يکي از راه هاي کاهش اختلافات خانوادگي و طلاق، دقّت د رهنگام انتخاب همسر است. از راه تحقيق درست و منطقي مي توان به استحکام خانواده کمک کرد. به طور طبيعي انسان هر چيزي را مي خواهد انتخاب کند، به لحاظ اين که در مورد آن مي خواهد هزينه نمايد، سعي مي کند با مشورت و سؤال و تحقيق، بهترين را انتخاب کند.
در امر ازدواج، تحقيق مهم ترين فاکتور به حساب مي آيد. ما درازدواج دو نوع تحقيق داريم:
1. تحقيق اوّليه.
2. تحقيق اصلي.

1. تحقيق اوّليه:

بيشتر مسأله ي همتايي خانوادگي از جهت ديني و فرهنگي مد نظر است و سؤال هاي اوّليه در باره ي سنّ، تحصيلات، خدمت نظام وظيفه (در آقايان) و شهر محلّ زندگي، در همان تماس تلفني براي قرار خواستگاري پرسيده مي شود.

2. تحقيق اصلي:

پس از خواستگاري و جلسات گفت وگوي پسر و دختر انجام مي شود؛ زيرا اين تحقيق براي رفع ابهامات است و ابهامات به طور معمول پس از گفت وگو و آشنايي بيشتر ايجاد مي شود؛ بنابراين، تحقيقات اوّليه به طور کامل درست نيست؛ زيرا:
الف) احتمال زيادي وجود دارد که پسر، پس از جلسه ي اوّل، پاسخ منفي دهد.
ب) احتمال بسياري هست که دختر، پس از ديدن پسر و گفت وگوي اوّليه نپسندد.
ج) وقت زيادي در تحقيقات اوّليه از تحقيق کننده از بين مي رود.(1)

از چه کساني تحقيق کنيم؟

1. مُعّرف (او کسي است که دختر يا پسر را معرّفي مي کند و مي تواند بهترين اطلاعات را به خانواده ي دختر يا پسر بدهد.)
در ازدواج فاميلي، به خاطر شناخت کامل نسبت به هم، تحقيق کمتري لازم است.
2. همکاران پسر و يا همکاران والدين. (در صورت شاغل بودن.)
3. سر پرستان محلّ کار؛
4. دوستان وآشنايان؛
5. همسايگان؛
6. خويشان و فاميل؛
7. افراد وابسته به خانواده؛ (دامادها، عروس ها)
8. در صورت تجربه از ازدواج قبلي، با همسر قبلي او.

در چه زمينه هايي بايد تحقيق کرد؟

محورها وموضوعات قابل طرح در تحقيق، براي افراد متفاوت است و با حسّاسيت ها و ابهامات پيش آمده در گفت وگوها سؤال هاي بيشتري مطرح مي گردد؛ امّا به طور کلّي و براي همه، تحقيق در باره ي موضوعات ذيل راهگشا است:

1. خانواده:

با توجّه به اين که فرد، شاخه اي از شاخه هاي خانواده، و محصول آن است و ويژگي هاي اخلاقي و شخصيّتي خود را از طريق وراثت و تربيت از آن مي گيرد، اگر خانواده ي او خوب باشد تا حد زيادي مي توان به محصول آن هم اطمينان يافت.

2. رفتار اجتماعي:

کسي که رفتار اجتماعي مناسبي دارد، بدين معنا است که آبرو برايش مهم است و از اين که رفتارهاي ناشايستي در اجتماع داشته باشد، از مردم خجالت مي کشد. به طور مثال: هرگز در خيابان داد نمي زد. و به همسرش بي حرمتي نمي کند.

3. دوستان:

انسان به طور قطع در اعتقاد، انديشه، نقش و شخصيّت خود، ازدوستانش اثر مي پذيرد.
تو اوّل بگو با کيان زيستي من آن که بگويم که تو کيستي

4. ارتباط فاميلي:

از نزديکانش بپرسيد که واپسين ديدارش با آنان کي بوده است؟ (ضعف ارتباطات فاميليث، نشانه ي بي توجّهي به صله ي رحم است).

5. مسئوليت پذيري:

از دوستانش در باره ي مسئوليت پذيري او بپرسيد. اين که آيا در مسافرت هاي جمعي ودوستانه، مسئوليت هايي را مي پذيرفته يا از تن دادن به مسئوليت مي گريزد؟

6. عمل به تعهّدات:

از دوستان و همکاران او بپرسيد که او چقدر در مقابل تعهداتي که داشته و يا قول هايي که داده به آن عمل کرده است.

7. رعايت حقوق ديگران:

از همسايگان مي توانيد سؤال کنيد: چقدر حقوق ديگران را رعايت مي کرده است؟(2)

چرا بعضي ها د رتحقيقات حقايق را نمي گويند؟

الف) براي آن که دردسري برايشان پيش نيايد.
ب) برخي به لحاظ شرعي احتياط مي کنند، اعتقاد دارند تجسّس و غيبت جايز نيست.
ج) بعضي ها عادت دارند هر وقت زن و شوهر، تحت شرايطي با هم اختلاف پيدا مي کنند، بلافاصله به فردي که درتحقيق نظر داده يا معرّف بوده، نفرين و يا از او به صورت تلفني يا حضوري گله مي کنند. همين طرز تلقي باعث مي شود بعضي افراد حقايق را نگويند.

سؤال هاي خواستگاري

مهم ترين قسمت در فرايند خواستگاري (دوره ي نامزدي) گفت و گوي دختر و پسر است که متأسّفانه به گونه اي شايسته و بايسته به آن توجّه نمي شود. در برخي از مناطق کشور اصلاً اجازه گفت وگو به دختر و پسر نمي دهند. در برخي خانواده ها، اجازه ي گفت وگو مي دهند، مشروط بر اين که در حضور ديگران باشد و در بعضي از خانواده ها، اجازه ي گفت وگو مي دهند؛ ولي با دادن پيام هاي پي در پي، در دختر و پسر اضطراب ايجاد مي نمايند.
دليل مخالفت برخي از خانواده ها شايد اين باشد که دين مقدّس اسلام اين گونه ارتباطات را نمي پسندد؛ درحالي که اسلام با گفت وگوي دختر و پسر نامحرم ونگاه کردن به يکديگر و خلوت آنان، با رعايت ضوابط شرعي، مخالفتي ندارد؛ به ويژه اگر اين ارتباطات به قصد ازدواج باشد.
گفت وگو را جدّي بگيريد. خجالت نکشيد و رودربايستي نداشته باشيد. تمام سؤال هايي را که در زندگي آينده ي شما تأثير گذار است از طرفتان بپرسيد. همان گونه که اگر در جلسه ي خواستگاري، پدر خانواده حضور نداشته باشد، حتماً علّت عدم حضور او را سؤال مي کنيد.(3)

تذکّرات مهم در گفت وگوي دختر و پسر در ازدواج

1. سؤال هاي خود را روي کاغذي بنويسيد تا مطلبي از قلم نيفتد و از اين کار خجالت نکشيد.
2. پاسخي را که طرف مقابل مي دهد ثبت کنيد.
3. سعي کنيد از ضبط (صوتي وتصويري) خودداري کنيد چون باعث نگراني درخانواده خواهد شد.
4. در صورت داشتن بيماري حاد بيماري خاصّ جسماني، روحي، رواني، ابتلا به اعتياد و يا مصرف سيگار، حتماً آن را مطرح کنيد.
5. بيماري هاي جزء يا بيماري هايي که سال قبل داشته ايد و الآن درمان شده است، لازم نيست گفته شود.
6. رابطه ي قبلي با جنس مخالف به هر شکلي و در هر اندازه، در صورتي که ديگران اطلّاع دارند يا احتمال آشکار شدن آن به وسيله ي طرف مقابل وجود دارد بايد گفته شود.
7. اگر رابطه ي قبلي با جنس مخالف بوده، ولي رابطه قطع شده و شخص توبه کرده باشد و احتمال آشکار شدن آن نيست، گفتن آن ضرورت ندارد.
8. اين که شما چه گناهاني را مرتکب شده ايد، لزومي ندارد گفته شود.(4)

سؤال هاي جلسه ي اوّل

(بهتر است آغاز کننده ي سؤال يا گفت وگو آقا باشد.)
محورهاي هشت گانه ي مشترک و سؤال هاي مربوط به آن عبارتند از:

1. معرّفي:

معرّفي خودتان، درباره ي تعداد اعضاي خانواده و شغل والدين؛

2. اعتقادات:

ميزان پاي بندي واعتقاد شما به مسايل ديني چقدر است؟ از جمله واجبات (نماز،روزه، حج، خمس، و زکات) و مستحبّات (زيارات، دعا، محافل مذهبي)

3. خط مشي کلّي زندگي:

زندگي آينده ي شما بر چه چيزي استوار خواهد بود؟ بر دستورهاي دين؟ فرهنگ غير خودي؟ يا سليقه ي شخصي؟ ويا ...؟

4. پايبندي به ارزش هاي فرهنگي:

نظرتان در باره ي پوشش همسر آينده وحضور در محافل و جمع نزديکان و استفاده از فن آوري روز از جمله ماهواره چيست؟

5. استقلال فکري:

تا چه حدّي به نظر ديگران، به ويژه پدر ومادر و دوستان، در امور زندگي مشترک اهمّيّت مي دهيد؟

6. اهداف کلّي زندگي:

در باره ي علاقه ي بيش از حد طرف مقابل به (هنر و ورزش) بپرسيد. شايد شما نثقطه ي مقابل او و يا موافق او باشيد.

7. ارتباطات اجتماعي:

انتظار داريد ارتباط همسر شما باهمکاران نامحرم در محيط کار خود تا چه حد باشد؟

8. ارتباطات فاميلي:

تا چه اندازه به رفت و آمد با دوستان و نزديکان خود ونزديکان همسرتان تمايل داريد؟

سؤال هاي اختصاصي دختر از پسر

1. شهر محلّ سکونت:

بنا داريد با همسر آينده تان درکدام شهر زندگي کنيد؟

2. نوع سکونت:

آيا مي خواهيد مستقل زندگي کنيد يا بنا داريد با والدين خودمحلّ سکونت مشترک داشته باشيد؟

3. اشتغال مرد:

شما به چه کاري اشتغال داريد؟

4. فعاليت هاي سياسي - اجتماعي زن:

آيا موافق هستيد همسر آينده ي شما فعّاليت سياسي - اجتماعي داشته باشد؟ تا چه اندازه؟

5. اشتغال و تحصيل زن:

آيا موافق هستيد که همسر آينده تان اشتغال داشته باشد و يا به تحصيل خود ادامه بدهد؟
حتماً در مورد اشتغال و به نوع آن (مراکز تجاري، اداري، آموزشي، و در مورد تحصيل و به سطح آن (کارداني، کارشناسي، ارشد ودکتري) اشاره شود.

6. سطح زندگي:

در زندگي مشترک تا چه حد به مسافرت و مهماني دادن توجّه خواهيد داشت.(5)

نتيجه گيري از جلسه ي اوّل

دو حالت اتّفاق مي افتد:
الف) توافق کلّي به دست مي آيد؛ دراين صورت، وظيفه ي خانواده ي پسر است که به خانواده ي دختر اطّلاع دهد و براي آزمايش ازدواج هماهنگي کنند.
ب) توافق کلّي به دست نمي آيد. خانواده ي پسر پاسخ منفي را محترمانه و مؤدّبانه به اطّلاع خانواده ي دختر مي رسانند و آنان را چشم انتظار نمي گذارند.
بهتريثن جوابي که خانواده ي پسر مي توانند به خانواده دختر بگويند:
شماخانواده ي محترمي هستيد. ما پس از مشورت و تبادل نظر به اين نتيجه رسيديم که اين وصلت به صلاح شما وما نيست. اميدواريم فرزندتان خوشبخت شود.(6)
(برخي از خانواده ها براي ناراحت نشدن طرف مقابل گاهي به دورغ اظهار مي کنند که استخاره خوب نبوده است؟!)

سؤال هاي جلسه دوم

الف) سؤال هاي مشترک دختر و پسر از يکديگر:

1. هماهنگي اعتقادي و مذهبي با خانواده:

حضور در مجالس و محافل ديني، دعا، بيان اعتقادات مذهبي و ديني، و رعايت حجاب را تا چه اندازه ضروري مي دانيد؟

2. گناهان مؤثّر در زندگي مشترک:

اگر همسر شما بخواهد موسيقي حرام گوش دهد يا فيلم مبتذل ببيند چه عکس العملي خواهيد داشت؟ اگر يکي از اقوام شما مصرف مشروبات الکلي داشته باشد، شما چه احساسي خواهيد داشت؟

3. عصبانيت و خشونت:

وقتي عصباني مي شويد چه عکس العملي از خود نشان مي دهيد؟ آيا ممکن است کسي را هم کتک بزنيد؟

4. بد دهني:

اگر همسر آينده ي شما، خداي ناخواسته، به شما ناسزا بگويد و واژگان زشتي را به کار برد، چه خواهيد کرد؟

5. دروغ گويي:

دروغ گويي را در چه مواردي جايز مي دانيد؟

6. وسواس:

آيا رفتارهاي وسواسي يا وسواس فکري داريد؟

7. وابستگي به دوستان:

تا چه حدّي علاقه منديد با دوستان دوران مجرّدي درمحافل و مجالس، رابطه داشته باشيد؟

8. زود رنجي و قهر:

اگر با همسر خود دچار مشکل شويد، در چه صورتي قهر مي کنيد و قهرتان چقدر طول مي کشد؟

9. خطّ فکر سياسي:

شخصيّت هاي محبوب سياسي شما چه کساني هستند.؟

10. حسّاسيت و آلرژي:

آيا به چيز خاصّي حسّاسيت داريد؟

سؤال هاي اختصاصي جلسه دوم دختر از پسر

1. دخانيات:

نظرتان در باره ي سيگار و مصرف آن و مواد مخدّر چيست ودر باره ي معتادان چه احساسي داريد؟

2. ميزان در آمد:

آيا ميزان درآمد شما در حدّي هست که با آن، بتوان زندگي متوسّطي را اداره کرد؟

3. اعتقاد به مشاوره:

براي رفع مشکلات زندگي، تا چه حد به مشاوره اعتقاد داريد و آن را مؤثّر مي دانيد؟

4. مصرف در آمد زن:

چنانچه همسر آينده ي شما در آمدي داشته باشد، نظر شما در باره ي مصرف آن چيست؟

5. دغدغه ي مرد سالاري:

ديدگاه شما در باره ي جايگاه زن در زندگي چيست و به او چقدر ميدان مي دهيد؟

سؤال هاي اختصاصي جلسه ي دوم پسر از دختر

1. جلب رضايت همسر:

زن تا چه حد بايد رضايت همسرش را جلب کند وتا چه ميزان بايد به خواسته هاي او توجّه داشته باشد؟

2. قناعت:

نظر شما در مورد قناعت چيست؟

3. تجمّلات و تشريفات:

نظر خودتان را درمورد تجمّلات زندگي بگوييد؟

4. سازگاري:

اگر همسر آينده ي شما در اثناي زندگي، شغل خود را از دست بدهد و يا ورشکست شود، چه خواهيدکرد؟

5. دغدغه زن سالاري:

ديدگاه شما در باره ي جايگاه مرد در زندگي چيست؟(7)

محور سؤال هاي مشترک جلسه ي سوم

1. گرم مزاجي يا سرد مزاجي؛
2. فرزنددار شدن و زمان آن؛
3. شيوه هاي تربيتي فرزندان؛
4. چگونگي برگزاري مراسم عقد و عروسي؛
5. چگونگي ملاقات هاي دوران عقد؛
6. انتظار خاص از همسر آينده.
براي بيشتر روشن شدن سؤال هاي مشترک و اختصاصي به بعضي از سؤال ها، به صورت مفصّل مي پردازيم تا ابهاماتي که در آن ها وجود دارد از بين برود.

الف) در مورد حجاب

1. آيا آقايان بايد حجاب داشته باشند؟ اگر جواب شما مثبت است، چند تا مثال بزنيد.
2. آيا شما خانواده اي را ديده اي که به خاطر رعايت نکردن حجاب از طرف مرد، زندگي گسسته شده باشد؟
3. آيا به نظر شما براي حجاب خانم چادر ضروري است؟
4. آيا مانتو و مقنعه را حجاب مي دانيد؟
5. آيا روسري، و لباس پوشيده، مثل پسر عمو، دوست، پسر خاله، يا اقوام، بدون چادر باشد؟
7. آيا تفاوتي بين پوششي که خانم با شوهرش دارد، و پوششي که با پسر خاله اش دارد، وجود دارد؟ تفاوتش چيست؟
8. آيا به فرض تأمين حجاب مورد نظر شما، کار خانم در محيط هايي که کاملاً مردانه است، مثل يک کارخانه، معدن و... اشکالي دارد؟
9. دست دادن با يک نامحرم، براي يک خانم، مثل پسر عمو را چطور برداشت مي کنيد؟

ب) درمورد مسئوليت پذيري

1. شما در چه تاريخي سربازي رفته ايد؟ آيا غيبت هم داشته ايد؟
2. آيا درانجام کارهاي خانواده به والدين خود کمک مي کنيد؟
3. آيا والدين شما براي انجام کارهاي خانواده، به زور متوسّل مي شوند؟
4. رفتار همکارانتان با شما چگونه است؟
5. نسبت به شغلي که داريد چقدر احساس مسئوليت مي کنيد؟

ج) در مورد انعطاف پذيري

مي توانيد با زدن يک مثال، ميزان انعطاف پذيري او را به دست آوريد. مثلاً بگوييد: اگر شما آماده ي يک مسافرت باشيد که قرار است رأس ساعت 6 حرکت کنيد و ناگهان مهماني به شما برسد و اين مهمان هم اتّفاقاً از شهرستان آمده باشد، شما چه عکس العملي از خود نشان مي دهيد؟
در پاسخ ممکن است با اين مسأله چند نوع برخورد داشته باشد:
اگر پاسخ داد مي گويم: ماعازم سفر هستيم و نمي توانيم خدمت شما باشم، اين نشانه ي عدم انعطاف است.
اگر پاسخ داد مي گويم: قدمتان روي چشم! ما ازمسافرت منصرف شديم، اين نشانه ي عدم رعايت حقوق ديگران است.
واگر پاسخ داد که: بايد ديد آن سفر چقدر اهميّت دارد؟ آن فاميل کيست؟ ضرورت مسافرت تا چه حدّي است؟ و در ادامه گفت که: مي گويم ما ساعت 6 حرکت داريم؛ چند ساعتي را در خدمت شما هستيم. ان شاءالله در تشريف فرمايي بعدي هم در خدمت شما باشيم، اين نشانه ي انعطاف پذيري او است.

د) در مورد مسايل اعتقادي و اخلاقي

1. ما وقتي در درون خود خدا را قبول داريم و رفتارمان هم خوب است، آيا لزومي دارد سر وقت نماز بخوانيم؟
2. آيا آرايش خانم بيرون از منزل مشکل ايجادمي کند؟
3. آيا شما هم با اين موافقيد که خانم ها براي بيرون رفتن از منزل بايد از شوهرانشان اجازه بگيرند؟
4. چه وقت مي شود دروغ گفت؟ دروغ مصلحتي چطور؟
5. تا چه ميزان علاقه مند هستند که در مجالس و محافل مذهبي حضور داشته باشيد.

آيا دختر مي تواند به خواستگاري پسر برود؟

زن اهل ناز و مرد اهل نياز است. زن مظهر حيا و پذيراي عشق و مرد جلوه ي تمنّا و طلب و اعلام عشق است. آفرينش، زن را گُل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است.
ويليام جيمز، فيلسوف امريکايي مي گويد:
«حياي زن برايش عزّت است تا در پي مرد نرود و خود را مبتذل نکند.»(8)
گرايش مرد به زن کاملاً طبيعي است و اين را حتّي در دنياي حيوانات وگياهان (به صورت گرايش سلول نر به ماده) مي توان مشاهده کرد.«وقتي خداوند آدم و حوا را آفريد، حوا به سوي آدم گرايش يافت، امّا جبرئيل فرود آمد و به آدم گفت: اگر خواهان او هستي، تو به سمت حوا برو.»(9)
در صورتي که دختر به خواستگاري پسر برود، ممکن است پيامدهاي منفي داشته باشد:
1. اگر پاسخ پسر منفي باشد، دختر احساس شکست و سرخوردگي مي کند، درحالي که جواب منفي براي پسر قابل تحمّل است.
2. در صورت پاسخ منفي پسر، ممکن است احتمال تمسخر و آزارهاي بعدي و آبرو ريزي به وسيله ي او وجود داشته باشد.
3. ممکن است پسر با شنيدن چنين تقاضايي، با پاسخ مثبت ظاهري به فکر سوء استفاده از دختر بيفتد.
4. احتمال دارد در زندگي مشترک آينده (در تنش ها و اختلافات) به دختر سرکوفت بزند که: تو به خواستگاري من آمدي و اين برخورد، براي دختر بسيار رنج آور است، در حالي که اگر زن همين جمله را در زندگي به مرد بگويد، مرد ناراحت نخواهد شد.
جايگاه دختران به قدري والاست که پسنديده نيست حتّي پدر يا مادر يا برادر و خواهر او از پسر خواستگاري کنند. افزون بر اين که اين رفتار خلاف شأن دختر و خانواده است، باعث مي شود مجبور شوند در شرايط منطقي خود کوتاه بيايند، و نيز احتمال دارد اين گونه برداشت شود که دختر، مشکل يا عيبي دارد که او را به پسر عرضه مي کنند و مقام و منزلت او پايين خواهد آمد.(10)

پي نوشت ها :

1. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص201.
2. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص 204 و 203.
3. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل ودوم، صص 128- 127.
4. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص 121- 122.
5. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص 134تا 137)
6. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص 138.
7. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم، ص 142- 140.
8. مرتضي مطهّري، حقوق زن در اسلام، ص 15.
9. شيخ صدوق، من لايحضر الفقيه، ج 3، ص 37.
10. حسين دهنوي، گلبرگ زندگي، چاپ چهل و دوم ص 54- 53.

منبع مقاله :
رفيعي محمدي، علي محمد، (1392)، انتخاب همسر، قم: انتشارات رسول اعظم(ص)، چاپ اول