تألیف: حمید وثیق زاده انصاری
منبع: راسخون
منبع: راسخون
ستاره‌های ابر غول آبی از حیث این که در میان درخشان‌ترین و هم چنین کم عمرترین ستارگان قرار دارند بی نظیر می‌باشند. این ستاره‌ها می‌توانند قبل از انفجار نهایی در طول فرآیند ایجاد ابر نو اختر به ستاره‌های ابر غول قرمز رنگ تبدیل شوند.
ستاره‌های ابر غول آبی در میان بزرگترین و درخشان‌ترین ستاره‌های جهان جای می‌گیرند. از مشخصه‌های آنها داشتن دماهای بسیار بالا از 20،000 تا 50،000 درجه‌ی کلوین (35،540.3 تا 89،540.3 درجه‌ی فارنهایت) می‌باشد. این ستاره‌های داغ و درخشان تقریباً وزنی برابر با 20 برابر خورشید دارند. با این حال اندازه‌ی آنها می‌تواند بسیار بزرگتر از خورشید باشد. یک ستاره‌ی ابر غول آبی می‌تواند اندازه‌ای در حدود 1،000 برابر خورشید داشته باشد.
ستاره‌های ابر غول آبی برای وزیدن بادهای ستاره‌ای سریع بر رو ی سطحشان مشهور می‌باشند. هر چند این بادها سریع می‌باشند اما به طور پراکنده رخ می‌دهند.
این ستاره‌ها به نسبت بسیاری از ستاره‌های دیگر از طول عمر کمتری برخوردار می‌باشند؛ که این امر دلیلی می‌باشد بر این که چرا این ستاره‌ها در ساختارهای کهکشانی‌ای مانند کهکشان‌های مار پیچ و خوشه‌های باز، یافت می‌شوند. این ساختارها به نسبت دیگر ساختارهای کیهانی جوانتر می‌باشند.
ستاره‌های ابر غول آبی به نسبت دیگر انواع ستاره‌ها به ندرت روی می‌دهند. با این حال درخشش این ستاره‌ها آنها را به سادگی و سهولت قابل رؤیت می‌نماید.
ستاره‌هایی که با سرعتی زیاد به دور خود می‌چرخند شامل درصد بالایی از هلیم می‌باشند. این ستاره‌ها هم چنین ترکیبی از انواع مختلفی از عناصر را از خود به نمایش می‌گذارند.
ستاره‌های ابر غول آبی عناصری سنگین بر روی طیف‌های خود دارند. کمیت عناصر سنگین با عمر ستاره تغییر پیدا می‌نماید. عامل دیگری که در تعیین کمیت عناصر سنگین نقش دارد کارایی‌ای می‌باشد که با آن محصولات نوکلئو سنتزی از هسته به سطح یک ستاره انتقال می‌یابند.
روند تکامل آنها برای فهمیدن اندکی پیچیده می‌باشد. حتی هنوز هم پس از سالها تحقیقات تا به امروز این روند به طور کامل فهمیده نشده است.
اخیراً یک ستاره‌ی ابر غول آبی به وسیله‌ی ستاره شناسانی به نام‌های دکتر یوئیچی اویاما (مؤسسه‌ی ستاره شناسی و اختر فیزیک، آموزشگاه عالی سینیکا یا ASIAA، تایوان) و دکتر آناندا هوتا (مرکز UM-DAE برای برتری در علوم پایه یا CBS، هند) کشف گردید. این ستاره 55 میلیون سال پیش پدید آمد.
• صورت فلکی: منظومه‌ی جبار
• درخشش (بولومتر): (درخشش خورشیدی)
• شعاع: برآورد شعاع ستاره‌ی رجل الجبار (شعاع خورشیدی) می‌باشد.
• دما: (درجه‌ی کلوین) K 12130
ستاره‌ی کلب اکبر 29 (29 CMa)
ستاره‌ی کلب اکبر 29 ستاره‌ای دو تایی می‌باشد که به دسته‌ی تغییرپذیر بتا لیرای متعلق می‌باشد. یک ستاره‌ی دو تایی از دو ستاره که به دور مرکز مشترکی از یک جرم می‌گردند تشکیل می‌شود. با اندازه گیری‌های اختلاف دید این ستاره در مسافت 3000 سال نوری از کره‌ی زمین قرار گرفته است. ستاره‌ی کلب اکبر 29 از اعضای دور خوشه‌ی آزاد NGC 2362 می‌باشد.
• صورت فلکی: کلب اکبر
• درخشش:
• شعاع:
• دما: (درجه‌ی کلوین) k
• صورت فلکی: سفینه
• درخشش:
• شعاع:
• دما: (درجه‌ی کلوین) 42,000 K
• در مرحله‌ی دنباله‌ی اصلی ستاره به وسیله‌ی فرآیند هم جوشی هسته‌ای مشخص می‌شود. این فرآیند هم چنین زنجیره‌ی پروتون پروتون نیز شناخته می‌شود. جدای از فرآیند هم جوشی هسته‌ای چرخه‌ی کربن- نیتروژن- اکسیژن (CNO) در ستاره‌هایی با جرم بالا نیز می‌تواند به وقوع بپیوندد.
• زمانی که هیدروژن درون این ستاره‌ها از بین برود و خالی شود هسته‌ی آنها متلاشی می‌شود. این امر موجب بالا رفتن دما و گرم شدن هسته می‌شود. همان طور که هسته شروع به داغ شدن می‌کند لایه‌های خارجی ستاره نیز شروع به گسترده شدن می‌نمایند. ستاره‌هایی که از جرمهایی پایین و یا متوسط برخوردار هستند تبدیل به غول‌های قرمز می‌شوند و آنهایی که از جرمهایی بالایی برخوردارند تبدیل به ابر غول‌های قرمز می‌شوند.
• هسته‌ی ستاره‌هایی با جرم بزرگ به عنوان جایگاهی برای هم جوشی هلیوم با اکسیژن و کربن عمل می‌نمایند. این فرآیند با سرعتی بالا انجام می‌پذیرد. در این فرآیند سطح ستاره‌ها قرمز می‌گردد چرا که دمای آن پایینتر از هسته می‌شود. در این مرحله دمای سطح ستاره بین 3500 تا 4000 درجه‌ی کلوین قرار دارد.
• عناصر مختلفی در هسته‌ی این ستاره‌ها با یک دیگر ترکیب می‌شوند. این امر سبب می‌گردد تا نرخ هم جوشی بسیار فرق کند. زمانی که هم جوشی با سرعتی پایینتر صورت پذیرد ستاره تحت انقباض قرار می‌گیرد و تبدیل به ابر غولی آبی می‌گردد. ستاره‌های ابر غول آبی که از مرحله‌ی دنباله‌ی اصلی شکل پیدا کرده‌اند با نرخ از دست دهی جرم بالا، درخشندگی بالا و ناپایداری مشخص می‌شوند.
برخی از ستاره‌های متوالی به جای انتقال به مرحله‌ی ابر غولی بزرگ مستقیماً به ستاره‌های وولف رایت تبدیل می‌شوند. ستاره‌هایی تکامل یافته با جرمی بالا. این ستاره‌ها در میان درخشان‌ترین، بزرگترین و هم چنین کم عمرترین ستاره‌ها قرار می‌گیرند. مطالعه و بررسی بر روی ابر غول‌های آبی با توجه به طبیعت بی همتای آنها فعالیتی جالب توجه می‌باشد.
آیا می‌دانستید؟
بر طبق گفته‌ی ستاره شناسان یک ستاره‌ی ابر غول آبی می‌تواند بین مراحل ابر غولی آبی و ابر غولی قرمز نوسان داشته باشد. این ستاره‌ها در نهایت به هنگام فرآیند ایجاد ابر نو اختر منفجر می‌شوند.
ستاره‌های ابر غول آبی در میان بزرگترین و درخشان‌ترین ستاره‌های جهان جای می‌گیرند. از مشخصه‌های آنها داشتن دماهای بسیار بالا از 20،000 تا 50،000 درجه‌ی کلوین (35،540.3 تا 89،540.3 درجه‌ی فارنهایت) می‌باشد. این ستاره‌های داغ و درخشان تقریباً وزنی برابر با 20 برابر خورشید دارند. با این حال اندازه‌ی آنها می‌تواند بسیار بزرگتر از خورشید باشد. یک ستاره‌ی ابر غول آبی می‌تواند اندازه‌ای در حدود 1،000 برابر خورشید داشته باشد.
حقایقی جالب درباره‌ی ستاره‌های ابر غول آبی
ابر غول‌های آبی ستاره‌هایی بسیار درخشان می‌باشند که در نتیجه‌ی تکامل ستاره‌ای پدید آمده‌اند. فرآیند تکامل ستاره‌ای برای مدت میلیون‌ها سال است که ادامه دارد. طول عمر یک ستاره‌ی ابر غول آبی می‌تواند بالای 10 میلیون سال باشد. برخی حقایق جالب دیگر در زیر ارائه شده‌اند.ستاره‌های ابر غول آبی برای وزیدن بادهای ستاره‌ای سریع بر رو ی سطحشان مشهور می‌باشند. هر چند این بادها سریع می‌باشند اما به طور پراکنده رخ می‌دهند.
این ستاره‌ها به نسبت بسیاری از ستاره‌های دیگر از طول عمر کمتری برخوردار می‌باشند؛ که این امر دلیلی می‌باشد بر این که چرا این ستاره‌ها در ساختارهای کهکشانی‌ای مانند کهکشان‌های مار پیچ و خوشه‌های باز، یافت می‌شوند. این ساختارها به نسبت دیگر ساختارهای کیهانی جوانتر می‌باشند.
ستاره‌های ابر غول آبی به نسبت دیگر انواع ستاره‌ها به ندرت روی می‌دهند. با این حال درخشش این ستاره‌ها آنها را به سادگی و سهولت قابل رؤیت می‌نماید.
ستاره‌هایی که با سرعتی زیاد به دور خود می‌چرخند شامل درصد بالایی از هلیم می‌باشند. این ستاره‌ها هم چنین ترکیبی از انواع مختلفی از عناصر را از خود به نمایش می‌گذارند.
ستاره‌های ابر غول آبی عناصری سنگین بر روی طیف‌های خود دارند. کمیت عناصر سنگین با عمر ستاره تغییر پیدا می‌نماید. عامل دیگری که در تعیین کمیت عناصر سنگین نقش دارد کارایی‌ای می‌باشد که با آن محصولات نوکلئو سنتزی از هسته به سطح یک ستاره انتقال می‌یابند.
روند تکامل آنها برای فهمیدن اندکی پیچیده می‌باشد. حتی هنوز هم پس از سالها تحقیقات تا به امروز این روند به طور کامل فهمیده نشده است.
اخیراً یک ستاره‌ی ابر غول آبی به وسیله‌ی ستاره شناسانی به نام‌های دکتر یوئیچی اویاما (مؤسسه‌ی ستاره شناسی و اختر فیزیک، آموزشگاه عالی سینیکا یا ASIAA، تایوان) و دکتر آناندا هوتا (مرکز UM-DAE برای برتری در علوم پایه یا CBS، هند) کشف گردید. این ستاره 55 میلیون سال پیش پدید آمد.
حقایقی پیرامون ستاره‌های ابر غول آبی سر شناس
در ذیل اطلاعاتی درباره‌ی برخی ابر غول‌های آبی داده شده است. در این جا تصویری شاخص از ستاره‌ی رجل الجبار و خورشید داده شده است.
تصویر شاخص
ستاره‌ی رجل الجبار (مجمع الکواکب جبار β)
ستاره‌ی رجل الجبار که مجمع الکواکب جبار بتا نیز خوانده می‌شود یک ستاره ابر غول آبی - سفید رنگ می‌باشد. این ستاره در دل آسمان شب هفتمین ستاره‌ی درخشان می‌باشد. ستاره‌ی رجل الجبار که در دسته‌ی اولین ستاره‌های بزرگ قرار دارد، سومین ستاره‌ی ذاتاً درخشان پس از ستاره‌ی ذنب و ستاره‌ی بیت الجوز می‌باشد. این ستاره تقریباً در مسافت 870 سال نوری از خورشید قرار گرفته است.• صورت فلکی: منظومه‌ی جبار
• درخشش (بولومتر): (درخشش خورشیدی)
• شعاع: برآورد شعاع ستاره‌ی رجل الجبار (شعاع خورشیدی)
می‌باشد.• دما: (درجه‌ی کلوین) K 12130
ستاره‌ی کلب اکبر 29 (29 CMa)
ستاره‌ی کلب اکبر 29 ستاره‌ای دو تایی می‌باشد که به دسته‌ی تغییرپذیر بتا لیرای متعلق می‌باشد. یک ستاره‌ی دو تایی از دو ستاره که به دور مرکز مشترکی از یک جرم می‌گردند تشکیل می‌شود. با اندازه گیری‌های اختلاف دید این ستاره در مسافت 3000 سال نوری از کره‌ی زمین قرار گرفته است. ستاره‌ی کلب اکبر 29 از اعضای دور خوشه‌ی آزاد NGC 2362 می‌باشد.
• صورت فلکی: کلب اکبر
• درخشش:
• شعاع:
• دما: (درجه‌ی کلوین) k
ستاره‌ی سفینه‌ی زتا
پیشتر این باور وجود داشت که ستاره‌ی سفینه‌ی زتا که نائوس نیز شناخته می‌شود بخشی از ناحیه‌ی ستاره زای مجمع الکواکب بادبان باشد. با این وجود با اندازه گیری‌های اختلاف دید صورت پذیرفته در سال 2008 معلوم شد که این ستاره بخشی از ناحیه‌ی مجمع الکواکب بادبان نمی‌باشد. هم چنین این طور دریافت شده است که این ستاره به زمین بسیار نزدیکتر می‌باشد. از حیث بزرگی ظاهری از زمین، ستاره‌ی سفینه‌ی زتا شصت و دومین ستاره‌ی درخشان می‌باشد.• صورت فلکی: سفینه
• درخشش:
• شعاع:
• دما: (درجه‌ی کلوین) 42,000 K
ستاره‌های ابر غول آبی چگونه پدید می‌ایند؟
این ستاره‌ها از ابرهایی از گاز و غبار پدید آمده‌اند. این ابرها به ستاره‌های دسته‌ی O و ستاره‌های دسته‌ی پیشین B متلاشی می‌شوند. ستاره‌های دسته‌ی O و دسته‌ی B ظرف چند میلیون سال به ابر غول‌های آبی تبدیل می‌شوند. دنباله‌ی اصلی طولانی‌ترین مرحله در حیات یک ستاره می‌باشد.• در مرحله‌ی دنباله‌ی اصلی ستاره به وسیله‌ی فرآیند هم جوشی هسته‌ای مشخص می‌شود. این فرآیند هم چنین زنجیره‌ی پروتون پروتون نیز شناخته می‌شود. جدای از فرآیند هم جوشی هسته‌ای چرخه‌ی کربن- نیتروژن- اکسیژن (CNO) در ستاره‌هایی با جرم بالا نیز می‌تواند به وقوع بپیوندد.
• زمانی که هیدروژن درون این ستاره‌ها از بین برود و خالی شود هسته‌ی آنها متلاشی می‌شود. این امر موجب بالا رفتن دما و گرم شدن هسته می‌شود. همان طور که هسته شروع به داغ شدن می‌کند لایه‌های خارجی ستاره نیز شروع به گسترده شدن می‌نمایند. ستاره‌هایی که از جرمهایی پایین و یا متوسط برخوردار هستند تبدیل به غول‌های قرمز می‌شوند و آنهایی که از جرمهایی بالایی برخوردارند تبدیل به ابر غول‌های قرمز می‌شوند.
• هسته‌ی ستاره‌هایی با جرم بزرگ به عنوان جایگاهی برای هم جوشی هلیوم با اکسیژن و کربن عمل می‌نمایند. این فرآیند با سرعتی بالا انجام می‌پذیرد. در این فرآیند سطح ستاره‌ها قرمز می‌گردد چرا که دمای آن پایینتر از هسته می‌شود. در این مرحله دمای سطح ستاره بین 3500 تا 4000 درجه‌ی کلوین قرار دارد.
• عناصر مختلفی در هسته‌ی این ستاره‌ها با یک دیگر ترکیب می‌شوند. این امر سبب می‌گردد تا نرخ هم جوشی بسیار فرق کند. زمانی که هم جوشی با سرعتی پایینتر صورت پذیرد ستاره تحت انقباض قرار می‌گیرد و تبدیل به ابر غولی آبی می‌گردد. ستاره‌های ابر غول آبی که از مرحله‌ی دنباله‌ی اصلی شکل پیدا کرده‌اند با نرخ از دست دهی جرم بالا، درخشندگی بالا و ناپایداری مشخص می‌شوند.
برخی از ستاره‌های متوالی به جای انتقال به مرحله‌ی ابر غولی بزرگ مستقیماً به ستاره‌های وولف رایت تبدیل می‌شوند. ستاره‌هایی تکامل یافته با جرمی بالا. این ستاره‌ها در میان درخشان‌ترین، بزرگترین و هم چنین کم عمرترین ستاره‌ها قرار می‌گیرند. مطالعه و بررسی بر روی ابر غول‌های آبی با توجه به طبیعت بی همتای آنها فعالیتی جالب توجه می‌باشد.
/م