برخورد صحيح با کودکان بيش فعال
برخورد صحيح با کودکان بيش فعال

 

نويسنده: دکتر رزيتا داوري آشتياني




 

در واقع وقتي والدين از علائم بيش فعالي و علت آن آگاه باشند بهتر مي توانند با رفتارهاي كودك برخورد كنند. در بعضي بيماري هاي جسمي نيز والدين نقشي در ايجاد بيماري ندارند ولي الگوي رفتاري و تغذيه اي در خانواده مي تواند در تشديد و تخفيف علائم نقش داشته باشد.
به طور كلي براي ايجاد تغيير در رفتار، گام هاي ويژه اي لازم است.

قدم اول

قدم اول انتخاب رفتاري است كه مي خواهيد در آن تغيير ايجاد شود. توصيه مي شود ابتدا بخشي از يك رفتار يا دسته ي كوچكي از رفتارها را براي تغيير در نظر بگيريد. لازم نيست رفتاري كه براي اصلاح انتخاب مي شود از پردردسرترين رفتارهاي كودك باشد. بايد رفتاري انتخاب شود كه تصور مي شود مي توان به طور موفقيت آميزي آن را تغيير داد. مثلاً ممكن است بي نظمي سر غذا خوردن، قطع كردن صحبت ديگران، راه رفتن روي مبل و وسايل خانه از رفتارهايي باشد كه مي خواهيم تغيير دهيم. بهتر است ابتدا تعداد دفعات رفتار نامناسب در طول روز را بشماريم تا بتوانيم تأثيربخشي فرايند تغيير را ارزشيابي كنيم.

قدم دوم

قدم دوم انتخاب يك تقويت كننده مناسب است. پاداش برخي كودكان ممكن است خوراكي مورد علاقه ي آن ها باشد، برچسب هاي رنگي و امتيازات به شكل نمره روي صفحه ي كاغذ نيز مي تواند به عنوان پاداش تلقي شود. با تعداد مشخصي برچسب يا امتياز مي توان جوايزي گرفت. براي بعضي از كودكان انجام فعاليتي مانند رفتن به پارك، بازي كردن با پدر و مادر و رفتن به خانه ي اقوام مي تواند جنبه ي تشويق و پاداش داشته باشد. اين نكته مهم است كه والدين علايق فرزند خود را بشناسند و اين جز با گذراندن وقت به اندازه ي كافي و به شكل مناسب با فرزندان حاصل نمي گردد.

قدم سوم

قدم سوم قانونگذاري در خانه و اجراي منظم آن مي باشد. يعني كودك بايد بداند كه والدين مي خواهند چه كاري انجام شود. براي مثال انجام دادن تكاليف مدرسه يا بخش معيني از آن قبل از آن كه برنامه ي كودك تلويزيون شروع شود.

قدم چهارم

قدم چهارم روشن كردن ارتباط ميان اجراي قواعد و گرفتن پاداش ها است. هميشه بايد به خاطر داشت كه كودك همراه با گرفتن پاداش ها به تقويت كننده هايي نظير گفتن جمله اي در تحسين وي، در آغوش گرفتن، بوسيدن و ... نياز دارد. بعضي والدين گمان مي كنند كه فرزندشان با اين روش ها پرتوقع شده و هميشه براي انجام دادن هر كاري درخواست جايزه و پاداش خواهد كرد. برخي ديگر فكر مي كنند بدين ترتيب به فرزندشان رشوه مي دهند. در حالي كه اگر طبق اين برنامه با كودك رفتار شود، بعد از مدتي كودك احساس رضايت دروني از انجام كارِ خوب پيدا مي كند و روابط بين كودك و والدين گرم تر و صميمي تر و به دنبال آن، نياز به پاداش هاي بيروني كمتر مي شود و در نهايت كودك به مرحله اي مي رسد كه ديگر لازم نيست براي انجام دادن آن كار جايزه اي بگيرد.
رشوه دادن در واقع دادن پاداش قبل از انجام كار يا قبل از تغيير رفتار است؛ در حالي كه در اين روش ابتدا كودك بايد رفتار منفي را به مثبت تبديل كند و پس ازآن، پاداش بگيرد. نكته ي ديگر آن است كه رشوه معمولاً براي انجام دادن فعاليت هاي منفي و نادرست در نظر گرفته مي شود كه در اين مورد صدق نمي كند.
با به كارگيري اين روش ها غير از تغيير رفتار كودك، والدين به خود ثابت مي كنند كه رفتار كودك تحت نظارت آن ها است. يأس و درماندگي در زندگي كاهش مي يابد و روحيه ي همه ي اعضاي خانواده بهتر مي شود. در مورد كودكان بيش فعال نكته ي مهم آن است كه براي اين كودكان بايد پاداش ها را مرتب تغيير داد و فاصله ي زماني بين گرفتن پاداش و رفتار مثبت حتماً كم باشد.
تا اين جا به روش هاي افزايش رفتارهاي مطلوب اشاره هايي شد. حال به روش هاي تخفيف رفتارهاي نامطلوب مي پردازيم:
برخي رفتارهاي نامطلوب شبيه كج خلقي، فرياد زدن، گريه كردن، باعث آسيب به خود و ديگران نمي شود ولي مي تواند كاملاً توجه ديگران را به خود جلب كند؛ و همين باعث تقويت اين رفتارهاي منفي است. معمولاً اين رفتارها هنگام رد كردن درخواست هاي كودك از طرف والدين، صورت مي گيرد و به علت شدتي كه دارد اغلب در نهايت منجر به برآورده شدن درخواست كودك مي گردد. زيرا والدين مي ترسند كه نكند نفس كودك بند بيايد، مغزش آسيب ببيند و كلاً آسيبي به جسم او وارد شود. بهترين واكنش به اين رفتارها، ناديده گرفتن يا برنامه ي خاموش سازي است. والدين بايد بدانند كه مراحل اوليه ي اين برنامه ممكن است منجر به كج خلقي هايي شود كه زيادتر و خشن تر از قبل هست ولي اين موضوع نبايد باعث وحشت آن ها شود. ابتدا بايد براي كودك توضيح داد كه در صورت كج خلقي دوباره، آن ها تماس چشمي، كلامي و جسمي با او نخواهند داشت مگر اين كه او دست از آن كار بردارد. البته بايد مراقب بود كه كودك آسيبي به خود وارد نكند. والدين بايد خونسردي خود را حفظ كنند و جوري وانمود كنند كه گويي اصلاً صداي كودك را نمي شنوند و او را نمي بينند. بعد از مدتي كودك در مي يابد كه با اين روش ها نمي تواند به خواسته ي خود برسد.
البته اين روش ها را در مورد همه ي رفتارهاي نامطلوب مثل كتك زدن خواهر يا برادر، پرت كردن وسايل و سرپيچي كردن از انجام دستورات پدر يا مادر نمي توان به كار برد. در اين موارد بايد از روش هاي ديگري نظير محروم سازي موقت و حذف امتيازات استفاده كرد. محروم سازي موقت بدين معنا است كه كودك به جايي فرستاده شود كه دور از توجه ديگران است و آن مكان برايش خوشايند نيست. خصوصيات محلي كه كودك به آن جا فرستاده مي شود بدين ترتيب است كه تاريك و ترسناك نباشد، وسيله ي خطرناكي در آن نباشد، وسايل مورد علاقه ي كودك در آن جا وجود نداشته باشد. معمولاً به ازاي هر سال سن يك دقيقه بودن در اين مكان كفايت مي كند به شرطي كه 30 ثانيه ي آخر در آن جا آرام باشد و بعد از بيرون آمدن بايد كاري را كه از او خواسته ايم انجام دهد يا رفتار نامطلوب خود را متوقف كند. البته به خاطر داشته باشيم كه هميشه اول بايد از روش هاي تقويت مثبت استفاده كنيم و ميزان رفتارهاي مطلوب را از اين طريق افزايش دهيم و بعد به روش هاي ديگر بپردازيم.
همچنين در مورد كودكان بيش فعال اين روش ها بدون دارو درماني نمي توانند خيلي مؤثر واقع شوند.
برخلاف تصورهاي موجود مبني بر اين كه اگر اين كودكان آزاد بدون قيد و بند گذاشته شوند مشكلات شان كمتر مي شود، توافق بر اين است كه نظارت مناسب و محيط قانونمند براي اين كودكان مناسب تر است، زيرا آن ها خود قادر به مهاركردن رفتارهاي خود نيستند و در صورت آزاد بودن به دليل حالت تكانشي كه دارند ممكن است دست به انجام كارهاي خطرناك بزنند، رفتارهايي داشته باشند كه بلافاصله خودشان، پشيمان شوند و در مورد درس خواندن نيز اگر نظارتي وجود نداشته باشد، عملاً تكاليف شان را نيمه كاره رها مي كنند، وسايل شان را گم مي كنند و در نهايت افت عملكرد تحصيلي پيدا خواهند كرد. البته محيط قانونمند و نظارت مناسب در كنار مصرف دارو مي تواند مؤثر باشد. اگر كودك بيش فعال از هوش بالايي برخوردار باشد و تحت درمان نيز قرار گيرد و در زمينه ي علاقه ي خاص خود پرروش يابد، مي تواند عملكرد خوبي در حوزه هاي مختلف داشته باشد. كتاب هاي زيادي در زمينه ي برخورد والدين با اين گونه كودكان وجود دارد ولي بهتر است در صورت امكان، والدين در كلاس هايي كه براي آموزش شيوه ي رفتار با كودكان بيش فعال در بعضي مراكز روان پزشكي، مشاوره و فوق تخصصي كودك و نوجوان وجود دارد، شركت نمايند يا از جزوات آن ها استفاده كنند.
منبع مقاله :
داوري آشتياني، رزيتا؛ (1391)، اختلال کمبود توجه - بيش فعالي (مروري بر علائم و درمان هاي موجود)، تهران: نشر قطره، چاپ سوم



 

 

نسخه چاپی