ضرب در تاریخ
ضرب در تاریخ

 

نویسنده: کامیار عبدی
اینفوگرافی: علی هاشمی شهرکی
عکس ها: آرشیو کتابخانه و موزه ملک




 

تاریخ ضرب سکه طلا در ایران از ابتدا تا قاجار
ضرب سکه را باید یکی از مهم ترین نوآوری ها در تاریخ بشر دانست. وسیله ای برای داد و ستد و تجارت که روند اقتصاد را متحول کرد. با ورود سکه به ایران و ضرب آن در کشور، تحولات سیاسی و اقتصادی بزرگی در سرزمین ما به وقوع پیوست. هخامنشیان، با ضرب سکه های طلا و نقره موجب رونق گرفتن بازرگانی و رشد اقتصادی شاهنشاهی خود شدند. اما سکه طلا کارکردهای دیگری هم داشته است. سلسله های مختلف با ضرب سکه طلا اقتدار و ثروت خود را به رخ می کشیدند. ضرب سکه طلا در طول تاریخ ایران سرنوشت پرفراز و نشیبی داشته و گفتنی ها درباره سیر تحول آن در ایران بسیار زیاد است اما در اینجا به طور خلاصه این سیر تحول را در 12 دوره می توانید ببینید. اشکانیان به دلیل ضرب نکردن سکه طلا، جایی در این تقسیم بندی ندارند. بسیاری از سلسله ها همچون غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان هم با ضرب سکه های استاندارد اسلامی که تقریباً هم شکل بوده اند، تحول خاصی را در ضرب سکه ایجاد نکرده اند و بنابراین در یک مجموعه قرار می گیرند. از سویی در تاریخ ایران سلسله هایی بوده اند که در برابر خلیفه های بغداد یا شاهان مغول در گوشه و کنار کشور علم استقلال برافراشته اند که آنها نیز تحول زیادی در ضرب سکه ایجاد نکرده و در فهرست خلاصه ما قرار نگرفته اند.

1794 م
قاجاریان
گرچه آقا محمد خان علاقه ای به نوشتن حتی نام خود بر روی سکه ها نداشت، اما جانشین او فتحعلی شاه درست برعکس او بود و حتی تصویر خود را روی سکه ضرب کرد. ناصر الدین شاه نیز همین کار را ادامه داد و از طرفی با آوردن دستگاه ضرب سکه از فرانسه، تمام ضرابخانه های سنتی را در ایران تعطیل کرد.

ضرب در تاریخ

1750 م
زندیان
کریم خان زند با وجود تأسیس سلسله زندیه خود را نه شاه که «وکیل الرعایا» نامید. روی سکه های دوره کریم خان نیز هرگز از نام شاه یا سلطان استفاده نشده است. در سکه های دوره زندیه، از شیراز به عنوان دارالعلم نام برده می شود و سکه های طلایی به نام امام زمان(عج) ضرب شده است.

ضرب در تاریخ

1736 م
افشاریان
ضرب سکه در دوره افشاریه ادامه سنتی است که در دوره صفویه مرسوم بود. پس از نادر، شاهرخ نوه او فرمانروای خراسان می شود و به همین دلیل نام امام رضا(ع) در بعضی سکه های او دیده می شود.

ضرب در تاریخ

1722م
هوتکیان
با تسخیر اصفهان- پایتخت صفویان- توسط محمود افغان که از فرمانروایان سلسله هوتکیان در افغانستان بود، ضرب سکه به نام فرمانروای افغان آغاز شد. پس از محمود، پسر عموی او اشرف بر تخت سلطنت نشست. او ضرب نام الله را روی سکه گناه می دانست چرا که معتقد بود هر دستی به آن می خورد.

ضرب در تاریخ

1501 م
صفویان
دین رسمی ایران در این دوره شیعه بود و نام 12 امام(ع) بر سکه ها ضرب می شد. صفویان به طور رسمی زبان فارسی را روی سکه ها آوردند. البته پیش از آنان هم این کار توسط سلسله هایی چون گورکانیان هند انجام می شد. در دوران صفویه، تصویر جانورانی چون شیر و طاووس نیز بر روی سکه ها نقش می بندد.

ضرب در تاریخ

1256 م
ایلخانیان
مغولان با فتح ایران مسلمان شدند. آنان ضرب سکه را به همان صورت استاندارد اسلامی اما با تغییراتی در حاشیه سکه ضرب کردند که نمونه اش سکه ضرب سلطان ابو سعید ایلخانی است. این کار طی سال ها به سلیقه فرمانروایان گوناگون ادامه یافت.

ضرب در تاریخ

705 م
سکه استاندارد اسلامی
پس از خلافت عبدالملک، ضرب سکه با تصویر انسانی ممنوع و تا سال ها سکه ها با کتیبه عربی در حکم سکه استاندارد اسلامی ضرب شدند. نمونه اش دینار طلای غزنوی که به وزن 4/80 گرم و در زمان فرمانروایی مودود غزنوی در سال 1044 م ضرب شده است.

ضرب در تاریخ

692 م
نخستین سکه اسلامی
نخستین سکه دوره اسلامی را عبدالملک بن مروان که پنجمین خلیفه اموی بود، ضرب کرد. او چند سال پس از خلافت، دستور ضرب سکه به نام خود داد. بر پشت این سکه ها که در دمشق ضرب می شد، نقش سه مرد دیده می شود که دستان خود را به نشانه دعا بلند کرده اند.

ضرب در تاریخ

224 م
ساسانیان
با روی کار آمدن ساسانیان، ضرب سکه طلا که در دوره اشکانیان از رونق افتاده بود، دوباره آغاز شد. نقش چهره فرمانروا بر روی سکه و تصویر آتشدان بر پشت آن عموماً بر بسیاری از سکه های ضرب شده در این دوره دیده می شود. این سکه که در دوره بهرام اول ضرب شده و نقش چهره او را بر خود دارد، 7/10 گرم وزن دارد.

ضرب در تاریخ

320 پ. م
اسکندر و سلوکیان
ضرب نقش چهره ایزد یا فرامانروا بر روی سکه و نقوش گوناگون بر پشت آن، پس از فتح ایران توسط اسکندر آغاز شد. او سکه های طلای زیادی با نقش چهره الهه آتنا ضرب کرد و این کار را سلوکیان نیز پس از او ادامه دادند. نمونه اش این سکه به وزن 8/60 گرم است که در پشت آن تصویر الهه پ یروزی نقش شده است.

ضرب در تاریخ

اواخر قرن ششم پ. م
هخامنشیان
داریوش اول مبدع نخستین سکه ایرانی بود. سکه طلای این دوره را یونانیان «دریک» می نامیدند که در اصل «زریک» به معنی طلایی بود. این، تصویر سکه طلای داریوش اول است با وزن 8/30 گرمکه بر روی آن نقش جنگاور پارسی به چشم می خورد که زانو زده است.

ضرب در تاریخ

546 پ.م
کروزوسی
کوروش بزرگ که پس از فتح لودیه ضرب سکه استاتر طلای کروزوسی را در لودیه ادامه داد و نخستین سکه های ایران، سکه هایی شد که توسط پادشاهی لودیه در غرب آسیای صغیر ابداع شده بود. این سکه ها که نمونه اش را به وزن 8 گرم می بینید، ارزش بسیار بالایی داشتند و برای همین به کار داد و ستد مردم نمی آمدند.

ضرب در تاریخ
منبع مقاله: ماهنامه ایران شناسی سرزمین من، بهمن 1391



 

 

نسخه چاپی