مقدمه:
باور کنید اگر بدانیم عبارت: "سال نو مبارک!" یعنی چه و آن را درست در زندگی پیاده کنیم دنیا و آخرتمان گلستان می‌شود. همه ما در ابتداء هر سال، یکدیگر را با این عبارت یا عباراتی شبیه به این دعا کرده‌ایم اما آیا واقعاً این عبارت یعنی چه؟ آیا فقط برای ابراز شادی و شادکامی است یا مفهوم عالی‌تری را در خود نهفته دارد؟!دعای برای دیگران خوب است اما چه خوب است در کنار دعا، راهکار تحقق آن دعا هم بیان شود اینکه فقط برای یکدیگر دعا کنیم و بگوییم: سال نو مبارک!؛ خیلی خوب است امّا بهتر آن است که در کنار آن به یکدیگر تذکر دهیم که چه کنیم تا سالمان برکت پیدا کند. سال نو مبارک مثل آن است که معلّمی به شاگردش بگوید: "إن شاء الله آخر سال موفّق شوی" حقیقت آن است که این کافی نیست نه برای معلّم به عنوان بزرگتر و نه برای شاگرد، زیرا علاوه بر آن جمله‌یِ دعایی، شایسته است معلّم به دانش‌آموزش تذکر دهد که چه بکند تا موفق شود و دانش‌آموز هم تلاش کند آنچه او را موفق می‌کند در رفتارش پیاده سازد تا در نهایت آن عبارت، محقّق گردد.
کلید واژه:
مبارک، سال نو، تبریک، معنای تبریک، ماه رمضان، پر بهره، خیر و برکت، قرآن، روزه، گذشت، نظم، افطاری، انفاق.اصل مقاله:
عبارت «سال نو مبارک» یا جملاتی از این قبیل، عباراتی دعایی هستند که اغلب ما در ابتدای هر سال جدید با آن، یکدیگر را دعا می‌کنیم و تحقق آن را برای طرف مقابل از خداوند متعال، مسئلت می‌نماییم.نه تنها در فرهنگ ما بلکه در اغلب فرهنگ‌ها، «تبریک‌گویی» اختصاص به سال جدید نداشته بلکه همواره به مناسبت‌های مختلف از آن استفاده می‌شود. از جمله: موقع فرزند‌دار شدن، خرید، خصوصاً خریدن چیزهای اساسی مثل خانه و ماشین، یافتن شغل مناسب یا ارتقاء جایگاه شغلی یا تحصیلی مثل اخذ مدرک لیسانس یا درجه نظامی و هزاران موارد دیگر...
اکثر ما از این عبارت، فقط برای بیان شادباش و انتقال حس شادمانی به دیگران استفاده می‌کنیم برای همین هم شاید تا کنون به معنای دقیق آن توجه نداشته‌ایم. من اکنون که در حال نوشتن این مقاله هستم 30 سال سن دارم و سوای 10 سال نخست زندگی، دقیقاً 20 سال است که در ابتداء هر سال جدید و به مناسبت‌های مختلف از این عبارت و با لفظ تبریک در مواجهه با دیگران استفاده کرده‌ام. راستی تبریک یعنی چه؟ آیا من 20 سال از این واژه و این عبارت، بدون آنکه معنای دقیق آن را بدانم استفاده کرده‌ام؟!
اینکه از خداوند متعال می‌خواهیم سال جدید را برای ما و دیگران مبارک قرار دهد یعنی چه؟! جا دارد کمی پیرامون این جملهٔ دعائی بیشتر درنگ کنیم!
بررسی معنای لغوی و ریشه‌ای لغت تبریک!
ابن فارس در مقاییس‌اللغه می‌نویسد: سه حرف (برک) در اصل لغت به معنای ثبات چیزی می‌باشد[1]. همچنین بسیاری از لغویون از جمله جوهری در الصحاح، واژهٔ برکت در لغت را به معنای نماء و زیاده گرفته‌اند[2].به خوابیدن شتر روی زمین به گونه‌ای که سینهٔ او به زمین برسد از آن جهت که ثبات و قرار می‌یابد «بَرَکَ البَعِیر» گفته می‌شود[3]. به آ‌ب‌انبار و محلی که آب در آن جمع شده و ثابت می‌ماند نیز بِرکَة می‌گویند[4].
در تفسیر گران‌سنگ المیزان، علامه طباطبایی رحمة الله علیه می‌فرمایند: به هر چیزی که دارای زیادهٔ غیر محسوس باشد گفته می‌شود: این چیز مبارک و دارای برکت است[5].
نتیجه اینکه چنانچه وجود چیزی آنقدر استمرار یابد و رشد نماید تا غرضی را که از آن انتظار می‌رفت، حاصل شود، به آن شیء، مبارک گفته می‌شود. لذا طبق مبنای نگارنده، واژه برکت به معنای حداکثر استفاده از امکانات موجود می‌باشد.
تبریک در قرآن!
تبریک واژه‌ای عربی است و جمعاً ۳۲ بار از مشتقات آن در قرآن استفاده شده است. در قرآن کریم، وجود مقدس الله، کعبه، قرآن، انبیاء و طرفداران آن‌ها، برخی از انواع باران، برخی از مکان‌ها، مسجدالحرام، درخت زیتون، کوه‌ها، مبارک معرفی شده است.سال یک بازه زمانیست و با توجه به آنچه بیان شد «سال نو، مبارک» یعنی دُعا می‌کنم برای تو، که بتوانی از تمام ظرفیّت این بازه‌یِ زمانی استفاده کنی و کارهایی انجام دهی که خیر آن تا بی‌نهایت، ماندگار بماند.
استفاده‌هایی را که می‌توان در این بازهٔ زمانی انجام داد زیادند که برخی از آن‌ها عبارتند از:
1. استفاده از این فرصت یک‌ساله در جهت رشد جایگاه معنوی؛
2. رشد علمی؛
3. رشد اقتصادی؛
4. رشد جایگاه اجتماعی؛
5. استفاده‌های تفریحی؛
6. و...
لازمه‌یِ برکت سال...
لازمه‌یِ تحقّق دعای فوق به آن است که در این سال، دچار دردسرهای دغدغه‌ساز، بیماری و بحران و فقر و مواردی از این قبیل که مانع از استفادهٔ حداکثری ما در این سال می‌شود نگردیم. زیرا گاهی فقط یک حادثه مثل کمردرد یا فوت می‌تواند تمام برنامه‌های زندگی انسان را متوقف سازد یا حتی به هم بریزد.پس دعای تبریک سال نو، دعای سلامتی و فراغت بال و اندیشه، جهت رسیدن به تمام خوبی‌ها و کمالاتی است که می‌توان در آن سال به آن رسید.
چه کنیم تا سالی پر برکت داشته باشیم؟!
سؤال مهمی که باید به آن توجه کرد این است که چه کنیم تا سالی توأم با برکت داشته باشیم؟! زیرا خداوند غالباً هر چیزی را به کمک اسباب آن، محقّق می‌سازد؛ آیا سبب برکت چیست؟تا کنون خود ما و افراد دور و بَرِمان خیلی به یکدیگر تبریک گفته‌ایم اما شاید در این میان کمتر کسانی باشند که بعد از تبریک، به ما بگویند که چه کنیم تا سالمان مبارک گردد و حتی خودمان نیز برکت پیدا کنیم!!
بسیار دیده‌ایم کسانی را که با ما در شرایط یکسانی قرار داشته‌اند حتی در سطح پائین‌تری از ما بوده‌اند ولی توفیقات بیشتری شامل حالشان شد و به تعبیر عوام، همیشه یک سر و گردن از ما جلوتر افتاده‌اند شاید علت این اتفاق را باید در واژه برکت و مفهوم آن جستجو کرد. آن‌ها چه کرده‌اند یا چه داشته‌اند که مدرک تحصیلی‌شان، عمرشان، فکرشان برکت یافت؟!
چون این بحث به مناسبت سال جدید نوشته شده و تبریک زمانی را لحاظ قرار داده است بهترین جواب به سؤال بالا را در این دیدم که ابتداء اسباب برکت در ماه رمضان را پیدا کنیم تا با الگوگیری از آن بتوانیم برای سال جدید، سالی پر برکت برای خود رقم بزنیم.
برکت ماه رمضان، مطلب پوشیده‌ای نیست که قابل توضیح و تبیین باشد حضرت رسول صلوات الله علیه و آله فرموده‌اند: هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرٌ مُبَارَک[6]؛ این ماه رمضان است، ماهی که مبارک است... .
برخی از علل مبارکی ماه رمضان:
1. صله ارحام (به وسیله افطاری‌ها): یکی از اسباب برکت در ماه رمضان، دید و بازدید و صلهٔ ارحام است که در روایات فراوان یکی از اسباب مهم برکت در مال و زندگی معرفی شده است.
2. کمک به فقراء: همه در این ماه به عناوین مختلف از جمله زکات فطریه به فقراء کمک می‌کنند.
3. سحرخیزی و شب زنده‌داری: سحرخیزی حتی بدون اقامه نماز شب و تنها برای سحری خوردن نیز یکی از اسباب مهم برکت در زندگی می‌باشد.
4. اقامهٔ نماز اول وقت و حضور در مساجد: اقامهٔ نماز اوّل وقت آن هم در مسجد به صورت جماعت یکی دیگر از اسباب برکت در این ماه شریف است.
5. ارتباط با خالق هستی و راز و نیاز با او: خداوند خود را در قرآن[7]، مبارک معرفی کرده است لذا ارتباط با وجود مبارکی چون الله، موجب برکت در تمام عرصه‌های زندگی خواهد شد.
6. اجتناب از محرمات و انجام واجبات: انجام واجبات و ترک محرمات به زندگی برکت می‌بخشد. این برکت را در زندگی علماء و دانشمندانی که خود را به رعایت آن مقیّد نموده‌اند کاملاً مشهود است.
7. تلاوت قرآن مجید: در آیه 50 سورهٔ انبیاء، قرآن به عنوان وجودی بابرکت معرفی شده است. وَ هذا ذِکْرٌ مُبارَکٌ أَنْزَلْناهُ أَ فَأَنْتُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ؛ لذا تلاوت قرآن یعنی کسب برکت از دریای بی‌کران و موّاج آن (برکت).
8. گذشت از یکدیگر: در ماه رمضان ما یاد می‌گیریم که از حق مسلّم خود (مثل خوردن و آشامیدن) به خاطر رضای خداوند بگذریم و در واقع تمرین می‌کنیم تا بتوانیم در تمام سال از حقوق مسلّم خودمان برای رضای خداوند که ثمرهٔ آن برای خود ماست از موضع قدرت گذشت کنیم و از مردم بگذریم و آن‌ها را ببخشیم.
9. نظم و برنامه‌ریزی در کارها: در ماه رمضان همه چیز مطابق برنامه است؛ زمان خوردن و نخوردن، دقیق مشخص است، نماز و عبادات و حضور در مساجد همچنین ساعت کار مشاغل نیز همگی از یک برنامه منسجم تبعیت می‌کند. لذا نتیجه می‌گیریم عامل مهم دیگری که به زندگی انسان برکت می‌بخشد نظم و برنامه‌ریزی در امور است.
10. و...
از جمله مواردی که در قرآن به عنوان وجودی مبارک معرفی شده وجود مقدس حضرت عیسی علیه‌السلام و به تعبیری دیگر وجود ولایت است خداوند در آیه 31 سورهٔ مریم از قول حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه‌السلام می‌فرماید: وَ جَعَلَنی مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْتُ؛ یعنی خداوند مرا در هر کجا که باشم مبارک قرار داده است.
همانگونه که علم از سینهٔ عالِم می‌جوشد برکت نیز از درون انسان‌های مبارکی چون اولیاء علیهم‌السلام می‌جوشد. مصداق کامل ولی‌الله الأعظم در عصر و زمانهٔ ما، حضرت مهدی علیه‌السلام و ارواحنا لتراب مقدمه‌الفداء می‌باشند. حضرت مهدی علیه‌السلام فیّاضند لذا ارتباط با آن منبع فیض و برکت، موجب کسب برکت در همهٔ شئون زندگی انسان می‌شود چه معنوی چه علمی چه اقتصادی و... .
امسال یعنی سال 1393، بار دیگر یکی از اسباب برکت یعنی توسل و تمسّک به آل‌الله علیهم السلام با ابتدای سال شمسی تقارن یافته است به امید آنکه با الهام از ماه مبارک رمضان و تعمیم آن در طول سال و با ارتباط بیشتر و دائم با ولی الله الأعظم حضرت مهدی علیه‌السلام و حضرت زهراء سلام الله علیها بتوانیم زندگی و حیات خود و دیگران را بیش از پیش مبارک سازیم.
نتیجه‌گیری:
برکت در اصل لغت به معنای دوام و لزوم و ثبات است و لذا جمله‌یِ دعاییِ: "مبارک باشد" به معنای ماندگاری مثبت و حداکثر بهره‌رسانی یک چیز است.از آنجا که سال از مقوله‌یِ زمان است برای درک بهتر معنای تبریک سال نو، معادل زمانی آن را که همگی بر مبارک بودن آن اتفاق داریم مثال آوردیم. ماه رمضان ماه مبارکی است که علاوه بر برکت ذاتی خود، به خاطر به جا آوردن و تقیّد به اموری، برکت آن نزد مسلمانان، مضاعف شده است در این مقاله بیان شد هر کس می‌خواهد 365 روز سالش هم چون 30 روز ماه رمضان، مبارک گردد برنامه خود در ماه مبارک رمضان را در تمام سال تعمیم دهد تا سال شمسی وی نیز پُر برکت و پر بهره گردد.
پی‌نوشت‌ها:
1. الباء والراء والکاف أصلٌ واحدٌ، وهو ثَباتُ الشیءِ. (معجم مقاییس اللغه، 1/227)
2. البَرَکَةُ، محرَّکةً: النَّماءُ و الزیادة. (الصحاح، 4/1575)
3. بَرَکَ البعیر: ألقى برکه، و اعتبر منه معنى اللزوم. (مفردات ألفاظ القرآن، 1/119)
4. البِرْکَةُ و البِرْکُ: شبه حوض یحفر فی الأرض. (کتاب العین، 5/367)
5. لکل ما یشاهد منه زیادة غیر محسوسة: هو مبارک و فیه برکة. (تفسیر المیزان، 7/281، ذیل آیه 92 سوره انعام)
6. امالی شیخ مفید صفحه 112
7. ذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَتَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمین. (آیه 64 سوره غافر)
1. قرآن کریم
2. ابن بابویه، محمد بن على؛ (1376) الأمالی، تهران، انتشارات کتابچى، چاپ ششم.
3. ابن فارس، احمد بن فارس؛ (1404 ه.ق) معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قم، انتشارات مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اوّل.
4. جوهرى، اسماعیل بن حماد؛ (1376) الصحاح، محقق: احمد عبد الغفور عطار، بیروت، انتشارات دار العلم للملایین، چاپ اوَّل.
5. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ (1412ق) مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، انتشارات دار القلم، چاپ اوّل.
6. طباطبایى سید محمد حسین؛ (1417ه.) المیزان فى تفسیر القرآن، قُم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
7. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ (1409ه.) کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، چاپ دوم.
/ج