سعادت در سايه سار وحدت

مقدمه: از جمله عوامل مهم و حياتي براي ايستادگي در برابر دشمنان و بدخواهان نظام و كيان اسلامي، وحدت امت اسلامي است. قرآن كريم به عنوان بهترين منادي وحدت و انسجام، اين عنصر مهم و سرنوشت ساز را به منظور تعالي و پيشرفت جامعه اسلامي، بر همگان واجب نموده است و پيوسته بر وحدت و همدلي كه مايه سعادت و سيادت دنيا و آخرت امت اسلامي است، تأكيد فراوان دارد، و با تبيين شرايط و راهكارهاي رسيدن به وحدت و بيان عواقب زيانبار تفرقه و اختلاف، حجت را بر آحاد مسلمانان تمام نموده است.بنابراين، اتحاد وانسجام اسلامي يك نياز ضروري است و حركت در جهت وحدت يك تكليف شرعي براي همگان به شمار مي آيد. دشمنان براي مبارزه با اسلام سعي در بزرگ نمايي اختلافها و دامن زدن به امور اختلاف برانگيز دارند تا بتوانند به مقاصد شوم خود دست يابند. از اين رو، بر ما امت اسلامي است كه در سايه وحدت عملي از اين توطئه ها جلوگيري نموده، با تكيه بر مشتركات ديني و پرهيز از اختلافهاي مذهبي، نقشه هاي دشمنان را خنثي نماييم.راهكارهاي قرآن كريم را در اين باره نصب العين خويش قرار دهيم تا جامعه در مسير تعالي و سعادت راستين قرار گيرد.

مقصود از اتحاد و انسجام امت اسلامي

قبل از اينكه به بيان راهكارهاي قرآني درباره اتحاد و انسجام بپردازيم، بايد منظور از آن روشن شود. آيا اتحاد امت اسلامي به معناي اين است كه براي رسيدن به اتحاد اختصاصها را كنار بگذاريم و عملاً از بخشي از اعتقادات خود دست برداريم؟ قطعاً چنين نيست، زيرا اين به معناي ترك بخشي از دين و يا كنار گذاشتن دين به خاطر دين است، در حالي كه هيچ يك از علمايي كه قايل به وحدت مسلمانان بوده و براي رسيدن امت اسلامي به وحدت تلاش نموده اند، چنين نگفته و به اين حرف معتقد نبوده اند؛ زيرا چنين عقيده اي نه معقول و منطقي است و نه قابل اجرا.قرآن كريم تأكيد بسياري بر اتحاد و دوري از اختلاف و تفرقه دارد و كساني را كه به نزاع و درگيري دامن مي زنند، مذمت مي كند و براي رسيدن به حقانيت، مردم را به شيوه هايي دعوت مي كند كه به وحدت و حق دست يابند: «به راه پروردگارت آنها را بخوان به يكي از اين سه راه: حكمت و استدلال، موعظه حسنه و جدال احسن.» (نحل/ 125.) بيان عقايد به وسيله اين سه راه در فضاي دوستانه توأم با احترام و ادب، نه تنها مايه اختلاف نخواهد بود بلكه وحدت و نزديكي هر چه بيشتر امت اسلام را در پي خواهد داشت، زيرا بسياري از اختلافها و كينه ها به خاطر جهل است و دشمنان از اين جهالت استفاده كرده و به آنها دامن مي زنند تا راحت تر به منافع و اهداف خود نايل شوند.

راهكارهاي قرآني اتحاد و انسجام

مهم ترين راهكارهايي كه قرآن كريم در خصوص وحدت و انسجام مسلمانان ارائه نموده، عبارتند از:

1 -قرار گرفتن در لواي توحيد

اولين، مهمترين و اصيل ترين راهكار وحدت آفرين قرآن كريم، دعوت به توحيد است. با اين وسعت ديد، حتي امتهاي ديگر نيز مي توانند با امت اسلامي به وحدت و همدلي برسند، به شرط آنكه اين اصل مشترك را در اعتقاد و عمل پذيرا شوند و دنبال اربابان منحرف خود نروند. قرآن مي فرمايد: « بگو: اي اهل كتاب! بياييد بر سر سخني كه ميان ما و شما مشترك است، بايستيم كه جز خدا را نپرستيم و كسي را با او شريك نكنيم و هيچ كس از ما ديگري را جاي خداوند به خدايي نگيرد.» (آل عمران/ 64.)
اين آيه اهل كتاب را به وحدت و اتحاد با مسلمانان دعوت نموده است. مسيحيان هر چند به مباهله تن ندادند، ولي اين مسأله در روحيه آنها اثر زيادي گذاشت. به جهت همين آمادگي روحي، در اين آيه به پيامبر اسلام(ص)دستور داده شده اهل كتاب را دعوت كند تا در نقاط مشتركي كه با مسلمانان دارند، متحد شوند و در مقام عمل فقط خدا را بپرستند. قرآن كريم به ما مي آموزد كه اگر كساني حاضر نشدند در تمام ابعاد اسلام را بپذيرند، به آنها بگوييد لااقل در قسمتي كه با شما نقطه مشترك دارند هماهنگي كرده و بي پيرايه به آن عمل كنند. لذا پيامبر اكرم(ص)به اهل كتاب، نداي وحدت داده و مي فرمايد: «همه شما در اصل توحيد، خود را با ما مشترك مي دانيد، بياييد اين اصل مشترك را بدون هيچ گونه پيرايه اي زنده كنيم و توحيد خالص را پايه عمل و شعار دين خود قرار دهيم».(الميزان، ج 3، ص 270)
بنابراين، قرار گرفتن در تحت لواي توحيد براي تمامي پيروان اديان توحيدي بخصوص امت اسلامي به عنوان اولين اصل و راهكار وحدت آفرين است كه با تكيه بر آن مي توان امت اسلامي را به اتحاد و انسجام واقعي نايل نمود.

2- تبعيت از پيامبر اكرم(ص)

دومين راهكاري كه قرآن كريم براي رساندن امت اسلامي به وحدت ارائه مي دهد، تبعيت محض از رسول خداست. قرآن مي فرمايد: پيامبر هرسخني مي گويد وحي الهي است. «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَي »(نجم/3)بنابراين قرآن اذعان مي دارد هنگامي كه رسول خدا را اطاعت مي كنيد، در واقع خدا را اطاعت نموده ايد: «من يُطِعِ الرَسُولَ فَقَدْ أَطَاع ا...» (نساء/ 80)
و يا در فرازي ديگر، پيروي از رسول در كنار پيروي از حق تعالي قرار گرفته است: «اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا و از رسول اطاعت كنيد» ( نساء/ 59)
اگر اين راهكار جامه عمل به خود مي پوشيد، امروزه به معناي واقعي كلمه شاهد امت واحد اسلامي بوديم و اختلاف در اصول و مباني با توجه به دعوت قرآن كريم در اطاعت بي چون و چرا از رسول خدا، بي معنا مي نمود.

3- تمسك به ريسمان الهي

قرآن كريم تمسك به ريسمان الهي را دستمايه وحدت آفريني و راهكار رسيدن امت اسلامي به اتحاد و همدلي قرار داده و مي فرمايد: « به ريسمان الهي تمسك جوييد و متفرق نشويد.» (آل عمران/ 103).
اما درباره مقصود از حبل ا... و چگونگي تمسك به آن، اقوال و نظرات مختلفي نقل شده است.
رسول خدا(ص)درباره اين آيه فرمود: حبل ا... كه از آسمان به زمين كشيده شده، همان كتاب خداست. (الدر المنثور، ج 2، ص 60 به نقل از الميزان، ج 4، ص 575)
در روايت ديگر، پيامبر اكرم(ص)فرمود: اين قرآن سبب و رابطه اي است كه يك طرفش دست خداست و طرف ديگرش به دست شماست. پس به آن تمسك كنيد كه نه هرگز از بين مي رويد و نه هرگز تا ابد گمراه مي شويد. ( همان)
در تفسير عياشي از امام باقر(ع) روايت است كه فرمود: مراد از حبل ا... كه خداي تعالي مردم را امر نموده تا به آن تمسك كنند (وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ ا... جَمِيعًا) آل محمد(ع) است. (همان)
از مجموع اين روايات و روايات ديگر به دست مي آيد كه مراد از ريسمان الهي چند چيز است كه عبارتند از: 1 قرآن كريم 2 شخص پيامبر 3 ائمه(ع) 4 دين اسلام
صاحب مجمع البيان پس از نقل اين اقوال مي گويد: همه اينها مراد است بخصوص با توجه به اين روايت كه ابوسعيد خدري از پيغمبر اكرم(ص) نقل كرده كه پيامبر(ص) فرمود: «اي مردم، من دو ريسمان محكم بر شما يادگار نهاده ام كه اگر به هر دوي آنها چنگ بزنيد، هرگز گمراه نخواهيد شد، يكي از ديگري بزرگ تر است و آن كتاب خدا قرآن است كه از آسمان به زمين كشيده شده و ديگري عترت و اهل بيت من است و آن دو از هم جدا نخواهند شد تا در حوض كوثر بر من در آيند.» (طبرسي، مجمع البيان، ج 2، ص 19)
در اين آيه، از يك سو اعتصام به ريسمان الهي مورد امر قرار گرفته و از سوي ديگر از تفرقه و اختلاف نهي شده است و با كلمه «جميعاً» تأكيد مي كند كه همگان به اين موضوع توجه داشته باشند. در ادامه نيز اختلاف و دشمني را از بلاها مي داند و مي فرمايد: شما بر اثر نبود ايمان با يكديگر دشمن و به بلاي اختلاف دچار بوديد، اما خداوند بين قلوب شما الفت برقرار كرد و دوست و برادر شديد و از طرفي، توحيد را مايه نجات از آتش مي داند و مي فرمايد: شما بر لبه پرتگاه آتش بوديد و خداوند شما را از آن رهايي بخشيد.» (آل عمران / 103)
و شايد دليل اينكه حق تعالي تمسك به ريسمان وحدت بخش الهي را يكي از نعمتهاي خود مي داند و فرموده: «وَاذْكُرُواْ نِعْمَتَ ا... عَلَيْكُمْ» اين باشد كه مي خواهد بفرمايد: اگر شما را به اعتصام و عدم تفرقه مي خوانيم، به اين جهت است كه شما به چشم خود پيامدهاي اتحاد و اجتماع، و تلخي عداوت و حلاوت محبت و الفت و برادري را چشيديد و در اثر تفرقه در لبه پرتگاه آتش رفتيد تا اينكه به موجب اتحاد و الفت از آتش نجات يافتيد.( محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج 4، ص 576.)
آيه مذكور چنانكه مفسران آورده اند، در مورد اوس و خزرج نازل شده كه خداوند به بركت اسلام و قرآن و پيامبراكرم(ص) اختلافها و خونريزي هاي صدساله آنها را پايان داد و عداوت و كينه و نفرت آنها را به رأفت و محبت بدل نمود.
گفته اند روزي دو نفر از قبيله اوس و خزرج به نام ثعلبة بن غنم و اسعد بن زاره در برابر يكديگر قرار گرفتند و هر كدام افتخارهايي را كه بعد از اسلام نصيب قبيله او شده بود، بر مي شمرد. ثعلبه گفت: خزيمة بن ثابت (ذُوالشهادتين) و حنظله (غسيل الملائكه) كه هر كدام از افتخارات مسلمانانند، از ما هستند و همچنين عاصم بن ثابت و سعد بن معاذ از ما مي باشند.
در مقابل، اسعد بن زاره كه از طايفه خزرج بود، گفت: چهار نفر از قبيله ما در راه نشر و تعليم قرآن خدمت بزرگي انجام داده اند. ابي بن كعب و معاذ بن جبل و زيد بن ثابت و ابوزيد به علاوه سعد بن عباده رئيس و خطيب مردم مدينه، از ماست.
اندك اندك اين جدال لفظي به نزاع و درگيري انجاميد و چون قبيله دو طرف از جريان آگاه شدند، دست به اسلحه بردند و در برابر يكديگر قرار گرفتند. بيم آن مي رفت كه بار ديگر آتش جنگ بين آنها شعله ور گردد. وقتي خبر به پيامبر(ص)رسيد، حضرت بلافاصله به محل حادثه آمد و با بيان و تدبير خاص خود به آن وضع خطرناك پايان داد و صلح و صفا را در ميان آنها برقرار نمود. سپس اين آيه شريفه نازل گرديد و نعمت وحدت و اتحاد را به آنها گوشزد نمود و به آنان بلاي خانمان سوز تفرقه را كه قبلاً دچار آن بودند يادآوري كرد. (ناصر مكارم شيرازي، نمونه، ج 3، ص 26)

4- روحيه برادري ميان مؤمنان

قرآن كريم با ايجاد عقد اخوت ميان مؤمنان، آنان را به يكديگر نزديك نموده و مي فرمايد: « همانا مؤمنان با هم برادرند، پس بينشان اصلاح نماييد.» (حجرات/ 10). از اين رو، پيامبر(ص) اولين كاري كه هنگام ورود به مدينه بعد از ساختن مسجد انجام داد، برقراري اخوت ميان مسلمانان بود تا بدين وسيله اتحاد و همدلي را به آنها بياموزد. آن حضرت(ص) مي فرمايد: «مؤمن برادر مؤمن است، مانند جسم واحد؛ بطوري كه اگر مصيبتي به يكي از آنها برسد، ساير اعضا از آن درد متألم مي شوند و ارواح آنها يك روح است.» ( اصول كافي، ج 2، ص 146، ح 4)بنابراين، ايجاد رابطه برادري و دوستي ميان مؤمنان، از مهم ترين عوامل ايجاد و تحكيم وحدت مسلمانان است و نقش بسزايي در سالم سازي فضاي جامعه و تحكيم بنيان آن دارد.

5- جلوگيري از ايجاد اختلاف در جامعه

گذشته از اينكه قرآن كريم راهكارهايي را براي ايجاد اتحاد و وحدت ارائه مي كند، از اختلاف و تفرقه نيز نهي مي نمايد و مي فرمايد: « و شما مانند كساني نباشيد كه بعد از آنكه آيات روشن به سويشان آمد اختلاف كردند و دسته دسته شدند و آنان عذاب عظيم خواهند داشت.»( آل عمران/ 105)قرآن كريم از ايجاد اختلاف به «طغيان» تعبير مي كند و مي فرمايد: «كساني كه مي توانند اتحاد و همدلي ايجاد نمايند ولي بعد از آمدن بينات به اختلاف امت اسلامي دامن مي زنند، امتي ياغي خواهند بود.»(شوري/ 14)قرآن كريم در فرازي ديگر بعد از آنكه به اطاعت از خدا و رسول امر مي كند، مي فرمايد: « اختلاف و نزاع نكنيد كه شكوه و عظمت شما را از بين مي برد.» (انفال/ 46).اختلاف باعث مي شود اراده شما ضعيف شود، عزت و دولت شما از بين برود، توان و نيرويتان به نابودي گرايد و استعدادها و فرصتها از بين برود.

تفاوتهاي جامعه متحد و متفرق

با توجه به آيات و روايات، فرق بين جامعه متحد و جامعه متفرق را مي توان در امور زير خلاصه كرد:
1 -جامعه متحد عزيز و نيرومند و پيروز و سربلند است و جامعه متفرق شكست خورده و زبون.
2 -جامعه متحد گرچه ملت آن اندك باشند، قدرتمند و تواناست و جامعه متفرق اگر چه از نظر تعداد بسيار باشد، ضعيف و ناتوان است.
3 -اتحاد جامعه، نشانگر رهبري مقتدر و حكيم است و جامعه متفرق نشان دهنده فقدان چنين رهبري است.
4 -جامعه متحد برخوردار از رحمت و عنايت الهي است و جامعه متفرق محروم از عنايت و حمايت حق تعالي.
5 -جامعه متحد سعادتمند و رستگار است و جامعه متفرق در پرتگاه آتش.
6 -جامعه متحد در حال رشد و تعالي است و جامعه متشتت به سوي نابودي استعدادها و تباهي امكانات مادي و معنوي گام بر مي دارد.