زمینه پیدایش
ملّا نصر الدین از کنار قبرستانی عبور می‌کرد. پایش به سنگ قبری گرفت. به رو در افتاد، تمام سر و صورتش پر از گرد و خاک شد. در این حال به خاطرش رسید که خوب است خود را مرده قلمداد کند، بلکه نکیر و منکر بیایند و او ببیند آنها چه شکل هستند. در این خیال بود که از دور صدای پای قاطری به گوشش رسید. تصور کرد صدای نکیر و منکر است. پس، از ترس رو به فرار گذاشت و در میان قبری مخفی شد. قاطرها نزدیک شده بودند. بار آنها هم چینی و شکستنی بود. ناگاه ملّا از میان قبر بلند شد. قاطرها رم کردند و بارها به زمین افکنده و پراکنده شدند. قاطرچی‌ها که این پیش‌آمد را دیدند، سخت خشمگین شده و کتک مفصلی به او زدند. ملّا با سر و روی خون‌آلود به خانه برگشت. زنش پیش آمد و از او پرسید: «کجا بودی که به این روزگار گرفتار شده‌ای؟» ملّا گفت: «رفته بودم به آن دنیا، ببینم چه خبر است.» زنش پرسید: «خوب آنجا چه خبر بود؟» گفت: «اگر قاطرهای کسی را رم ندهی خبری نیست و کسی به کسی کاری ندارد».(1)پیامها
1. ظلم و ستم ظالم به خودش باز می‌گردد.2. از مکافات عمل غافل مشو.
3. قیامت و جهان آخرت بروز و ظهور عملکردهای خودمان است.
موارد کاربرد: 1. خطاب به انسان‌های ظالم و اذیت و آزاررسان. 2. در نکوهش و مذمت مردم‌آزاری. 3. در توجه دادن و متنبه ساختن نتیجه مردم‌آزاری.
ضرب المثل های هم مضمون
ـ آتش، اول خودش را می‌سوزاند.ـ آسوده بود هر که کم‌آزار بود.
ـ سلامت بایدت، کس را میازار.
ـ مرغ هر چه پا توی خاک بکشد، خاک سر خودش می‌کند.(2)
اشعار هم مضمون
انگشت مَکُن رنجه به در کوفتن کس * تا کس نکند رنجه به در کوفتنت، مشت (ناصر خسرو)پشه ز چه یک روز زِیَد، پیل به صد سال * زیرا زِ پشه، پیلان در رنج عنانند (ناصر خسرو)
مشو شادمان گر بدی کرده‌ای * که آزرده گردی، گر آزرده‌ای (فردوسی)(3)
ریشه های قرآنی حدیثی
امام علی(علیه السلام): «مَن عامَلَ النّاسَ بالإساءَةِ کافَؤُوهُ بِها؛ هر که با مردم بدرفتاری کند، آنان نیز با او همان طور رفتار خواهند کرد.»(4)امام علی(علیه السلام): «لا یَنجُو مِنَ اللهِ سُبحانَهُ مَن لا یَنجُو النّاسُ مِن شَرِّهِ؛ آن که مردم از شرّ وی در امان نباشند، از [کیفر] خدای سبحان نجات نمی‌یابد».(5)
لغات
نکیر و منکر: نام دو فرشته است که به هنگام مرگ به سراغ انسان می‌آیند و حساب‌رسی می‌کنند.زید: زندگی کند.
پیلان: فیل‌ها.
پی نوشت ها :
1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، چ 2، 1385، ص 146.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، چ 1، 1385، ص 50.
3. همان.
4. تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، تحقیق: جلال الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران، چ 3، 1360، ج 5، ص 340.
5. همان، ج 6، ص 428.
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما