صورت فلکی دب اکبر یکی از معروف‌ترین صور فلکی شناخته شده برای انسان می‎باشد. ظاهراً این صورت فلکی مانند یک ملاقه یا آب گردان در آسمان می‎باشد که یک دسته‎ی بلند و شکل کاسه مانندی دارد.

آیا می‎دانستید که دب اکبر در پرچم کشور آلاسکا نقش بسته است؟

پرچم کنونی ایالت آلاسکا، هفت ستاره‎ی مربوط به دب اکبر را به همراه ستاره‌ی شمالی در یک پس زمینه‎ی آبی رنگ به تصویر می کشد. جان بل (یا بنی بنسون)، این پرچم را در سال 1927 و برای "مسابقه‎ی طراحی پرچم آلاسکا" طراحی نمود. در آن زمان او تنها سیزده سال داشت.
صورت فلکی، گروهی از ستارگانی است که ظاهراً الگوها یا شکل‌هایی را با یک دیگر در آسمان تشکیل می‎دهند. به صورت رسمی، مجموع 88 صورت فلکی تا امروز شناخته شده است. دب اکبر یا خرس بزرگ، یک صورت فلکی بزرگ می‎باشد که ملاقه‎ی بزرگ به آن تعلق دارد. چند نقاشی و داستان در مورد دب اکبر در بسیاری از مناطق جهان یافت شده‎اند. حتی قدمت برخی از آن‌ها به 1400 سال پیش از میلاد نیز باز می‎گردد.
ملاقه‎ی بزرگ که در ظاهر شبیه یک آب گردان یا ماهی تابه می‌باشد، در میان شناخته شده‎ترین الگوهای ستاره‎ای در دنیای امروز قرار دارد و در آسمان شب مانند یک ملاقه به نظر می‎رسد. ملاقه‎ی بزرگ، هفت ستاره‎ای را در بر می‎گیرد که سه عدد از آن‌ها ظاهراً یک دسته را تشکیل می‎دهند و چهار ستاره‎ی دیگر به شکل یک کاسه دیده می‌شوند. این شکل ملاقه مانند، به آن نام "ملاقه‎ی بزرگ" را می‎دهد. با این حال، تنها در ایالات متحده و کانادا است که از آن به عنوان ملاقه‎ی بزرگ یاد می‌شود.
این ملاقه‎ی بزرگ، با اسامی متفاوتی در سراسر جهان شناخته می‎شود. به عنوان مثال می‎توان نام‎های گاو آهن (در کشور انگلستان)، گاو آهن درخشان و کالسکه‌ی پادشاه دیوید (در ایرلند)، هفت خدا (در مغولستان)، کدوی آشامیدنی (در غرب آفریقا) و اُتاوا (در فنلاند) را بیان نمود. با این حال، چیزی که آن نامیده می‎شود حائز اهمیت نمی‎باشد. ملاقه‌ی بزرگ را نمی‎توان یک صورت فلکی نامید.

ملاقه‌ی بزرگ یک صورت فلکی به حساب نمی‎آید!

ملاقه‌ی بزرگ، یک آستریسم یا حالت ستاره‎ای می‎باشد که در آسمان شب تشخیص داده می‎شود و در واقع یک صورت فلکی به شمار نمی‎رود. با این حال، ملاقه‎ی بزرگ بخشی از یک صورت فلکی به شمار می‎رود که به عنوان دب اکبر یا خرس بزرگ شناخته می‎شود. ملاقه‎ی بزرگ از هفت ستاره تشکیل می‎گردد که عبارتند از: قائد، عناق (سیستم ستاره‎ای متعدد)، جون، مغرز، فخذ، مراق و دبه. سه ستاره‎ی نخست یعنی قائد، عناق و جون دسته‎ی ملاقه‎ی بزرگ را تشکیل می‎دهند در حالی که چهار ستاره‎ی دیگر یعنی مغرز، فخذ، مراق و دبه، قسمت کاسه‎ای متعلق به آب گردان ملاقه‎ی بزرگ را می‎سازند. این هفت ستاره، درخشان‎ترین ستاره‎های دب اکبر می‌باشند. بنابراین اگر یک صورت فلکی، گروهی از ستاره‎ها می‎باشد، چرا نمی‎توان ملاقه‎ی بزرگ را به عنوان یک صورت فلکی در نظر گرفت؟ به منظور پاسخ دادن به این پرسش، باید تفاوت بین یک صورت فلکی و یک آستریسم را درک نماییم.
یک صورت فلکی را می‌توان به عنوان گروهی از ستارگانی تعریف نمود که رسماً انجمن ستاره شناسی، آن‌ها را به رسمیت شناخته است. این ستاره‎ها، آسمان را به مناطق مختلفی تقسیم می‎کنند تا نقشه برداری از آسمان را فرآیندی سازمان یافته و آسان‎تر سازند. از سوی دیگر، آستریسم یک الگوی ستاره‎ای در آسمان می‎باشد که یک فرد عادی نیز می‎تواند به راحتی آن را شناسایی نماید. آستریسم‎ها، به رغم آن که صور فلکی محسوب نمی‎گردند، قسمتی از صور فلکی به شمار می‎روند. ملاقه‎ی بزرگ، یک آستریسم می‎باشد اما بخشی از صورت فلکی دب اکبر نیز به حساب می‎آید.
خرس بزرگ یا دب اکبر، داستان جالبی در پشت سر خود دارد. به عنوان مثال در اساطیر یونان، کالیستو نیمف یا پری جنگلی، پس از ربوده شدن به دست زئوس، صاحب فرزندی به نام آرکاس گشت. به محض آن که همسر زئوس یعنی هرا، متوجه حقیقت در مورد آرکاس شد، کالیستو را به یک خرس تبدیل کرد. اکنون کالیستو، خرسی است که در اطراف جنگل‎ها پرسه می‎زند در حالی که آرکاس بزرگ شده و به شکارچی نیرومندی تبدیل گشته است. یک روز در حالی که آرکاس در جنگل بود، کالیستو با سرعت به سمت او حرکت کرد تا پسرش را ملاقات نماید. از آن جایی که آرکاس نمی‎دانست این خرس مادرش است، به او حمله کرد. درست زمانی که داشت او را می‎کشت، زئوس میان آن دو قرار گرفت و کالیستو و آرکاس را به شکل صور فلکی خرس کوچک و خرس بزرگ به آسمان فرستاد. بنابراین، صور فلکی دب اکبر و دب اصغر تشکیل شدند.

چگونه باید دب اکبر را شناسایی و محل آن را تعیین نمود؟

دب اکبر در سرتاسر سال، همواره قابل مشاهده می‎باشد و هرگز پایین‎تر از افق (یعنی در یکی از مناطق قطبی) قرار نمی‎گیرد، به سبب آن که در اطراف ستاره‏ی شمالی (ستاره‏ی قطبی) می‏چرخد. رصد دب اکبر، کار بسیار دشواری نمی‌باشد. در حالی که آن در شمالی‎ترین منطقه‏ی آسمان یافت می‎شود، یک شخص به راحتی می‎تواند با چشم غیر مسلح، محل سه ستاره از دب اکبر را که دسته‏ی ملاقه‎ی بزرگ را تشکیل می‎دهند، به خصوص در فصل بهار مشخص نماید. برای کسانی که در نیمکره‎ی شمالی قرار دارند، این صورت فلکی در آسمان شمالی در تمام سال قابل مشاهده است و تشخیص محل آن نیز کار ساده‌ای می‎باشد. بهترین زمان برای یافتن دب اکبر، اوایل بامداد یا اوایل عصر می‎باشد.
برای داشتن یک دید بهتر از دب اکبر، فرد نیاز خواهد داشت که یک مکان تاریک، با حداقل نور مصنوعی پیدا نماید. سپس، به جستجوی یک صورت فلکی متشکل از هفت ستاره بپردازد. چشمان شما به سرعت مجموعه‎ای از سه ستاره‌ای را مشاهده می‎کنند که به صورت مرتب در یک خط قرار گرفته‎اند. این سه ستاره، نشان دهنده‎ی دسته‎ی ملاقه‌ی بزرگ می‎باشند. هنگامی که دسته مشاهده می‎گردد، تعیین محل ستارگان دیگر که کاسه را تشکیل می‎دهند، کار آسانی می‎باشد. با این حال، بسته به جایی که فرد بر روی زمین می‎ایستد، ملاقه ممکن است وارونه، کج و در حالت‎های دیگری به نظر برسد. این موضوع بدان سبب نمی‎باشد که دب اکبر حرکت می‎کند بلکه به دلیل چرخش زمین، این اتفاق رخ می‎دهد. بنابراین، باید هنگام جستجوی آن، این واقعیت در ذهن حفظ شود.

دب اکبر به سمت شمال اشاره می‎کند!

دب اکبر جهت کمک کردن به تعیین محل ستاره‎ی شمالی یا ستاره‎ی قطبی شناخته می‎شود. پس از آن که کاسه را نیز مشاهده کردید، بیرونی‎ترین دو ستاره‎ی کاسه یعنی دبه و مراق را با یک خط فرضی در ذهنتان به یکدیگر وصل نمایید. اگر این خط را تا پنج برابر اندازه‎اش امتداد دهید، به ستاره‎ی شمالی می‎رسید. بنابراین دبه و مراق به عنوان اشاره کنندگان به ستاره‎ی شمالی یا ستاره‎ی قطبی شناخته می‎شوند. در واقع ملاقه‎ی بزرگ، ستاره‎ی شمالی را در یک دوره‎ی بیست و چهار ساعته دور می‌زند. باز هم این به معنای حرکت کردن ستارگان نمی‎باشد بلکه حرکت وضعی زمین است که چنین احساسی را ایجاد می‎کند. (* قطعاً ستاره‏ها در فضا حرکت می‎کنند و تغییر مکان می‎دهند اما این تغییر مکان، تدریجی می‎باشد.)
پس از آن که ملاقه‎ی بزرگ را مشاهده کردید، صورت فلکی دب اکبر را نیز می‎بینید و این بدان سبب می‎باشد که دسته‌ی ملاقه‎ی بزرگ، قسمت دم خرس بزرگ را تشکیل می‎دهد. علاوه بر این، هنگامی که ستاره‎ی شمالی را پیدا کرده‎اید، خرس کوچک یا دب اصغر را نیز می توانید رصد کنید. ستاره‎ی شمالی، ستاره‎ی واقع در انتهای دسته‎ی ملاقه‎ی کوچک را تشکیل می‎دهد. با این حال ، این کار به آسانی مشاهده‌ی دب اکبر نمی‎باشد، زیرا ستارگانی که این الگو را تشکیل می‎دهند، کم نور هستند.
کسانی که موفق به دیدن دب اکبر شده‏اند، می‎توانند شروع به شناسایی صورت‏های فلکی دیگر از جمله صورت فلکی میزان، صورت فلکی اسد و غیره نمایند. صورت فلکی دب اکبر در آسمان شب به سادگی قابل تشخیص است و به عنوان یک ابزار نجومی برای پیش بینی آینده مورد استفاده قرار می‎گیرد. به علاوه، چه باور کنید چه باور نکنید، از این صورت فلکی به عنوان یک ابزار ناوبری برای تعیین چگونگی دید یک فرد نیز استفاده می‎شود! علاوه بر این، دب اکبر یک نقش مهم نیز در "راه آهن زیر زمینی" ایفا نمود که در آن، صورت فلکی مزبور به بردگان کمک نمود تا در طول جنگ داخلی فرار کنند.