زمینه پیدایش

شخصی خواست از برادر خود بزغاله‌ای بخرد، برادر گفت: «قیمت هر برغاله هفتصد دینار است.» آن شخص گفت: «بین من که برادرت هستم با دیگر مشتریان فرقی بگذار و به من ارزان‌تر بده!» برادر گفت: «برادری سر جاش، بزغاله از یکی هفتصد دینار کمتر نمی‌شود».(1)

پیامها

دوستی به جای خود و حساب و کتاب به جای خود.
در راه احقاق حق و حق به حق‌دار دادن، ملاحظات خویشی و دوستی و رودربایستی را باید کنار گذاشت.
کاربرد: برای کنار گذاشتن رودربایستی و ملاحظات دوستی در معاملات به کار می‌رود.

ضرب المثل های هم مضمون

حساب حساب است، کاکا برادر.
برادری‌مان به جا، جو بِدِه آلو زرد بِبَر.
تکلّف گر نباشد خود توان زیست.
جایی که دوستی است تکلف چه حاجت است.
حساب به مثقال، بخشش به خروار.
دوستی چون برادر، معامله چون غریبه.(2)

اشعار هم مضمون

در سخاوت هر آنچه خواهی ده * لیکن اندر معاملت بِسِتِه ستد و داد را مباش زبون * مُرده بهتر که زنده و مغبون(3)

ریشه های قرآنی حدیثی

حضرت علی(علیه السلام): «لا تُضَیِّعَنَّ حَقَّ اَخیکَ اِتّکالاً عَلی ما بَینَکَ وَ بَینَهُ فَاِنَّهُ لَیسَ لَکَ بِاَخ مَن اَضَعتَ حَقَّهُ؛ حق برادرت را به اعتماد دوستی میانتان ضایع نگردان؛ زیرا آن‌که حقش را ضایع کرده‌ای، برادر تو نیست».(4)
حضرت علی(علیه السلام): «شَرُّ الاِخوانِ مَن تُکَلِّفَ لَهُ؛ بدترین برادران کسی است که برایش به رنج افتند».(5)

لغات

تکلف: خود را به رنج افکندن
کاکا: برادر بزرگ‌تر، برادر
بِسِته: ستیزه کن، سخت‌گیری کن که البته در اینجا منظور تندی و خشونت نیست، بلکه مقصود دقت و جلوگیری از حیله و فریب است.
مثقال: معادل 5/4 گرم خروار: معادل سیصد کیلوگرم

پی نوشت ها :

1. حسن ذوالفقاری، داستان‌های امثال، تهران، مازیار، 1385، چ 2، ص 245.
2. غلامرضا حیدری ابهری، حکمت‌نامه پارسیان، قم، نشر جمال، 1385، چ 1، ص 344.
3. جعفر شهری، قند و نمک، تهران، معین، 1381، چ 4، ص 139.
4. شیخ صدوق، الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 4، ص 392.
5. نهج‌البلاغه سید رضی، ترجمه: کاظم محمدی و محمد دشتی، قم، انتشارات امام علی(ع)، 1396 هـ.ق، چ 2، حکمت 479.

منبع مقاله :
مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما