب دارید؛ یا بالا بروید، یا پایین. ما شاهد افزایش چشمگیر استفاده از فضای زیرزمین هستیم.
مدت هاست بعضی از مردم با زندگی زیر سطح زمین خو گرفته اند
کندوان، ایران
یک متر زیر سطح زمین
گفته می شود این حفره های کنده شده در سنگ های آتشفشانی، 6 هزار سال است میزبان بومیان این منطقه هستند. در یک خانه سنتی چهار طبقه در کندوان، طبقه همکف یا اول به عنوان آغل حیوانات استفاده می شود، دو طبقه دیگر مسکونی هستند و طبقه آخر هم انبار است به این خانه ها کاران گفته می شود که به معنی کندوی زنبور عسل است.
سابتراکسل، کانزاس، ایالات متحده آمریکا
یک متر زیر سطح زمین
این پناهگاه زیرزمینی را ارتش ایالات متحده در دهه 60 ساخته تا میزبان موشک های اتمی Atlas E باشد. اکنون بخشی از این سیلیو سابق تبدیل به یک منزل خانوادگی شده است. که حتی نمازخانه ای آرام و روحانی و حمامی مجهز به وان آب داغ هم دارد. این خانه که دسترسی به آن از طریق یک تونل امکان پذیر است و اتاقی مشابه اتاق کنترل اصلی هم در آن تعبیه شده و همیشه یادآور کاربرد قبلی این ساختمان است، باب طبع هر کسی نخواهد بود.
کوبرپدی، استرالیا
1/8 متر زیر سطح زمین
هوای خنک تر این پناهگاه های حفر شده در حاشیه تپه ها، آنها را بدل به جایی ایده آل برای فرار از گرمای بیرون کرده که در گرم ترین روزهای سال، حتی به 40 درجه هم می رسد. در نتیجه این سایت معدنی اکنون بزرگ ترین جامعه زیرزمینی جهان را دارد و 1500 نفر زیر سقف های آن زندگی می کنند. در آنجا حتی یک کلیسای زیرزمینی هم وجود دارد.
خانه غار، میسوری، ایالات متحده آمریکا
2 متر زیر سطح زمین
این خانه مدرن در یک غار 1400 متر مربعی در میسوری قرار دارد که سه اتاق خواب و همچنین سه چشمه زیرزمینی دارد. گرمای ژئوترمال (زمین گرمایی) دمای مطلوب را برای اتاق ها فراهم می کند. دیوارهای اتاق های خانه هم همان دیواره های سنگ ماسه ای غار هستند؛ فقط برای جلوگیری از ریختن گرد و خاک به داخل خانه از سقف های مصنوعی استفاده شده است.
هتل سالاسیلورماین، سوئد
155 متر زیر سطح زمین
با وجود اینکه اینجا عملاً یک خانه نیست، این سوئیت هتل که هر شب خوابیدن در آن 380 پوند خرج بر می دارد، عمیق ترین مکان مسکونی در زمین است. شاید کسانی که ترس از فضاهای بسته و تنگ دارند بتوانند استثنایی برای این سوئیت که تنها در یک حفره در پایین یک معدن قدیمی نقره قرار گرفته است. قائل شوند. مهمانان با استفاده از یک بالابر معدن به این سوئیت دسترسی پیدا می کنند و در تمام شب، تنها یک خط ارتباط داخلی با سطح زمین دارند.
/م