نویسندگان: علی خانه کشی(1)کبری پورنیک بختی(2)
امکان تحلیل دین داری بر اساس شخصیت بررسی رابطه ی بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر و پسر
میانگین، انحراف معیار، ضریب هم بستگی پیرسون و t تست گروه های مستقل صورت گرفت. نتایج نشان داد:
- بین التزام عملی دین داری و اعتقادات مذهبی و هویت یابی دانشجویان پسر (r=0/34) و دانشجویان دختر (r=0/32) رابطه معناداری وجود دارد (p>0/01)؛
- بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ التزام عملی به اعتقادات دین داری اختلاف معناداری هست (p<0/05,t=2/21)؛
- بین دانشجویان دخترو پسر از لحاظ میزان دین داری اختلاف معناداری وجود ندارد؛
- هم بستگی ساده بین دین داری و هویت یابی با عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر و پسر از لحاظ آماری معنادار است (p<0/01).
داشتن یک نظام ارزشی قوی و منسجم است که باعث معنا بخشیدن به زندگی می شود. هر چه شخص به ثبات هویت نزدیک تر می شود، اهداف او در جریان زندگی دگرگون و متعالی تر می شوند.
دیسمپلایر و همکاران (3) (2003) طی پژوهشی عمق باورهای مذهبی برجسته را بررسی کردند. افراد پژوهش که فقدان عجیبی را در اثر ناتوانی در داشتن یک زندگی مذهبی احساس می کردند (83/2%)، به دنبال موقعیت هایی بودند تا بتوانند خودشان را مذهبی جلوه دهند (71/5%) و زمانی که به فعالیت های مذهبی مشغول بودند، معمولاً احساس متفاوت و مثبتی از خود داشتند 65/7%).
نقش اعمال مذهبی در فرایند بهبود و بازسازی خود در بیماران زیادی تجربه و گزارش شده است. در یک مطالعه جامعه شناختی در سوئیس دیده شد که اعمال مذهبی و معنوی در زندگی افرادی که از اختلالات غیر عاطفی سایکوتیک رنج می برند، برجسته تر است. برای مثال در مطالعه ای که در دپارتمان روان پزشکی ژنو صورت گرفت، یک سوم بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی در سال های اول بیماری خود در یک جامعه مذهبی فعالیت داشتند و 10% از کل نمونه در جنبش های مذهبی کوچک درگیر بودند. در مطالعه برروی بیماران اسکیزوفرنی، همچنین دیده شد که یک سوم آنان درگیری نسبتا بالایی در یک جامعه مذهبی داشتند و بقیه نقش مهمی برای معنویت در زندگی خود قایل بودند و هر روز اعمال معنوی را انجام می دادند (هاگلت (4)، 2004).
کونینگ (5) و همکاران (2000) مشغولیات ذهنی افراد را بررسی کردند و نشان دادند که افراد مذهبی از لحاظ جسمی و روانی سالم ترند، به سبک های زندگی سالم تری هدایت می شوند و نیاز کمی به خدمات سلامت جسمی و روانی دارند.
نتایج تحقیق نجاراصل (1384) نشان داد که نگرش مذهبی با اختلال در سلامت عمومی، رابطه منفی و با مفهوم از خویشتن، رابطه مثبت دارد؛ همین طور بین آزمودنی های مذکر و مونث از لحاظ نگرش مذهبی اختلاف معناداری وجود دارد؛ اما تفاوت نمره های آزمودنی های مذکر و مونث در متغیرهای سلامت عمومی و مفهوم از خویش معنادار نبود. قمرانی و دیگران (1383) رابطه هویت و بهداشت روانی را در دانشجویان دانشگاه شیراز بررسی کردند. نتایج تحقیق، رابطه معناداری را بین مولفه های هویت و سلامت روانی نشان داد؛ به این صورت که ویژگی های روانی - اجتماعی متفاوت افراد از این نکته سرچشمه می گیرد که افراد کدام یک از وضعیت های هویت (دیررس، زودرس، سردرگم و پیشرفته) را تجربه می کنند.
سانشز و کارتر (6) (2005) رابطه بین هویت نژادی و جهت گیری مذهبی دانشجویان آفریقایی - آمریکایی را بررسی کردند. تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که نگرش های هویت نژادی، پیش بینی های خوبی برای جهت گیری مذهبی هستند و از لحاظ جنسیت نیز، رابطه بین متغیرها معنادار بود. ریم، مروان و میلن (7) (2004) هویت مذهبی و رفتار سیگار کشیدن را در میان دانشجویان دانشگاه بیروت بررسی کردند. نتایج نشان داد که هویت مذهبی به طور معکوس با سیگار کشیدن دائمی در میان نوجوانان پسر و دختر ارتباط دارد. الگوی روابط بین هویت مذهبی ضعیف، عوامل خطرزای دیگر و سیگار کشیدن نشان داد که مکانیسم های خطرزا ممکن است در دو جنس متفاوت باشد. یافته ها نشان داد که عمل به مذهب در نوجوانان ممکن است به بهبود سلامت و کاهش بیماری در زنان و مردان کمک کند.
غباری بناب و دیگران (1386) رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روانی مادران
کودکان استثنایی شهر بیرجند را بررسی کردند. نتایج نشان داد که بین مولفه های نشانگان مرضی و اعتقادات مذهبی رابطه منفی معناداری وجود دارد. نجفی (1382) رابطه کارایی خانواده و دین داری با بحران هویت دانش آموزان دختر و پسر متوسطه شهر تهران را مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق وی برنقش خانواده و مذهب به عنوان عوامل مهم در شکل گیری شخصیت و هویت نوجوانان تاکید می کند. همین طور نتایج نشان داد که بین دین داری و بحران هویت، رابطه معناداری وجود دارد. به عبارتی هر چه باورهای دینی و مذهبی فرد بالاتر باشد، بحران هویت فرد کمتر است. نتایج تحقیق وی تفاوت معناداری را بین دین داری دختران و پسران نشان داده است.
نتایج تحقیق میشابی (8) (1981، نقل از نعمتی گوری، 1384)؛ فرانک، پیرچ و رایت (9) (1990) و روزبهانی (1378، نقل از کریم وند 1383) رابطه معناداری را بین ارزش های دینی و مذهبی با هویت یابی نشان داده اند. همین طور نتایج تحقیقات امیدیان (1384، نقل از ناصری کریم وند، 1383)، حجازی (1386)، هی و موریسی (1978، نقل از شهیدی، 1383) رابطه معنای داری را بین مذهب، سلامت روانی و هویت یابی با عملکرد تحصیلی نشان داده است.
- بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ متغیرهای التزام عملی به دین داری و هویت یابی، اختلاف معناداری وجود دارد.
روند جمع آوری اطلاعات حاصل از نمونه، به شرح زیر بوده است: تعیین رشته های تحصیلی دانشگاه، تعیین چندین رشته (پنج رشته) به صورت تصادفی از میان رشته های موجود، اجرای پرسش نامه های مورد نظر به صورت هم زمان در پایان ساعات کلاسی بر روی دانشجویانی که از هر کلاسی به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شده بودند، جمع آوری پرسش نامه ها، جمع بندی داده ها و تحلیل نهایی.
برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های زیر استفاده شده است:
الف) پرسش نامه التزام عملی به اعتقادات مذهبی (نویدی، 1376): این پرسش نامه 45 ماده دارد که پاسخ هریک از مواد در مقیاس پنج درجه ای قابل دسته بندی است. هنگام نمره گذاری به هر یک از گزینه ها اعداد 1 تا 5 اختصاص می یابد؛ به این ترتیب که به گزینه درست، عدد 5 و به گزینه نادرست، عدد 1 داده می شود و ارزش عددی گزینه ها از سمت راست به چپ کاهش می یابد. در این پرسش نامه حداکثر نمره 225، حداقل نمره 45 و متوسط آن 135 است. پایایی این پرسش نامه با روش بازآزمایی (rtt=0/81) می باشد و در پژوهش حاضر نیز با روش بازآزمایی ضریب هم بستگی به دست آمده است.
ب) پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986): این پرسش نامه 64 ماده دارد که چهار مولفه هویت از قبیل هویت پیشرفته، هویت آشفته، هویت زودهنگام و هویت به تعویق افتاده را می سنجد. هر فرد، مقیاس حاوی شانزده ماده سوال است که نمره گذاری آنها بر اساس مقیاس لیکرت بوده و پاسخ ها به صورت کاملا موافقم، موافقم، تا حدودی موافقم، تا حدودی مخالفم، مخالفم و کاملاً مخالفم توزیع شده است که به ترتیب از
6،5،4،3،2 و 1 نمره تعلق می گیرد. تشخیص خرده مقیاس با توجه به نمره های زیر صورت می گیرد: نمره 53 به بالا برای خرده مقیاس های هویت زودهنگام و آشفته، نمره 63 به بالا برای تشخیص هویت به تعویق افتاده و نمره 73 به بالا برای هویت پیشرفته.
ضرایب پایایی کل مقیاس بین 0/64 تا 0/90 در نوسان می باشد و در مطالعه حاضر نیز، از راه بازآزمایی ضریب هم بستگی به دست آمده است.
جهت جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های زیر استفاده شده است:
الف) التزام عملی به اعتقادات مذهبی (نویدی، 1376)، مشتمل بر 45 ماده با ضریب پایایی با روش بازآزمایی (rtt=0/81)؛
ب) پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986) مشتمل بر 64 ماده که چهار مولفه هویت از قبیل هویت پیشرفته، هویت آشفته، هویت زودهنگام و هویت به تعویق افتاده را می سنجد، همراه با ضرایب پایایی بین 0/64 تا 0/90
جدول 2: فراوانی و درصد متغیر در مورد مطالعه در دو گروه براساس نقطه برش متغیرها
با توجه به پرسش نامه دین داری، نمره 135، به عنوان نقطه برش در نظر گرفته شده است که نمره های بالاتر از آن، بیانگر اعتقادات شدید و نمره های پایین تر از 135 نشان دهنده ضعف دین داری و عمل به مذهب است. همان گونه که در جدول شماره 2 ملاحظه می شود، از بین 140 دانشجوی پسر 98 نفر، یعنی70% نمره هایی بالاتر از 135 کسب کرده اند که گویای آن است که اکثر دانشجویان پسر به مقوله مذهب و عمل به آن ایمان قلبی دارند. از طرف دیگر از بین 140 دانشجوی دختر، 110 نفر، یعنی 78% نمره هایی بالا و در مقیاس دین داری به دست آورده اند که در مقایسه با آزمودنی های پسر، از پایبندی بیشتر و اعتقاد راسخ تر زنان حکایت می کند.
از لحاظ هویت، در پرسش نامه حالات هویت، نمره های 53، 73 و 63 به ترتیب به عنوان نقطه برش خرده مقیاس های هویت از قبیل هویت آشفته، زودهنگام، پیشرفته و به تعویق افتاده در نظر گرفته شده است. با این وصف،70 نفر از دانشجویان پسر (50%) دارای هویت پیشرفته، 21 نفر (15%) دارای هویت آشفته، 29 نفر (21%) دارای هویت زودهنگام و 58 نفر (41%) دارای هویت به تعویق افتاده بوده اند. همین طور 78 نفر (56%) از دانشجویان دختر دارای هویت پیشرفته، 25 نفر (18%) دارای هویت آشفته،30 نفر (21%) دارای هویت زودهنگام و 50 نفر (36%) از لحاظ هویتی دچار تاخیر بوده اند.
همان گونه که در جدول 2 ملاحظه می شود؛ ضریب هم بستگی بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر، 0/32 و دانشجویان پسر، 0/34 است که از لحاظ آماری در سطح p<%1 رابطه معناداری را نشان می دهد. معنای این یافته آن است که هر چه دامنه عمل به اعتقادات مذهبی یا اعمال مذهبی افزایش یابد، فرایند شکل گیری هویت در جهت مثبت و سازنده بیشتر نمایان می شود.
همین طور یافته های جدول 2 نشان می دهد که هم بستگی بین دین داری و خرده مقیاس های هویت یابی در دانشجویان دختر، از قبیل دین داری و هویت پیشرفته (p<0/01, 0/61)، دین داری و هویت آشقته (p<0/05, 0/26) و دین داری و هویت زودهنگام (p<0/05, 0/21) از لحاظ آماری معنادار است.
همچنین هم بستگی بین دین داری و خرده مقیاس های هویت یابی در دانشجویان پسر، عبارت اند از دین داری و هویت پیشرفته (p<0/01, 0/62)، دین داری و هویت آشفته (p<0/05, 0/20) و دین داری و هویت زودهنگام (p<0/05, 0/28) که از لحاظ آماری رابطه معناداری را نشان می دهد؛ اما در مورد رابطه بین دین داری و هویت به تعویق افتاده، در هیچ یک از گروه ها رابطه معناداری ملاحظه نشد.
به منظور آزمون فرضیه بالا از آزمون t گروه های مستقل استفاده شده است. همان گونه که در جدول 4 مشاهده می شود. محاسبه آزمون t جهت مقایسه میزان دین داری دانشجویان دختر و پسر نشان داد که چون مقدار t محاسبه شده (2/21) از مقدار بحرانی آن با درجه آزادی (278) بزرگ تر است، فرض صفر رد شده و فرضیه پژوهشی تایید می شود. بنابراین ملاحظه شد که بین دین داری دانشجویان دختر و پسر اختلاف معناداری وجود دارد.
جدول 4: نتایج t تست گروه های مستقل برای مقایسه متغیرهای مورد نظر در گروه ها
بین دین داری و هویت یابی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دختر و پسر رابطه وجود دارد.
همان گونه که در جدول 4 ملاحظه می شود. ضرایب هم بستگی بین دین داری و عملکرد تحصیلی دانشجویان پسر (p<0/01,0/67)؛ هویت یابی و عملکرد تحصیلی (p<0/01,0/39) است که از لحاظ آماری رابطه مثبت و معناداری را نشان می دهد. همین طور ضرایب هم بستگی یبن التزام عملی به اعتقادات مذهبی و عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر (p<0/01,0/72)؛ و هویت یابی و عملکرد تحصیلی (p<0/05, 0/25) می باشد که از نظر آماری رابطه مثبت و معناداری را نشان می دهد. بنابراین فرضیه کلی تحقیق تایید می شود. مضمون این یافته این است که دین داری و عمل به آن، سبب احساس آرامش روحی در فرد شده و با تثبیت تمرکز در فرد درک بهتر و بیشتری از مطالب فراهم می کند و پیشرفت بالاتری را برای فرد رقم می زند.
جدول 5: ضرایب هم بستگی متغیرهای سه گانه با عملکرد تحصیلی گروه ها
از طرف دیگر، در تحلیل رگرسیون با روش گام به گام ملاحظه شد که فقط دین داری توانست در واریانس متغیر وابسته، (عملکرد تحصیلی) تغییر معناداری را ایجاد کند (p<0/01)(t=6/99). بنابراین دین داری بهترین متغیر پیش بینی برای عملکرد تحصیلی از بین متغیرهای ذکر شده است.
جدول 6
همین طور ضریب همبستگی چند متغیر در دانشجویان دختر، نشان دهنده این است که متغیرهای پیش بینی 72% متغیر ملاک را تبیین کرده است و مجذور ضریب همبستگی یا ضریب تبیین، این نکته را بیان می کند که واریانس مشترک بین متغیرهای پیش بین و متغیر ملاک، 52% است. اطلاعات مربوط به تحلیل رگرسیون نشان می دهد با توجه به درجات آزادی (136و df=2) و مقدار (F=40/57) و (p<0/01)، مقدار رگرسیون محاسبه شده معنادار بوده، بین متغیرهای دین داری؛ هویت یابی و عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر همبستگی چندگانه معناداری وجود دارد.
جدول 7: نتایج تحلیل واریانس رگرسیون متغیرهای پیش بین بر متغیر ملاک
از طرف دیگر، با استفاده از رگرسیون گام به گام مشخص شد که از میان متغیرهای موجود، فقط متغیر دین داری توانست در واریانس عملکرد تحصیلی تغییر معناداری را ایجاد کند (p<0/01, t=8/31). بنابراین دین داری، بهترین متغیر پیش بین برای عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر در نظر گرفته شده است (جدول5).
جدول 8
مطالعات تاریخی گواه آن است که نیایش، دعا و اعمال مذهبی به عنوان یک واقعیت موجود در جهان هستی از بدو خلقت انسان مطرح بوده و مردم برای نیل به کمال از آن استفاده می کردند. امروزه روان شناسان به تحقیق و تجربه دریافته اند که دعا، نماز و داشتن ایمان محکم؛ تشویق، نگرانی، یاس و ترس را برطرف می سازد. قرآن مجید در آیه 28 سوره رعد می فرماید: الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ «ای آحاد بشر! آگاه باشید که با ذکر و یاد خدا دل های شما آرامش می یابد و احساس امنیت می کنید».
یونگ معتقد است انسان فطرتا سعادت خویش را می جوید و از فکر آینده شوم لرزه بر اندامش می افتد و سخت دچار دلهره و اضطراب می شود. ایمان مذهبی به حکم اینکه به انسان اعتماد و اطمینان می بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زایل می کند و به او آرامش می دهد. در باورها و اعتقادات خلل ناپذیر دینی، انسان به گونه ای راهنمایی شده است که مومن هرگز دستخوش عواملی از قبیل ترس، نگرانی، اضطراب و افسردگی که بر اثر عوامل گوناگون پدید می آیند، نمی شود و زمینه بروز این گونه پیامدها را از بین می برد.
کلیه عواملی که سلامت روانی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند، می توانند نگرش افراد نسبت به خودشان را نیز دگرگون سازند که به صورت های ذیل دیده می شود:
الف) هویت مطلوب؛ یعنی احساس با خود بودن و در کالبد خود بودن، احساس دانستن اینکه به کجا می رویم و احساس اعتماد درونی به احترام متقابل از سوی کسانی که مهم هستند،
ب) هویت منفی، یعنی عزت نفس ضعیف و نقش اجتماعی بی ارزش؛
ج) هویت انحرافی؛ مثلاً پذیرش شیوه ای از زندگی که با ارزش ها و انتظارهای اجتماعی تضاد دارد.
با توجه به تاثیر مثبت مذهب بر سلامت روانی و همین طور تاثیر بیشتر مذهب درونی بر بهداشت روانی، هویت یکپارچه نیز - با توجه به برخورداری از روان سالم که خود
متاثر از مذهب است - شکل خواهد گرفت. افرادی که مذهب درونی دارند، به دلیل قابلیت های خود می کوشند از الگوهای سخت کوشی شامل سه مولفه مشارکت، کنترل و مبارزه، برای مبارزه با بحران استفاده کنند. مذهب به افراد مذهبی نوعی کنترل و کارآمدی می بخشد و کاهش یافتگی کنترل شخصی را جبران می کند. نوعی سبک زندگی سالم تر را برای فرد تجویز می کند، نوعی احساس فراطبیعی به فرد می دهد، خودارزشمندی را آسان می کند، حس تعلق داشتن به دیگران یا برداشت مثبت از دیگران را شدت می بخشد و احساس تنهایی، پوچی و بی هدف بودن را می کاهد. به عبارت دیگر، برخورداری از هویت مذهبی به افراد معتقد می فهماند که بخشی از یک گروه واحد باشند.
از طرف دیگر، نقش الگوها در رشد و انجام شخصیت، انکارناپذیر و یکی از ابزارهای مهم تربیتی است. انسان الگوطلب است، به دنبال الگوها حرکت می کند، می آموزد، تقلید می کند و به آنها دل می بندد و چگونه بودن خود را رقم می زند. عناصر انسانی پیرامون زندگی او (مثل والدین، مربیان، شخصیت های هنری، فرهنگی و مذهبی) می توانند الگوی فرد در مراحل گوناگون زندگی باشند. این الگوها نقش تربیتی مهمی دارند؛ زیرا اگر ضعیف و دروغین یا دچار انحراف باشند، نقش تخریبی غیر قابل انکاری در ساختار روانی و شکل گیری شخصیت انسان خواهند داشت؛ از این رو الگوهای سالم، کامل و پویا (معصومان(علیه السّلام)) از نظر تربیتی و اخلاقی، اهمیتی بسزا در رشد صحیح روانی، رفتاری و شخصیتی انسان دارند.
از نتایج دیگر پژوهش حاضر، تفاوت معنادار میزان دین داری در دانشجویان دختر و پسر است که با یافته های تحقیق (نجاراصل، 1384؛ نجفی، 1382؛ ابراهیمی؛ 1376؛ سانشز و کارتر، 2005) هماهنگ می باشد، و نمره های بالاتر دانشجویان دختر در مقایسه با دانشجویان پسر میزان دین داری را بیان می کند. کشور ما سابقه کهن اعتقادی دارد و انقلاب عظیم مذهبی و اعتقادی در آن، التزام عملی به اعتقاد مذهبی را رایج کرد. علاوه بر آن می توان علل مختلفی را در مورد افزایش التزام عملی در زنان نسبت به مردان ذکر کرد.
مصطفی اوزترک، استاد دانشکده الهیات دانشگاه چوکورا وادر ترکیه در پژوهشی که با عنوان «پژوهش زندگی دینی در ترکیه» انجام داد نیز، به این نتیجه رسید که التزام عملی و پایبندی به اعتقادات دینی زنان، بیشتر از مردان است. او ادای نمازهای واجب و مستحب، نافله و روزه گرفتن در ماه رمضان و روزهای خاص را در زنان بیشتر از مردان می داند. وی علت این تفاوت را تماس بیشتر مردان با مسائل دنیایی و در نتیجه ضعف حساسیت های دینی مردان می داند. همچنین علت دیگر را ناشی از نوع زندگی زنان می داند، به این معنا که زنان وقت بیشتری در منزل سپری می کنند و با دنیا تماس چندانی ندارند و وقت بیشتری را برای عبادت دارند. به علاوه زنان با توجه به نقشی که به عنوان مربی در تربیت فرزند به عهده دارند، جهت آموزش اعتقادی فرزندان باید الگوی عملی یک انسان مومن باشند تا بتوانند فرزندانی با ایمان و شایسته تربیت کنند. همچنین روحیه لطیف و رقت قلب آنان از مواردی است که آنان را بیشتر به نزدیک شدن به مبدأ هستی از طریق ادای فرایض دینی ترغیب می کند؛ درصورتی که مردان نقش های دیگری ایفا می کنند و ارتباطشان بیشتر با دنیای مادی است و دغدغه های آنان، بیشتر برای اداره امور زندگی و مشکلات آن می باشد.
بین دین داری و هویت یابی با عملکرد تحصیلی دانشجویان نیز، رابطه مثبت معناداری در هر دو گروه مشاهده شد که با یافته های امیدیان (1384)، حجازی (1386)، هی و موریسی (1978) هماهنگ و همسوست.
یک تبیین برای این یافته می تواند این باشد: مذهب در آرامش بخشی، و خانواده در شکل گیری شخصیت و عملکرد و کارایی افراد، نقش تعیین کننده ای دارند؛ از این رو نوجوانان و جوانانی که به خانواده های معتقد دینی تعلق دارند، به دلیل جو حاکم بر فضای خانه و ارتباط صمیمانه با والدین، از آرامش نسبی لازم برای مطالعه و فعالیت های مربوط به تحصیل برخوردارند. آنان قدرت تمرکز بیشتری هم برای مطالعه در منزل و هم فراگیری در کلاس درس دارند. از طرف دیگر، اشتغال به باورها و اعمال دینی در افراد
دارای هویت مذهبی، احساس تعلق کمتری نسبت به مسائل مادی در آنها ایجاد می کند، ترس و اضطراب کمتری را برای دستیابی به آنها تجربه می کنند و بنابراین با ایجاد جوی مساعد و مطلوب، سرشار از احساس آرامش و پیوستگی برای خود، در انجام دادن فعالیت ها و وظایف آگاهی و تسلط بیشتری کسب کرده و می توانند عملکرد شغلی و تحصیلی خود را به سطح بهینه و مطلوب برسانند.
با توجه به نتایج به دست آمده اهمیت نقش مذهب در زندگی، پیشنهادهایی به شرح ذیل ارائه می شود:
جهت منطبق شدن تربیت دینی خانواده و جامعه، اطلاع رسانی در سطح وسیعی صورت گیرد؛ تا جایی که ممکن است از ارائه شیوه های دوگانه و متضاد تربیتی پرهیز شود؛ با پرهیز از سخت گیری های بیهوده، تربیت دینی با ملاطفت و نرمش - و نه خشونت و ا جبار - صورت گیرد؛ چرا که طبق رویکردهای رفتاری در روان شناسی، برای اینکه فرد را از چیزی متنفر کنید، می کوشید او را بالاجبار به انجام آن کار وادار کنید. به عبارتی با مجبور کردن فرد به انجام دادن هر عملی می توان او را از آن عمل بازداشت.
جلسه های آموزش برای خانواده ها برگزار شود تا از دوران کودکی به کودک طوری آموزش مذهبی بدهند که وی تصورات دقیق و صحیحی از خداوند داشته باشد؛ بدین صورت که خداوند نسبت به ما مهربان است. آموزش های متناسب دوره کودکی، باعث افزایش آگاهی در فرد شده، قدرت تصمیم گیری و مقاومت در برابر ناهنجاری ها را در او میسر می سازد. اریکسون معتقد است که روان نوجوان، روان عقیدتی است و همواره در جست و جوی وحدت بخشیدن به عقاید گوناگون است. بنابراین نوجوانی که نمی تواند ارزش های مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود بیابد، آرمان هایش به هم می ریزد و کسی که از به هم ریختگی هویت رنج می برد، نه قادر به ارزیابی ارزش های گذشته است و نه می تواند آزادانه ارزش های جدید را برگزیند؛ از این رو دچار فروریختگی می شود و به تدریج به سوی ضد ارزش ها تمایل می یابد.
در تربیت دینی جوانان سعی شود جاذبه های دینی را تقویت کرده، دین، بدون اوهام، خرافه و ترس به آنها معرفی گردد. رسیدن به این مهم، از راه برگزاری دوره های آموزشی امکان پذیر است. به عبارتی برگزاری جلسات آموزشی متوالی خداباوری، دین باوری و بهزیستی روانی، اجتماعی و فیزیکی از طریق دعوت از صاحب نظرانی که بتوانند با بیانی رسا و اثربخش، تحولی عمیق و عظیم در نگرش نوجوان و جوان ایجاد کنند.
به دانشجویان شناخت کافی در جهت همسو کردن معتقدات دینی خود با عمل داده شود و این جمله را راهنمای خود قرار دهند که افکار و کردار انسان های سعادتمند با هم هماهنگ و هم جهت است، و از تظاهر و ریا پرهیز می کنند، و پست ترین انسان ها کسانی اند که آن طور عمل می کنند که نیستند.
تدریجی بودن تربیت دینی در اندیشه اسلامی، در آیات کریمه قرآن نیز ذکر شده است. همچنین دیدگاه های پیاژه، گلدمن و فولر، بیانگر این مسئله است که دین در تمام ابعاد خود به عنوان منبع مهمی برای هویت منسجم و معنا بخشیدن به جان های آشفته به شمار می رود. برخورداری از دین و تعالیم مذهبی، پایبندی به آن و ادای مناسک مذهبی فراگیر، در فرایند شکل دهی هویت سالم بسیار موثر است. علاوه بر اینکه از لحاظ کارکردی، عامل مهمی در روابط اجتماعی به شمار می آید، باعث سرزندگی، نشاط و
اشتیاق خواهد شد. می توان اذعان کرد هویت دینی در سطح فردی و اجتماعی می تواند موثر افتد. التزام عملی به دین و تربیت دینی بر اساس سن رشد از دیدگاه دین، با شدت به هویت منسجم و متشکلی می انجامد و طبیعی است که فرد به هویت پیشرفته دست می یابد.
پرهیز از تربیت دینی که هماهنگ با فطرت انسانی است و نادیده گرفتن مراحل رشد و ظرفیت فرد در سنین گوناگون، به هویت به تعویق افتاده می انجامد. در این صورت فرد با هویت نارس روبه روست و نمی تواند به موقعیت شغلی یا مسلکی دست یابد، قدرت ورود به اجتماع را ندارد، دچار هویت منفی، عزت نفس پایین یا حتی هویت انحرافی خواهد شد (پذیرش شیوه ای از زندگی که با ارزش ها و انتظارات اجتماع در تضاد باشد). در پژوهش حاضر رابطه منفی و معنادار بین التزام عملی به دین و هویت به تعویق افتاده، امری بدیهی است.
یافتن به آنچه هستم» نام گرفته است؛ از این رو با تحقق خودشناسی، بخش عمده هویت فردی نیز محقق می شود.
با توجه به توضیحات بالا رابطه منفی معنادار بین هویت آشفته با مشخصات عدم انسجام، دوگانگی در انتخاب، ناتوانایی در قبول نقش هایی که جامعه به فرد واگذار می کند، مشکلات متعدد (مثل انزوا، پوچی، اضطراب و فقدان هویت دینی) بدیهی به نظر می رسد؛ چرا که التزام عملی به دین، هویتی منسجم و یکپارچه در سایه خودشناسی به فرد هدیه می کند. در پروژه جانکین و همکاران با عنوان «رابطه دین داری با تعهد و هویت در دوران نوجوانی» نیز، نتایج از رابطه منفی معنادار دین داری و هویت آشفته حکایت می کند.
پژوهش های زیادی تاثیر دین داری را در تمام ابعاد انسانی بررسی کرده اند و نتایج در تمام این پژوهش ها، معنادار بوده است. اثر اعتقادات مذهبی بر متغیرهای گوناگونی مثل سلامت روان، افسردگی، خودشکوفایی، مفهوم خود، سلامت جسمی و حتی اثر دین داری بر هویت و مسئولیت پذیری مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج در تمام پژوهش ها رابطه قوی و معناداری را نشان می دهد. از نتایج این قبیل پژوهش ها می توان در مراکز گوناگون آموزشی، پرورشی، راهنمایی و مشاوره سود جست. با توجه به مشکلات شخصیتی در جوانان، تهاجمات فرهنگی به فرهنگ بومی و دینی که با فرهنگ اصیل جامعه سنخیتی ندارد، باعث شیوع بی دینی و بی توجهی به اعتقادات مذهبی شده است. این دین گریزی و عدم تقید به اعمال دینی - با توجه به اینکه براساس فطرت پاک انسانی بیان شده - فرد را از لحاظ هویتی در وضع آشفته ای قرار می دهد و انسانی با هویت آشفته، دچار سردرگمی می شود، جایگاه خویش را نمی داند و به خودشناسی دست نمی یابد. آموزش الگوهای دینی با استفاده از شیوه های جاذب دینی می تواند جوانان را از این سرگشتگی و بی هویتی نجات دهد و اجزای شخصیتی او را به وحدت و انسجام برساند.
1. حجازی، الهه و فارسی نژاد، معصومه(1386)، «سبک های هویت و پیشرفت تحصیلی، نقش خودکار آمدی تحصیلی»، فصلنامه روان شناسی، سال یازدهم، شماره چهاردهم.
2. غباری بناب، باقر، لواسانی، مسعود و روجلیلی، فرخ (1386)، «رابطه جهت گیری مذهبی و سلامت روانی مادران کودکان استثنایی»، فصلنامه روان شناسی، سال یازدهم، شماره دوم.
3. قمرانی، امیر، نوری، شهرام و البرزی، شهلا، «بررسی رابطه هویت و بهداشت روانی در دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجموعه مقالات دومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان؛ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 12 و 13 اسفندماه.
4. نجفی، محمود، رابطه کارایی خانواده و دین داری با بحران هویت دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 81-82، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
5. نجاراصل، صدیقه (1384)، رابطه بین نگرش مذهبی با مفهوم از خویشتن و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد بهبهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
6. ناصری کریم وند، سکینه (1384)، رابطه بین سبک هویت با انگیزه پیشرفت و عزت نفس دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
7. نعمتی گوری، الهام (1384)، بررسی رابطه بین هویت یابی با رشد اخلاقی و نظام ارزش ها در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
8. وست، ویلیام (1383)، روان درمانی و معنویت، ترجمه شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن، رشد، تهران.
9. Desimplare, P, sulas, f, Duriez, B & Hutse Baut, D (19 ), Psycho - Epistemological styles and religious Beliefs. International Journal for the Psychology of religion. 9. 125-137.
10. Koening. G. H. Mccullough, M. and larson, D (2000), Hand book of religion and health. New yourk . NJ. Oxford university press. p. 7-14.
11. Rema Adel, Afifi Soweid, Marwan khawaja, mylene tewtel Salem (2004), Religious identity and smoking behavior Among Adolescents: Evidence from entering students at the American university of Beirut. Health communication. 47-62.
12. Sanchez. Delida, carter, Robert, (2005), Explority the relationship between racial identity and religious oriention Among A frican American College student. Journal of College student development.
13. Sylvia mohr and philippe Hugulete (2004), The relationship between schizophrenia and its implications for care swiss medical weekly.
منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان، (1388)، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی (رحمه الله).
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه آزاد واحد بهبهان اجرا شده است. هدف این پژوهش، پاسخ به پرسش های زیر بوده است: 1. آیا بین دین داری، هویت یابی و همین طور خرده مقیاس های آن رابطه معناداری وجود دارد؟ 2. آیا بین دانشجویان دختر و پسراز لحاظ متغیرهای دو گانه ای که ذکر شد، اختلاف معناداری وجود دارد؟ جامعه آماری، همه دانشجویان دانشگاه آزاد واحد بهبهان بوده است که از میان آنان 280 نفر (140پسر و 140دختر) به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای، به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه التزام عملی به اعتقادات مذهبی (نویدی، 1376) و پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986) استفاده شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با روش های آماری مناسب از قبیلمیانگین، انحراف معیار، ضریب هم بستگی پیرسون و t تست گروه های مستقل صورت گرفت. نتایج نشان داد:
- بین التزام عملی دین داری و اعتقادات مذهبی و هویت یابی دانشجویان پسر (r=0/34) و دانشجویان دختر (r=0/32) رابطه معناداری وجود دارد (p>0/01)؛
- بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ التزام عملی به اعتقادات دین داری اختلاف معناداری هست (p<0/05,t=2/21)؛
- بین دانشجویان دخترو پسر از لحاظ میزان دین داری اختلاف معناداری وجود ندارد؛
- هم بستگی ساده بین دین داری و هویت یابی با عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر و پسر از لحاظ آماری معنادار است (p<0/01).
کلید واژگان:
دین داری، هویت یابی، دانشجو، جنیستمقدمه
انگیزه دین داری، یک انگیزه روانی است که ریشه فطری در سرشت انسان دارد؛ زیرا انسان در اعماق وجود خود انگیزه ای را احساس می کند که او را به تحقیق و تفکر درباره آفریدگار خویش، جهان هستی، عبادت، چاره جویی از او و پناه بردن به او وامی دارد و هنگام مشکلات و گرفتاری های زندگی، از او کمک می خواهد. اصولاً انسان امنیت و آرامش خویش را در حمایت و سرپرستی خداوند از خود می یابد و اگر به رفتار انسان در همه دوره های تاریخ و در جوامع گوناگون بشری توجه شود، این موضوع آشکارا درک خواهد شد. مذهب، به معنای رسم، عادت و شیوه زندگی است و با توجه به نیازهای اساسی انسان به داشتن و درونی کردن یک فلسفه وجودی، بزرگ ترین عامل در آرامش و بهداشت روانی به شمار می آید. بررسی ها نشان داده اند که بالاترین درجه یکپارچگی و انسجام شخصیت، درداشتن یک نظام ارزشی قوی و منسجم است که باعث معنا بخشیدن به زندگی می شود. هر چه شخص به ثبات هویت نزدیک تر می شود، اهداف او در جریان زندگی دگرگون و متعالی تر می شوند.
دیسمپلایر و همکاران (3) (2003) طی پژوهشی عمق باورهای مذهبی برجسته را بررسی کردند. افراد پژوهش که فقدان عجیبی را در اثر ناتوانی در داشتن یک زندگی مذهبی احساس می کردند (83/2%)، به دنبال موقعیت هایی بودند تا بتوانند خودشان را مذهبی جلوه دهند (71/5%) و زمانی که به فعالیت های مذهبی مشغول بودند، معمولاً احساس متفاوت و مثبتی از خود داشتند 65/7%).
نقش اعمال مذهبی در فرایند بهبود و بازسازی خود در بیماران زیادی تجربه و گزارش شده است. در یک مطالعه جامعه شناختی در سوئیس دیده شد که اعمال مذهبی و معنوی در زندگی افرادی که از اختلالات غیر عاطفی سایکوتیک رنج می برند، برجسته تر است. برای مثال در مطالعه ای که در دپارتمان روان پزشکی ژنو صورت گرفت، یک سوم بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی در سال های اول بیماری خود در یک جامعه مذهبی فعالیت داشتند و 10% از کل نمونه در جنبش های مذهبی کوچک درگیر بودند. در مطالعه برروی بیماران اسکیزوفرنی، همچنین دیده شد که یک سوم آنان درگیری نسبتا بالایی در یک جامعه مذهبی داشتند و بقیه نقش مهمی برای معنویت در زندگی خود قایل بودند و هر روز اعمال معنوی را انجام می دادند (هاگلت (4)، 2004).
کونینگ (5) و همکاران (2000) مشغولیات ذهنی افراد را بررسی کردند و نشان دادند که افراد مذهبی از لحاظ جسمی و روانی سالم ترند، به سبک های زندگی سالم تری هدایت می شوند و نیاز کمی به خدمات سلامت جسمی و روانی دارند.
نتایج تحقیق نجاراصل (1384) نشان داد که نگرش مذهبی با اختلال در سلامت عمومی، رابطه منفی و با مفهوم از خویشتن، رابطه مثبت دارد؛ همین طور بین آزمودنی های مذکر و مونث از لحاظ نگرش مذهبی اختلاف معناداری وجود دارد؛ اما تفاوت نمره های آزمودنی های مذکر و مونث در متغیرهای سلامت عمومی و مفهوم از خویش معنادار نبود. قمرانی و دیگران (1383) رابطه هویت و بهداشت روانی را در دانشجویان دانشگاه شیراز بررسی کردند. نتایج تحقیق، رابطه معناداری را بین مولفه های هویت و سلامت روانی نشان داد؛ به این صورت که ویژگی های روانی - اجتماعی متفاوت افراد از این نکته سرچشمه می گیرد که افراد کدام یک از وضعیت های هویت (دیررس، زودرس، سردرگم و پیشرفته) را تجربه می کنند.
سانشز و کارتر (6) (2005) رابطه بین هویت نژادی و جهت گیری مذهبی دانشجویان آفریقایی - آمریکایی را بررسی کردند. تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که نگرش های هویت نژادی، پیش بینی های خوبی برای جهت گیری مذهبی هستند و از لحاظ جنسیت نیز، رابطه بین متغیرها معنادار بود. ریم، مروان و میلن (7) (2004) هویت مذهبی و رفتار سیگار کشیدن را در میان دانشجویان دانشگاه بیروت بررسی کردند. نتایج نشان داد که هویت مذهبی به طور معکوس با سیگار کشیدن دائمی در میان نوجوانان پسر و دختر ارتباط دارد. الگوی روابط بین هویت مذهبی ضعیف، عوامل خطرزای دیگر و سیگار کشیدن نشان داد که مکانیسم های خطرزا ممکن است در دو جنس متفاوت باشد. یافته ها نشان داد که عمل به مذهب در نوجوانان ممکن است به بهبود سلامت و کاهش بیماری در زنان و مردان کمک کند.
غباری بناب و دیگران (1386) رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روانی مادران
کودکان استثنایی شهر بیرجند را بررسی کردند. نتایج نشان داد که بین مولفه های نشانگان مرضی و اعتقادات مذهبی رابطه منفی معناداری وجود دارد. نجفی (1382) رابطه کارایی خانواده و دین داری با بحران هویت دانش آموزان دختر و پسر متوسطه شهر تهران را مورد بررسی قرار داد. نتایج تحقیق وی برنقش خانواده و مذهب به عنوان عوامل مهم در شکل گیری شخصیت و هویت نوجوانان تاکید می کند. همین طور نتایج نشان داد که بین دین داری و بحران هویت، رابطه معناداری وجود دارد. به عبارتی هر چه باورهای دینی و مذهبی فرد بالاتر باشد، بحران هویت فرد کمتر است. نتایج تحقیق وی تفاوت معناداری را بین دین داری دختران و پسران نشان داده است.
نتایج تحقیق میشابی (8) (1981، نقل از نعمتی گوری، 1384)؛ فرانک، پیرچ و رایت (9) (1990) و روزبهانی (1378، نقل از کریم وند 1383) رابطه معناداری را بین ارزش های دینی و مذهبی با هویت یابی نشان داده اند. همین طور نتایج تحقیقات امیدیان (1384، نقل از ناصری کریم وند، 1383)، حجازی (1386)، هی و موریسی (1978، نقل از شهیدی، 1383) رابطه معنای داری را بین مذهب، سلامت روانی و هویت یابی با عملکرد تحصیلی نشان داده است.
مواد و روش
فرضیه های پژوهش
- بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر و پسر رابطه معناداری وجود دارد؛- بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ متغیرهای التزام عملی به دین داری و هویت یابی، اختلاف معناداری وجود دارد.
متغیرهای پژوهشی و تعریف های آنها
1. دین داری
ویلیام جیمز معتقد است دین داری و داشتن مذهب؛ تأثیرات، احساسات و رویدادهایی است که برای انسان در عالم، به تنهایی و به دور از تمام دل بستگی ها روی می دهد؛ به طوری که انسان درمی یابد بین او و آن چیزی که آن را «امر خدایی» می نامند، رابطه ای برقرار است. این ارتباط یا از راه قلب و از روی عقل و یا به وسیله اجرای اعمال مذهبی صورت می گیرد (ویلیام جیمز، 1384، ویژه نامه روان شناسی معرفت، سال چهارم، شماره دهم).2. هویت
واژه «Identity» به معنای هویت از کلمه «identitas» مشتق شده و همواره با هر دو مفهوم متضاد تعریف می شود (همسانی و تفاوت). بنابراین هنگامی که گفته می شود: هر فرد هویت ویژه ای دارد، به این معناست که این فرد مانند دیگر موجودها دارای آن هویت است (همسانی) و در عین حال چنین فردی هویت متمایز و ویژگی های منحصر به فرد دارد (تفاوت). به بیان دیگر داشتن هویت، یعنی یگانه بودن در جامعه و طبقه خود و همانند خود بودن در گذر زمان (گل محمدی، 1381).تعریف عملیاتی واژه ها
1 . دین داری
منظور از دین داری در این مقاله، مقدار نمره یا کمیتی بوده که دانشجویان با توجه به پاسخ هایشان به پرسش نامه التزام عملی به اعتقادات مذهبی (دکتر نویدی، 1376) مشتمل بر 45 ماده کسب کرده اند.2. هویت
منظور از هویت در این مقاله، اطلاعاتی است که از طریق پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986) به دست آمده که چهار بعد هویت از قبیل هویت زودهنگام، هویت آشفته، هویت پیشرفته و هویت به تعویق افتاده را در بر می گیرد.جامعه ی نمونه و روش نمونه گیری
جمعیت مورد نظر در این پژوهش، همه دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد واحد بهبهان هستند. حجم نمونه پژوهش، 280 دانشجوی دختر و پسر است که از میان چندین رشته تحصیلی با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند (140دختر و 140پسر).روند جمع آوری اطلاعات حاصل از نمونه، به شرح زیر بوده است: تعیین رشته های تحصیلی دانشگاه، تعیین چندین رشته (پنج رشته) به صورت تصادفی از میان رشته های موجود، اجرای پرسش نامه های مورد نظر به صورت هم زمان در پایان ساعات کلاسی بر روی دانشجویانی که از هر کلاسی به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شده بودند، جمع آوری پرسش نامه ها، جمع بندی داده ها و تحلیل نهایی.
برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های زیر استفاده شده است:
الف) پرسش نامه التزام عملی به اعتقادات مذهبی (نویدی، 1376): این پرسش نامه 45 ماده دارد که پاسخ هریک از مواد در مقیاس پنج درجه ای قابل دسته بندی است. هنگام نمره گذاری به هر یک از گزینه ها اعداد 1 تا 5 اختصاص می یابد؛ به این ترتیب که به گزینه درست، عدد 5 و به گزینه نادرست، عدد 1 داده می شود و ارزش عددی گزینه ها از سمت راست به چپ کاهش می یابد. در این پرسش نامه حداکثر نمره 225، حداقل نمره 45 و متوسط آن 135 است. پایایی این پرسش نامه با روش بازآزمایی (rtt=0/81) می باشد و در پژوهش حاضر نیز با روش بازآزمایی ضریب هم بستگی به دست آمده است.
ب) پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986): این پرسش نامه 64 ماده دارد که چهار مولفه هویت از قبیل هویت پیشرفته، هویت آشفته، هویت زودهنگام و هویت به تعویق افتاده را می سنجد. هر فرد، مقیاس حاوی شانزده ماده سوال است که نمره گذاری آنها بر اساس مقیاس لیکرت بوده و پاسخ ها به صورت کاملا موافقم، موافقم، تا حدودی موافقم، تا حدودی مخالفم، مخالفم و کاملاً مخالفم توزیع شده است که به ترتیب از
6،5،4،3،2 و 1 نمره تعلق می گیرد. تشخیص خرده مقیاس با توجه به نمره های زیر صورت می گیرد: نمره 53 به بالا برای خرده مقیاس های هویت زودهنگام و آشفته، نمره 63 به بالا برای تشخیص هویت به تعویق افتاده و نمره 73 به بالا برای هویت پیشرفته.
ضرایب پایایی کل مقیاس بین 0/64 تا 0/90 در نوسان می باشد و در مطالعه حاضر نیز، از راه بازآزمایی ضریب هم بستگی به دست آمده است.
جهت جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های زیر استفاده شده است:
الف) التزام عملی به اعتقادات مذهبی (نویدی، 1376)، مشتمل بر 45 ماده با ضریب پایایی با روش بازآزمایی (rtt=0/81)؛
ب) پرسش نامه حالات هویت بنیون و آدامز (1986) مشتمل بر 64 ماده که چهار مولفه هویت از قبیل هویت پیشرفته، هویت آشفته، هویت زودهنگام و هویت به تعویق افتاده را می سنجد، همراه با ضرایب پایایی بین 0/64 تا 0/90
یافته ها
ابتدا به درح یافته های توصیفی در قالب جدول و سپس یافته های مربوط به فرضیه پرداخته می شود.یافته های توصیفی
جدول 1: میانگین و انحراف معیار متغیرهای دو گروه دانشجویان دختر و پسر
|
شاخص ها |
مذکر |
مؤنث |
||||
|
میانگین |
انحراف معیار |
حجم نمونه |
میانگین |
انحراف معیار |
حجم نمونه |
|
|
دین داری |
47/171 |
61/33 |
140 |
03/180 |
29/31 |
140 |
|
هویت یابی |
28/217 |
96/34 |
140 |
03/217 |
24/36 |
140 |
|
هویت پیشرفته |
88/62 |
21/14 |
140 |
93/63 |
31/14 |
140 |
|
هویت آشفته |
07/51 |
13/11 |
140 |
45/52 |
11/11 |
140 |
|
هویت زودهنگام |
38/46 |
85/14 |
140 |
39/46 |
39/15 |
140 |
|
هویت به تعویق افتاده |
28/57 |
53/13 |
140 |
71/55 |
09/13 |
140 |
جدول 2: فراوانی و درصد متغیر در مورد مطالعه در دو گروه براساس نقطه برش متغیرها
|
شاخص ها آماری |
پسر |
دختر |
||
|
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
|
|
دین داری |
98 |
70% |
110 |
78% |
|
هویت پیشرفته |
70 |
50% |
78 |
56% |
|
هویت آشفته |
21 |
15% |
25 |
18% |
|
هویت زودهنگام |
29 |
21% |
30 |
21% |
|
هویت به تعویق افتاده |
58 |
41% |
50 |
36% |
با توجه به پرسش نامه دین داری، نمره 135، به عنوان نقطه برش در نظر گرفته شده است که نمره های بالاتر از آن، بیانگر اعتقادات شدید و نمره های پایین تر از 135 نشان دهنده ضعف دین داری و عمل به مذهب است. همان گونه که در جدول شماره 2 ملاحظه می شود، از بین 140 دانشجوی پسر 98 نفر، یعنی70% نمره هایی بالاتر از 135 کسب کرده اند که گویای آن است که اکثر دانشجویان پسر به مقوله مذهب و عمل به آن ایمان قلبی دارند. از طرف دیگر از بین 140 دانشجوی دختر، 110 نفر، یعنی 78% نمره هایی بالا و در مقیاس دین داری به دست آورده اند که در مقایسه با آزمودنی های پسر، از پایبندی بیشتر و اعتقاد راسخ تر زنان حکایت می کند.
از لحاظ هویت، در پرسش نامه حالات هویت، نمره های 53، 73 و 63 به ترتیب به عنوان نقطه برش خرده مقیاس های هویت از قبیل هویت آشفته، زودهنگام، پیشرفته و به تعویق افتاده در نظر گرفته شده است. با این وصف،70 نفر از دانشجویان پسر (50%) دارای هویت پیشرفته، 21 نفر (15%) دارای هویت آشفته، 29 نفر (21%) دارای هویت زودهنگام و 58 نفر (41%) دارای هویت به تعویق افتاده بوده اند. همین طور 78 نفر (56%) از دانشجویان دختر دارای هویت پیشرفته، 25 نفر (18%) دارای هویت آشفته،30 نفر (21%) دارای هویت زودهنگام و 50 نفر (36%) از لحاظ هویتی دچار تاخیر بوده اند.
یافته های مربوط به فرضیه ها
فرضیه اول:
بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر و پسر رابطه وجود دارد.همان گونه که در جدول 2 ملاحظه می شود؛ ضریب هم بستگی بین دین داری و هویت یابی دانشجویان دختر، 0/32 و دانشجویان پسر، 0/34 است که از لحاظ آماری در سطح p<%1 رابطه معناداری را نشان می دهد. معنای این یافته آن است که هر چه دامنه عمل به اعتقادات مذهبی یا اعمال مذهبی افزایش یابد، فرایند شکل گیری هویت در جهت مثبت و سازنده بیشتر نمایان می شود.
همین طور یافته های جدول 2 نشان می دهد که هم بستگی بین دین داری و خرده مقیاس های هویت یابی در دانشجویان دختر، از قبیل دین داری و هویت پیشرفته (p<0/01, 0/61)، دین داری و هویت آشقته (p<0/05, 0/26) و دین داری و هویت زودهنگام (p<0/05, 0/21) از لحاظ آماری معنادار است.
همچنین هم بستگی بین دین داری و خرده مقیاس های هویت یابی در دانشجویان پسر، عبارت اند از دین داری و هویت پیشرفته (p<0/01, 0/62)، دین داری و هویت آشفته (p<0/05, 0/20) و دین داری و هویت زودهنگام (p<0/05, 0/28) که از لحاظ آماری رابطه معناداری را نشان می دهد؛ اما در مورد رابطه بین دین داری و هویت به تعویق افتاده، در هیچ یک از گروه ها رابطه معناداری ملاحظه نشد.
فرضیه دوم:
بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ متغیرهای دین داری و هویت یابی اختلاف معناداری وجود دارد.به منظور آزمون فرضیه بالا از آزمون t گروه های مستقل استفاده شده است. همان گونه که در جدول 4 مشاهده می شود. محاسبه آزمون t جهت مقایسه میزان دین داری دانشجویان دختر و پسر نشان داد که چون مقدار t محاسبه شده (2/21) از مقدار بحرانی آن با درجه آزادی (278) بزرگ تر است، فرض صفر رد شده و فرضیه پژوهشی تایید می شود. بنابراین ملاحظه شد که بین دین داری دانشجویان دختر و پسر اختلاف معناداری وجود دارد.
جدول 4: نتایج t تست گروه های مستقل برای مقایسه متغیرهای مورد نظر در گروه ها
|
شاخص های آماری |
دین داری |
هویت یابی |
||||||||
|
میانگین |
انحراف معیار |
حجم نمونه |
درجه آزادی |
T تست |
میانگین |
انحراف معیار |
حجم نمونه |
درجه آزادی |
T تست |
|
|
مذکر |
47/171 |
61/33 |
140 |
278 |
2/21 |
28/217 |
96/34 |
140 |
278 |
058/0 |
|
مؤنث |
03/180 |
29/31 |
140 |
03/217 |
24/34 |
140 |
||||
بین دین داری و هویت یابی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دختر و پسر رابطه وجود دارد.
همان گونه که در جدول 4 ملاحظه می شود. ضرایب هم بستگی بین دین داری و عملکرد تحصیلی دانشجویان پسر (p<0/01,0/67)؛ هویت یابی و عملکرد تحصیلی (p<0/01,0/39) است که از لحاظ آماری رابطه مثبت و معناداری را نشان می دهد. همین طور ضرایب هم بستگی یبن التزام عملی به اعتقادات مذهبی و عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر (p<0/01,0/72)؛ و هویت یابی و عملکرد تحصیلی (p<0/05, 0/25) می باشد که از نظر آماری رابطه مثبت و معناداری را نشان می دهد. بنابراین فرضیه کلی تحقیق تایید می شود. مضمون این یافته این است که دین داری و عمل به آن، سبب احساس آرامش روحی در فرد شده و با تثبیت تمرکز در فرد درک بهتر و بیشتری از مطالب فراهم می کند و پیشرفت بالاتری را برای فرد رقم می زند.
جدول 5: ضرایب هم بستگی متغیرهای سه گانه با عملکرد تحصیلی گروه ها
جدول 6
|
ضرایب |
تعدیل نشده |
تعدیل شده |
P |
||
|
B |
SE |
بتا |
T |
||
|
هم زمان |
93/7 |
13/1 |
ـــ |
99/6 |
01/0 |
|
مذهب |
94/3 |
004/0 |
71/0 |
99/8 |
01/0 |
|
هویت یابی |
64/2 |
003/0 |
05/0 |
789/0 |
N.S |
همین طور ضریب همبستگی چند متغیر در دانشجویان دختر، نشان دهنده این است که متغیرهای پیش بینی 72% متغیر ملاک را تبیین کرده است و مجذور ضریب همبستگی یا ضریب تبیین، این نکته را بیان می کند که واریانس مشترک بین متغیرهای پیش بین و متغیر ملاک، 52% است. اطلاعات مربوط به تحلیل رگرسیون نشان می دهد با توجه به درجات آزادی (136و df=2) و مقدار (F=40/57) و (p<0/01)، مقدار رگرسیون محاسبه شده معنادار بوده، بین متغیرهای دین داری؛ هویت یابی و عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر همبستگی چندگانه معناداری وجود دارد.
جدول 7: نتایج تحلیل واریانس رگرسیون متغیرهای پیش بین بر متغیر ملاک
|
منبع تغییرات |
مجموع مجذورات |
درجات آزادی |
میانگین مجذورات |
نسبت F |
|
اثر رگرسیون |
447/224 |
3 |
81/74 |
57/40 |
|
باقیمانده |
78/250 |
136 |
84/1 |
|
|
کل |
22/475 |
139 |
ـــ |
از طرف دیگر، با استفاده از رگرسیون گام به گام مشخص شد که از میان متغیرهای موجود، فقط متغیر دین داری توانست در واریانس عملکرد تحصیلی تغییر معناداری را ایجاد کند (p<0/01, t=8/31). بنابراین دین داری، بهترین متغیر پیش بین برای عملکرد تحصیلی دانشجویان دختر در نظر گرفته شده است (جدول5).
جدول 8
|
ضرایب |
تعدیل نشده |
تعدیل شده |
P |
||
|
B |
SE |
بتا |
T |
||
|
هم زمان |
56/8 |
14/1 |
ـــ |
52/7 |
01/0 |
|
دینداری |
89/3 |
005/0 |
66/0 |
31/8 |
01/0 |
|
هویت یابی |
68/1 |
003/0 |
033/0 |
49/0 |
618/0 |
نتیجه گیری
در تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین دین داری مذهبی با سلامت روانی و هویت یابی دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد واحد بهبهان پرداخته شده است. همان گونه که در بخش یافته ها ملاحظه شد، نتایج تحقیق، رابطه معناداری را میان دین داری با هویت یابی هر دو گروه از دانشجویان نشان داده است. نتایج تحقیق حاضر با یافته های تحقیقات قبلی (ریم، مروان و میلن، 2004؛ سانشز و کارتر، 2005؛ نجفی، 1382؛ میشابی، 1981؛ نجاراصل، 1384) درباره رابطه اعتقادات مذهبی و هویت یابی همسو و هماهنگ است.مطالعات تاریخی گواه آن است که نیایش، دعا و اعمال مذهبی به عنوان یک واقعیت موجود در جهان هستی از بدو خلقت انسان مطرح بوده و مردم برای نیل به کمال از آن استفاده می کردند. امروزه روان شناسان به تحقیق و تجربه دریافته اند که دعا، نماز و داشتن ایمان محکم؛ تشویق، نگرانی، یاس و ترس را برطرف می سازد. قرآن مجید در آیه 28 سوره رعد می فرماید: الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ «ای آحاد بشر! آگاه باشید که با ذکر و یاد خدا دل های شما آرامش می یابد و احساس امنیت می کنید».
یونگ معتقد است انسان فطرتا سعادت خویش را می جوید و از فکر آینده شوم لرزه بر اندامش می افتد و سخت دچار دلهره و اضطراب می شود. ایمان مذهبی به حکم اینکه به انسان اعتماد و اطمینان می بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان را در برابر انسان زایل می کند و به او آرامش می دهد. در باورها و اعتقادات خلل ناپذیر دینی، انسان به گونه ای راهنمایی شده است که مومن هرگز دستخوش عواملی از قبیل ترس، نگرانی، اضطراب و افسردگی که بر اثر عوامل گوناگون پدید می آیند، نمی شود و زمینه بروز این گونه پیامدها را از بین می برد.
کلیه عواملی که سلامت روانی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند، می توانند نگرش افراد نسبت به خودشان را نیز دگرگون سازند که به صورت های ذیل دیده می شود:
الف) هویت مطلوب؛ یعنی احساس با خود بودن و در کالبد خود بودن، احساس دانستن اینکه به کجا می رویم و احساس اعتماد درونی به احترام متقابل از سوی کسانی که مهم هستند،
ب) هویت منفی، یعنی عزت نفس ضعیف و نقش اجتماعی بی ارزش؛
ج) هویت انحرافی؛ مثلاً پذیرش شیوه ای از زندگی که با ارزش ها و انتظارهای اجتماعی تضاد دارد.
با توجه به تاثیر مثبت مذهب بر سلامت روانی و همین طور تاثیر بیشتر مذهب درونی بر بهداشت روانی، هویت یکپارچه نیز - با توجه به برخورداری از روان سالم که خود
متاثر از مذهب است - شکل خواهد گرفت. افرادی که مذهب درونی دارند، به دلیل قابلیت های خود می کوشند از الگوهای سخت کوشی شامل سه مولفه مشارکت، کنترل و مبارزه، برای مبارزه با بحران استفاده کنند. مذهب به افراد مذهبی نوعی کنترل و کارآمدی می بخشد و کاهش یافتگی کنترل شخصی را جبران می کند. نوعی سبک زندگی سالم تر را برای فرد تجویز می کند، نوعی احساس فراطبیعی به فرد می دهد، خودارزشمندی را آسان می کند، حس تعلق داشتن به دیگران یا برداشت مثبت از دیگران را شدت می بخشد و احساس تنهایی، پوچی و بی هدف بودن را می کاهد. به عبارت دیگر، برخورداری از هویت مذهبی به افراد معتقد می فهماند که بخشی از یک گروه واحد باشند.
از طرف دیگر، نقش الگوها در رشد و انجام شخصیت، انکارناپذیر و یکی از ابزارهای مهم تربیتی است. انسان الگوطلب است، به دنبال الگوها حرکت می کند، می آموزد، تقلید می کند و به آنها دل می بندد و چگونه بودن خود را رقم می زند. عناصر انسانی پیرامون زندگی او (مثل والدین، مربیان، شخصیت های هنری، فرهنگی و مذهبی) می توانند الگوی فرد در مراحل گوناگون زندگی باشند. این الگوها نقش تربیتی مهمی دارند؛ زیرا اگر ضعیف و دروغین یا دچار انحراف باشند، نقش تخریبی غیر قابل انکاری در ساختار روانی و شکل گیری شخصیت انسان خواهند داشت؛ از این رو الگوهای سالم، کامل و پویا (معصومان(علیه السّلام)) از نظر تربیتی و اخلاقی، اهمیتی بسزا در رشد صحیح روانی، رفتاری و شخصیتی انسان دارند.
از نتایج دیگر پژوهش حاضر، تفاوت معنادار میزان دین داری در دانشجویان دختر و پسر است که با یافته های تحقیق (نجاراصل، 1384؛ نجفی، 1382؛ ابراهیمی؛ 1376؛ سانشز و کارتر، 2005) هماهنگ می باشد، و نمره های بالاتر دانشجویان دختر در مقایسه با دانشجویان پسر میزان دین داری را بیان می کند. کشور ما سابقه کهن اعتقادی دارد و انقلاب عظیم مذهبی و اعتقادی در آن، التزام عملی به اعتقاد مذهبی را رایج کرد. علاوه بر آن می توان علل مختلفی را در مورد افزایش التزام عملی در زنان نسبت به مردان ذکر کرد.
مصطفی اوزترک، استاد دانشکده الهیات دانشگاه چوکورا وادر ترکیه در پژوهشی که با عنوان «پژوهش زندگی دینی در ترکیه» انجام داد نیز، به این نتیجه رسید که التزام عملی و پایبندی به اعتقادات دینی زنان، بیشتر از مردان است. او ادای نمازهای واجب و مستحب، نافله و روزه گرفتن در ماه رمضان و روزهای خاص را در زنان بیشتر از مردان می داند. وی علت این تفاوت را تماس بیشتر مردان با مسائل دنیایی و در نتیجه ضعف حساسیت های دینی مردان می داند. همچنین علت دیگر را ناشی از نوع زندگی زنان می داند، به این معنا که زنان وقت بیشتری در منزل سپری می کنند و با دنیا تماس چندانی ندارند و وقت بیشتری را برای عبادت دارند. به علاوه زنان با توجه به نقشی که به عنوان مربی در تربیت فرزند به عهده دارند، جهت آموزش اعتقادی فرزندان باید الگوی عملی یک انسان مومن باشند تا بتوانند فرزندانی با ایمان و شایسته تربیت کنند. همچنین روحیه لطیف و رقت قلب آنان از مواردی است که آنان را بیشتر به نزدیک شدن به مبدأ هستی از طریق ادای فرایض دینی ترغیب می کند؛ درصورتی که مردان نقش های دیگری ایفا می کنند و ارتباطشان بیشتر با دنیای مادی است و دغدغه های آنان، بیشتر برای اداره امور زندگی و مشکلات آن می باشد.
بین دین داری و هویت یابی با عملکرد تحصیلی دانشجویان نیز، رابطه مثبت معناداری در هر دو گروه مشاهده شد که با یافته های امیدیان (1384)، حجازی (1386)، هی و موریسی (1978) هماهنگ و همسوست.
یک تبیین برای این یافته می تواند این باشد: مذهب در آرامش بخشی، و خانواده در شکل گیری شخصیت و عملکرد و کارایی افراد، نقش تعیین کننده ای دارند؛ از این رو نوجوانان و جوانانی که به خانواده های معتقد دینی تعلق دارند، به دلیل جو حاکم بر فضای خانه و ارتباط صمیمانه با والدین، از آرامش نسبی لازم برای مطالعه و فعالیت های مربوط به تحصیل برخوردارند. آنان قدرت تمرکز بیشتری هم برای مطالعه در منزل و هم فراگیری در کلاس درس دارند. از طرف دیگر، اشتغال به باورها و اعمال دینی در افراد
دارای هویت مذهبی، احساس تعلق کمتری نسبت به مسائل مادی در آنها ایجاد می کند، ترس و اضطراب کمتری را برای دستیابی به آنها تجربه می کنند و بنابراین با ایجاد جوی مساعد و مطلوب، سرشار از احساس آرامش و پیوستگی برای خود، در انجام دادن فعالیت ها و وظایف آگاهی و تسلط بیشتری کسب کرده و می توانند عملکرد شغلی و تحصیلی خود را به سطح بهینه و مطلوب برسانند.
با توجه به نتایج به دست آمده اهمیت نقش مذهب در زندگی، پیشنهادهایی به شرح ذیل ارائه می شود:
جهت منطبق شدن تربیت دینی خانواده و جامعه، اطلاع رسانی در سطح وسیعی صورت گیرد؛ تا جایی که ممکن است از ارائه شیوه های دوگانه و متضاد تربیتی پرهیز شود؛ با پرهیز از سخت گیری های بیهوده، تربیت دینی با ملاطفت و نرمش - و نه خشونت و ا جبار - صورت گیرد؛ چرا که طبق رویکردهای رفتاری در روان شناسی، برای اینکه فرد را از چیزی متنفر کنید، می کوشید او را بالاجبار به انجام آن کار وادار کنید. به عبارتی با مجبور کردن فرد به انجام دادن هر عملی می توان او را از آن عمل بازداشت.
جلسه های آموزش برای خانواده ها برگزار شود تا از دوران کودکی به کودک طوری آموزش مذهبی بدهند که وی تصورات دقیق و صحیحی از خداوند داشته باشد؛ بدین صورت که خداوند نسبت به ما مهربان است. آموزش های متناسب دوره کودکی، باعث افزایش آگاهی در فرد شده، قدرت تصمیم گیری و مقاومت در برابر ناهنجاری ها را در او میسر می سازد. اریکسون معتقد است که روان نوجوان، روان عقیدتی است و همواره در جست و جوی وحدت بخشیدن به عقاید گوناگون است. بنابراین نوجوانی که نمی تواند ارزش های مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود بیابد، آرمان هایش به هم می ریزد و کسی که از به هم ریختگی هویت رنج می برد، نه قادر به ارزیابی ارزش های گذشته است و نه می تواند آزادانه ارزش های جدید را برگزیند؛ از این رو دچار فروریختگی می شود و به تدریج به سوی ضد ارزش ها تمایل می یابد.
در تربیت دینی جوانان سعی شود جاذبه های دینی را تقویت کرده، دین، بدون اوهام، خرافه و ترس به آنها معرفی گردد. رسیدن به این مهم، از راه برگزاری دوره های آموزشی امکان پذیر است. به عبارتی برگزاری جلسات آموزشی متوالی خداباوری، دین باوری و بهزیستی روانی، اجتماعی و فیزیکی از طریق دعوت از صاحب نظرانی که بتوانند با بیانی رسا و اثربخش، تحولی عمیق و عظیم در نگرش نوجوان و جوان ایجاد کنند.
به دانشجویان شناخت کافی در جهت همسو کردن معتقدات دینی خود با عمل داده شود و این جمله را راهنمای خود قرار دهند که افکار و کردار انسان های سعادتمند با هم هماهنگ و هم جهت است، و از تظاهر و ریا پرهیز می کنند، و پست ترین انسان ها کسانی اند که آن طور عمل می کنند که نیستند.
تبیین رابطه ی منفی التزام عملی به دین و هویت به تعویق افتاده
تردیدی نیست که شکل گیری هویت از نظر اریکسون، امری تدریجی است و هرچه زمان بر آن می گذرد، بیشتر به تثبیت و شکل گیری نهایی نزدیک می شود. اریکسون هشت مرحله را در شکل گیری هویت متذکر می شود که از سال های اولیه کودکی تا بزرگ سالی ادامه می یابد. این هویت سرانجام منشأ تمام رفتارها و کردارهای انسانی خواهد شد. به تعبیر دیگر، انسان براساس برداشتی که از خود دارد یا هویتی که از خویشتن احساس می کند، عمل می کند.تدریجی بودن تربیت دینی در اندیشه اسلامی، در آیات کریمه قرآن نیز ذکر شده است. همچنین دیدگاه های پیاژه، گلدمن و فولر، بیانگر این مسئله است که دین در تمام ابعاد خود به عنوان منبع مهمی برای هویت منسجم و معنا بخشیدن به جان های آشفته به شمار می رود. برخورداری از دین و تعالیم مذهبی، پایبندی به آن و ادای مناسک مذهبی فراگیر، در فرایند شکل دهی هویت سالم بسیار موثر است. علاوه بر اینکه از لحاظ کارکردی، عامل مهمی در روابط اجتماعی به شمار می آید، باعث سرزندگی، نشاط و
اشتیاق خواهد شد. می توان اذعان کرد هویت دینی در سطح فردی و اجتماعی می تواند موثر افتد. التزام عملی به دین و تربیت دینی بر اساس سن رشد از دیدگاه دین، با شدت به هویت منسجم و متشکلی می انجامد و طبیعی است که فرد به هویت پیشرفته دست می یابد.
پرهیز از تربیت دینی که هماهنگ با فطرت انسانی است و نادیده گرفتن مراحل رشد و ظرفیت فرد در سنین گوناگون، به هویت به تعویق افتاده می انجامد. در این صورت فرد با هویت نارس روبه روست و نمی تواند به موقعیت شغلی یا مسلکی دست یابد، قدرت ورود به اجتماع را ندارد، دچار هویت منفی، عزت نفس پایین یا حتی هویت انحرافی خواهد شد (پذیرش شیوه ای از زندگی که با ارزش ها و انتظارات اجتماع در تضاد باشد). در پژوهش حاضر رابطه منفی و معنادار بین التزام عملی به دین و هویت به تعویق افتاده، امری بدیهی است.
تبیین رابطه ی منفی بین التزام عملی به دین و هویت آشفته
از نیازهای فطری آدمی، گرایش به عشق و پرستش است. احساس و تمایل، در اعمال و رفتار دینی تجلی می کند. بدیهی است که پیامدهای تکوین هویت دینی و التزام عملی به دین، رسیدن به هویت منسجم و کاملی در جهت شناخت دقیق فرد است؛ اینکه آیا به روشنی می دانیم که چه جنبه های خوب و سازنده ای در شخصیت ما وجود دارد؟ آیا توانسته ایم جنبه های مورد نظر را پرورش داده و به تقویت و توسعه آنها بپردازیم؟ تا چه اندازه از جنبه های منفی خود آگاهی داریم؟ آیا برای یافتن آنها شجاعت روحی لازم را داریم؟ این موارد نتیجه التزام عملی به این است که به خودشناسی دقیق و تصویری روشن و منسجم از خود دست یابیم. در این صورت به انسان این امکان را می دهد که با کسب هویت دینی، به هویت اجتماعی دست یابد که همان حقیقت شخص است و صفات جوهری وی را در بر می گیرد. این همان مقوله ای است که در خودشناسی «دستیافتن به آنچه هستم» نام گرفته است؛ از این رو با تحقق خودشناسی، بخش عمده هویت فردی نیز محقق می شود.
با توجه به توضیحات بالا رابطه منفی معنادار بین هویت آشفته با مشخصات عدم انسجام، دوگانگی در انتخاب، ناتوانایی در قبول نقش هایی که جامعه به فرد واگذار می کند، مشکلات متعدد (مثل انزوا، پوچی، اضطراب و فقدان هویت دینی) بدیهی به نظر می رسد؛ چرا که التزام عملی به دین، هویتی منسجم و یکپارچه در سایه خودشناسی به فرد هدیه می کند. در پروژه جانکین و همکاران با عنوان «رابطه دین داری با تعهد و هویت در دوران نوجوانی» نیز، نتایج از رابطه منفی معنادار دین داری و هویت آشفته حکایت می کند.
پژوهش های زیادی تاثیر دین داری را در تمام ابعاد انسانی بررسی کرده اند و نتایج در تمام این پژوهش ها، معنادار بوده است. اثر اعتقادات مذهبی بر متغیرهای گوناگونی مثل سلامت روان، افسردگی، خودشکوفایی، مفهوم خود، سلامت جسمی و حتی اثر دین داری بر هویت و مسئولیت پذیری مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج در تمام پژوهش ها رابطه قوی و معناداری را نشان می دهد. از نتایج این قبیل پژوهش ها می توان در مراکز گوناگون آموزشی، پرورشی، راهنمایی و مشاوره سود جست. با توجه به مشکلات شخصیتی در جوانان، تهاجمات فرهنگی به فرهنگ بومی و دینی که با فرهنگ اصیل جامعه سنخیتی ندارد، باعث شیوع بی دینی و بی توجهی به اعتقادات مذهبی شده است. این دین گریزی و عدم تقید به اعمال دینی - با توجه به اینکه براساس فطرت پاک انسانی بیان شده - فرد را از لحاظ هویتی در وضع آشفته ای قرار می دهد و انسانی با هویت آشفته، دچار سردرگمی می شود، جایگاه خویش را نمی داند و به خودشناسی دست نمی یابد. آموزش الگوهای دینی با استفاده از شیوه های جاذب دینی می تواند جوانان را از این سرگشتگی و بی هویتی نجات دهد و اجزای شخصیتی او را به وحدت و انسجام برساند.
پی نوشت ها :
1.عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلام بهبهان.
2.مدرس دانشگاه آزاد اسلامی بهبهان.
3. Desimpelera et al.
4. Sylvia mohor & Hugulete.
5. Koening.
6. Sanchez &Carter.
7. Rema, Marwan & Mylene.
8. Michabi.
9. Frank, Pirch & Werite.
1. حجازی، الهه و فارسی نژاد، معصومه(1386)، «سبک های هویت و پیشرفت تحصیلی، نقش خودکار آمدی تحصیلی»، فصلنامه روان شناسی، سال یازدهم، شماره چهاردهم.
2. غباری بناب، باقر، لواسانی، مسعود و روجلیلی، فرخ (1386)، «رابطه جهت گیری مذهبی و سلامت روانی مادران کودکان استثنایی»، فصلنامه روان شناسی، سال یازدهم، شماره دوم.
3. قمرانی، امیر، نوری، شهرام و البرزی، شهلا، «بررسی رابطه هویت و بهداشت روانی در دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجموعه مقالات دومین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان؛ دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 12 و 13 اسفندماه.
4. نجفی، محمود، رابطه کارایی خانواده و دین داری با بحران هویت دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 81-82، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
5. نجاراصل، صدیقه (1384)، رابطه بین نگرش مذهبی با مفهوم از خویشتن و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد واحد بهبهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
6. ناصری کریم وند، سکینه (1384)، رابطه بین سبک هویت با انگیزه پیشرفت و عزت نفس دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
7. نعمتی گوری، الهام (1384)، بررسی رابطه بین هویت یابی با رشد اخلاقی و نظام ارزش ها در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
8. وست، ویلیام (1383)، روان درمانی و معنویت، ترجمه شهریار شهیدی و سلطانعلی شیرافکن، رشد، تهران.
9. Desimplare, P, sulas, f, Duriez, B & Hutse Baut, D (19 ), Psycho - Epistemological styles and religious Beliefs. International Journal for the Psychology of religion. 9. 125-137.
10. Koening. G. H. Mccullough, M. and larson, D (2000), Hand book of religion and health. New yourk . NJ. Oxford university press. p. 7-14.
11. Rema Adel, Afifi Soweid, Marwan khawaja, mylene tewtel Salem (2004), Religious identity and smoking behavior Among Adolescents: Evidence from entering students at the American university of Beirut. Health communication. 47-62.
12. Sanchez. Delida, carter, Robert, (2005), Explority the relationship between racial identity and religious oriention Among A frican American College student. Journal of College student development.
13. Sylvia mohr and philippe Hugulete (2004), The relationship between schizophrenia and its implications for care swiss medical weekly.
منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان، (1388)، مجموعه مقالات همایش تربیت دینی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی (رحمه الله).