علامه محمد كاظم عصار؛ عصاره علم عصر
نويسنده: صدرا صدوقي
استاد سيدمحمد كاظم عصار، فرزند سيدمحمدبن محمود حسيني لواساني تهراني، معروف به عصار است كه در مشهد ساكن بوده و در سال يك هزار و سيصد و پنجاه و شش قمري 13566 ق) وفات يافته است. از سيدمحمد عصار آثاري از جمله حواشي بر قواعد و كشف الفوائد علامه حلي و تعليقاتي بر شرح منظومه ملاحاج ملاهادي سبزواري باقيمانده و نيزشرح حالي از خود (هفت سال پيش از وفاتش) نوشته، كه نسخه اي از آن در كتابخانه آستان قدس رضوي موجود است.
اين سيد شريف (سيد محمد كاظم عصار)، كه رتبه استادي در دانشگاه تهران داشت و كليات مسائل فلسفي را براي دانشجويان رشته فلسفه و ادبيات درس مي داد، تدريس در مدرسه سپهسالار را به سياق و روش حوزه هاي علميه قرار داده بود و كتاب شرح غرر الفرائد: يعني شرح منظومه سبزواري را هفته اي پنج روز، از ساعت ده تا دوازده صبح، در مدرسه اي كه در حياط كوچكي (واقع در جنوب شرقي آن مدرسه قرار داشت) درس مي داد. در اين درس شمار بسياري از طلاب جوان معمم و غيرمعمم شركت مي كردند كه از جمله آنان شيخ محمدرضا رباني تربتي و آقايان نصرا... و نورا ... شاه آبادي، فرزندان عارف بزرگان شيخ محمدعلي شاه آبادي و شيخ محمد جواد مناقبي بودند.
مرحوم عصار همواره با سيماي گشاده و نيم خند و ذكرگويان وارد مدرس مي شد و اين ذكر و تسبيح براي او در غير مواقع تدريس و صحبت با ديگران دائمي بود. او كه به حاج ملاهادي سبزواري ارادتي خاص داشت با تمام وجود به تحليل انديشه هاي عالمانه و عارفانه او مي پرداخت و قول عامه در اين امر، سنگ تمام، مي گذاشت.
سيدمحمد كاظم عصار در كتاب خود ايراداتي را بر حاجي سبزواري وارد ساخته و در برابر ادبيات منظومه حاجي، ابياتي را از خود پيشنهاد كرده است؛ از جمله به جاي:
معرف الوجود شرح الاسم / وليس بالحد و لابالرسم
بيت زير را پيشنهاد كرده است:
بداهه الوجود في الاكوان
مغن عن التعريف و البرهان
و به جاي اين بيت:
ان الوجود عندنا اصيل
دليل من خالفنا عليل
بيت زير را پيشنهاد كرده است:
اصاله الماهيه احتمالا
لايستحق البحث و الجدالا
در سال 1328 مرحوم عصار در همان مدرسه كتاب كفايه الاصول آخوند ملامحمد خراساني را تدريس مي فرمود كه در آن درس فقط استاد دكتر مهدي محقق و مرحوم سيدمحمدرضا علوي تهراني شركت مي كردند اين درس چنان در اين شاگردان موثر افتاد كه سال ها بعد، دكتر مهدي محقق، كتاب معالم الاصول را كتاب درسي در دانشگاه مك گيل قرار دارد و باب اوامر و نواهي آن را به انگليسي ترجمه و با مباني علم زبان شناسي و معني شناسي تطبيق داد.
مرحوم عصار در تدريس فلسفه، اشاره به اقوال متقدمان همچون شيخين، يعني فارابي و ابن سينا و متاخران همچون ميرداماد و فيض و فياض (ملامحسن فيض و عبدالرزاق لاهيجي) مي كرد و با دقت نظر خود، آنها را با هم مي سنجيد و با محك تعادل و تراجيح آنها را مقايسه مي نمود و قول ارجح را بيان مي داشت...
مرحوم استاد عصار فاصله ميان مدرسه سپهسالار را كه در كنار <مجلس شورا> قرار داشت تا منزل كه در يكي از كوچه هاي خيابان ايران بود، پياده مي پيمود و هرگاه كه از سخن فارغ مي شد (سخن با شاگرداني چون دكتر مهدي محقق كه او را همراهي مي كردند) به ذكر مي پرداخت و مي توان گفت كه او <دائم الذكر> بود.
از ويژگي هاي استاد عصار، داشتن زبان مزاح آميز و لحن طنزانگيز او بود كه درهر مجلسي كه حضور داشت، آن را با زبان گرم مي داشت.
مرحوم عصار در زمان حيات خود زندگينامه اي كوتاه تدوين كرده كه اصل آن در دسترس نيست، ولي ترجمه عربي آن از مرحوم دكتر صلاح الصاوي در آغاز كتاب ثلاث رسائل في الحكمه الاسلاميه از آثار استاد آمده است. مرحوم عصار در آغاز اين زندگينامه مي فرمايد: <هرچند وقتي شخصي زندگي خود را بيان مي دارد، خالي از خودستايي وثناي نفس نيست، ولي ذكر كوشش ها و زحمت هايي كه شخص در طريق تحصيل علم و كسب دانش متحمل شده، براي شاگردان و آيندگان او سودمند است تا در هر شرايط به تحصيل علوم و دريافت كمالات بپردازد و هيچ چيز موجب سستي و تنبلي آنان نگردد...
استاد منوچهر صدوقي سها اخيرا رساله اي مفرد از استاد عصار را تحت عنوان رساله در برخي از مسائل الهي عام مورد تصحيح قرار داده و در مقدمه آن شرح احوال مبسوطي با اشاره به استادان و شاگردان و سيرت علمي و عملي ايشان به رشته تحرير درآورده اند و اين اثر در مجموعه <انتشارات همايش قرطبه و اصفهان> به وسيله <انجمن آثار و معاصر فرهنگي> منتشر شده است.
مرحوم عصار آثار ارزنده و متعددي از خود به يادگار گذاشته است كه در ميان آنها مي توان از كتاب ها و رساله هاي زير نام برد:
1- رساله وحدت وجود 2- رساله بدا 3- اجابه الدعا في مساله البدا 4- علم الحديث 5- تفسير قرآن كريم 6- شذراتي در جبر و اختيار و ...
آثار يادشده در مجموعه اي تحت عنوان: مجموعه آثار عصار به اهتمام استاد سيدجلال الدين آشتياني همراه با حواشي و تعليقات ايشان به وسيله انتشارات اميركبير در سال 1376 به چاپ رسيده است.
و در پايان سروده مرحوم استاد جلال الدين همايي:
آيت الله سيدعصار / شد ز دار فنا به دار قرار
طار من بيته الي روض / حل فيه الائمه الاطهار
واستعاض برحله سكنا / في جوار الهنا الغفار
ما همه فانييم و حق باقي است / ليس في الدار غيره ديار
ذاب قلبي لفقد سيدنا / كعبه العلم قدوه الابرار
و سمي اما منا الكاظم / من سليل نبينا المختار
صارعيني بنعيه مزنا / و من المزن ادمعي مدرار
والسنا بالسنين شمسيا / قال ارخه <كاظم العصار>
اين سيد شريف (سيد محمد كاظم عصار)، كه رتبه استادي در دانشگاه تهران داشت و كليات مسائل فلسفي را براي دانشجويان رشته فلسفه و ادبيات درس مي داد، تدريس در مدرسه سپهسالار را به سياق و روش حوزه هاي علميه قرار داده بود و كتاب شرح غرر الفرائد: يعني شرح منظومه سبزواري را هفته اي پنج روز، از ساعت ده تا دوازده صبح، در مدرسه اي كه در حياط كوچكي (واقع در جنوب شرقي آن مدرسه قرار داشت) درس مي داد. در اين درس شمار بسياري از طلاب جوان معمم و غيرمعمم شركت مي كردند كه از جمله آنان شيخ محمدرضا رباني تربتي و آقايان نصرا... و نورا ... شاه آبادي، فرزندان عارف بزرگان شيخ محمدعلي شاه آبادي و شيخ محمد جواد مناقبي بودند.
مرحوم عصار همواره با سيماي گشاده و نيم خند و ذكرگويان وارد مدرس مي شد و اين ذكر و تسبيح براي او در غير مواقع تدريس و صحبت با ديگران دائمي بود. او كه به حاج ملاهادي سبزواري ارادتي خاص داشت با تمام وجود به تحليل انديشه هاي عالمانه و عارفانه او مي پرداخت و قول عامه در اين امر، سنگ تمام، مي گذاشت.
سيدمحمد كاظم عصار در كتاب خود ايراداتي را بر حاجي سبزواري وارد ساخته و در برابر ادبيات منظومه حاجي، ابياتي را از خود پيشنهاد كرده است؛ از جمله به جاي:
معرف الوجود شرح الاسم / وليس بالحد و لابالرسم
بيت زير را پيشنهاد كرده است:
بداهه الوجود في الاكوان
مغن عن التعريف و البرهان
و به جاي اين بيت:
ان الوجود عندنا اصيل
دليل من خالفنا عليل
بيت زير را پيشنهاد كرده است:
اصاله الماهيه احتمالا
لايستحق البحث و الجدالا
در سال 1328 مرحوم عصار در همان مدرسه كتاب كفايه الاصول آخوند ملامحمد خراساني را تدريس مي فرمود كه در آن درس فقط استاد دكتر مهدي محقق و مرحوم سيدمحمدرضا علوي تهراني شركت مي كردند اين درس چنان در اين شاگردان موثر افتاد كه سال ها بعد، دكتر مهدي محقق، كتاب معالم الاصول را كتاب درسي در دانشگاه مك گيل قرار دارد و باب اوامر و نواهي آن را به انگليسي ترجمه و با مباني علم زبان شناسي و معني شناسي تطبيق داد.
مرحوم عصار در تدريس فلسفه، اشاره به اقوال متقدمان همچون شيخين، يعني فارابي و ابن سينا و متاخران همچون ميرداماد و فيض و فياض (ملامحسن فيض و عبدالرزاق لاهيجي) مي كرد و با دقت نظر خود، آنها را با هم مي سنجيد و با محك تعادل و تراجيح آنها را مقايسه مي نمود و قول ارجح را بيان مي داشت...
مرحوم استاد عصار فاصله ميان مدرسه سپهسالار را كه در كنار <مجلس شورا> قرار داشت تا منزل كه در يكي از كوچه هاي خيابان ايران بود، پياده مي پيمود و هرگاه كه از سخن فارغ مي شد (سخن با شاگرداني چون دكتر مهدي محقق كه او را همراهي مي كردند) به ذكر مي پرداخت و مي توان گفت كه او <دائم الذكر> بود.
از ويژگي هاي استاد عصار، داشتن زبان مزاح آميز و لحن طنزانگيز او بود كه درهر مجلسي كه حضور داشت، آن را با زبان گرم مي داشت.
مرحوم عصار در زمان حيات خود زندگينامه اي كوتاه تدوين كرده كه اصل آن در دسترس نيست، ولي ترجمه عربي آن از مرحوم دكتر صلاح الصاوي در آغاز كتاب ثلاث رسائل في الحكمه الاسلاميه از آثار استاد آمده است. مرحوم عصار در آغاز اين زندگينامه مي فرمايد: <هرچند وقتي شخصي زندگي خود را بيان مي دارد، خالي از خودستايي وثناي نفس نيست، ولي ذكر كوشش ها و زحمت هايي كه شخص در طريق تحصيل علم و كسب دانش متحمل شده، براي شاگردان و آيندگان او سودمند است تا در هر شرايط به تحصيل علوم و دريافت كمالات بپردازد و هيچ چيز موجب سستي و تنبلي آنان نگردد...
استاد منوچهر صدوقي سها اخيرا رساله اي مفرد از استاد عصار را تحت عنوان رساله در برخي از مسائل الهي عام مورد تصحيح قرار داده و در مقدمه آن شرح احوال مبسوطي با اشاره به استادان و شاگردان و سيرت علمي و عملي ايشان به رشته تحرير درآورده اند و اين اثر در مجموعه <انتشارات همايش قرطبه و اصفهان> به وسيله <انجمن آثار و معاصر فرهنگي> منتشر شده است.
مرحوم عصار آثار ارزنده و متعددي از خود به يادگار گذاشته است كه در ميان آنها مي توان از كتاب ها و رساله هاي زير نام برد:
1- رساله وحدت وجود 2- رساله بدا 3- اجابه الدعا في مساله البدا 4- علم الحديث 5- تفسير قرآن كريم 6- شذراتي در جبر و اختيار و ...
آثار يادشده در مجموعه اي تحت عنوان: مجموعه آثار عصار به اهتمام استاد سيدجلال الدين آشتياني همراه با حواشي و تعليقات ايشان به وسيله انتشارات اميركبير در سال 1376 به چاپ رسيده است.
و در پايان سروده مرحوم استاد جلال الدين همايي:
آيت الله سيدعصار / شد ز دار فنا به دار قرار
طار من بيته الي روض / حل فيه الائمه الاطهار
واستعاض برحله سكنا / في جوار الهنا الغفار
ما همه فانييم و حق باقي است / ليس في الدار غيره ديار
ذاب قلبي لفقد سيدنا / كعبه العلم قدوه الابرار
و سمي اما منا الكاظم / من سليل نبينا المختار
صارعيني بنعيه مزنا / و من المزن ادمعي مدرار
والسنا بالسنين شمسيا / قال ارخه <كاظم العصار>
