رسانه ، دين ، جامعه

تمامي رسانه هاي موجود در يک جامعه اسلامي ، رسانه ديني نيستند. رسانه ديني علاوه بر رعايت هنجارهاي حاکم بر جامعه اسلامي و عمل به کارکردهاي تعريف شده براي تمامي رسانه ها ، خود را در مقابل خداوند مسوول و رساندن پيامهاي او را وظيفه اصلي خود مي داند. بايد ميان رسانه ديني و رسانه اي که در جامعه اسلامي حضور دارد ، تفکيک قائل شد. رسانه اي که هنجارها ، قوانين و مناسبت هاي يک جامعه اسلامي را رعايت مي کند ، رسانه اي مجاز براي اين جامعه شناخته مي شود هرچند اسلامي و ديني نباشد. ضمن اين که هيچ دليلي وجود ندارد که تمام رسانه هاي يک جامعه اسلامي ، رسانه هاي ديني و اسلامي نيز باشند.
به طور مثال ، يک نشريه طراحي دکوراسيون داخلي را نمي توان نشريه ديني خواند ، هرچند اين نشريه موظف است به دليل انتشار در جامعه اسلامي فرهنگ ديني را نيز رعايت کند يا يک نشريه آشپزي را نمي توان ديني به حساب آورد ، هرچند اين نشريه نيز ، به دليل انتشار در يک جامعه اسلامي نبايد گوشت خوک را تبليغ کند.رسانه هاي اسلامي ، علاوه بر کارکردهاي عمومي که تمامي رسانه ها دارند ، از کارکردهاي ويژه اي نيز برخوردارند. در جامعه اسلامي ، رسانه مي تواند بهترين ابزار براي امر به معروف و نهي از منکر باشد. با استفاده از قابليت هاي خود مي تواند معروف را بسازد، به تصوير بکشد، معروف کند و حتي امر به آن را نيز انجام دهد. يعني هر دو نقش ساخته شدن و مشهور شدن و همچنين نقش اعمال کنترل غيررسمي را در کنار هم ايفا کند. با اين نگاه ، فعاليت در رسانه جامعه اسلامي واجب کفايي محسوب مي شود.رسانه اسلامي در آگاهي بخشي و علم آموزي بايد تمامي ضوابط ديني و اخلاقي بين معلم و متعلم را رعايت کند. به اين ترتيب ، در چنين رسانه اي بايد علاوه بر برخورداري از آموزش برخي مسائل ، به مواردي که در جامعه اسلامي به آموزش آنها تاکيد شده است ، مانند دانستن احکام شرعي مورد نياز نيز بيش از پيش پرداخته شود.با توجه به مباحث ارائه شده ، مي توان گفت رسانه هاي اسلامي در مقايسه با ديگر رسانه ها، کارکردهاي مشابه با مبنايي متفاوت دارند. به اين معنا که در رسانه هاي اسلامي مبناي تمامي کارکردهاي ديني است.
اگر دين را به معناي راه و رسم زندگي بدانيم ، هيچ امري خارج از دين معنا ندارد ، در اين معناي اعم ، اگر علوم اسلامي را به معناي تمامي علوم موردنياز جامعه اسلامي بدانيم ، آن گاه نشريه طراحي داخلي ، استخوان شناسي ، گل و گياه و غيره را نيز مي توانيم در معناي عام علوم ديني جاي دهيم و بگوييم که در يک کشور اسلامي ، تمام اهداف و برنامه ها بايد حول محور دين ، به معناي عام آن ، شکل بگيرد. از طرفي ، دين معناي خاصي نيز دارد. مانند مناسک ، احکام ، معارف و اخلاق ديني ، در اين بخش هم رسانه مي تواند با تحقيقات ، اولويت بندي ها و سياست گذاري هاي مناسب ، پاسخگوي نيازها و سلايق مختلف مخاطبان خود باشد. مثلا اگر در جامعه اي تقاضاي آشنايي عميق تر با معارف ديني وجود داشته باشد ، رسانه هم بايد به آن بپردازد، چه در قالب يک شبکه اختصاصي ديني ، چه در قالب برنامه هاي متفاوت در شبکه هاي عمومي.
تفاوت اصلي رسانه ديني با ديگر رسانه ها، در اين است که رسانه ديني در اساس ، با هدفگذاري و هنجاري هاي حاکم بر رسانه تعريف مي شود. رسانه ديني رسانه اي که به طور مشخص و تخصصي به مسائل ديني مي پردازد خودش را در مقابل خداوند مسوول مي داند، نه در مقابل آگهي دهندگان ، مشتريان يا دولت.چنين رسانه اي حتي براي جذب مخاطب هم در جهت رضايت خداوند عمل مي کند، بنابراين مهمترين ويژگي يک رسانه ديني اين است که گردانندگان اين رسانه بالذات خودشان را در مقابل خداوند مسوول مي بينند و رساندن پيامهاي او را به عنوان يک پيامبر و پيام آور وظيفه خود مي دانند. رسانه ديني بر مبناي اقتصاد بازار آزاد يا رسانه تجاري عمل نمي کند. در فرهنگ ديني همان طور که کار تجاري در مسجد معنا ندارد ، رسانه را هم نمي توان به حوزه رقابت هاي تجاري وارد کرد. رسانه ديني بايد با وقف و حمايت هاي مالي مومنان اداره شود.شکل دادن به روابط ميان مومنان وظيفه اصلي رسانه ديني است و مطمئنا عمده مخاطبان يک رسانه ديني ، مومنان به آن دين هستند و کارکردهاي اين رسانه هم بايد در راستاي نيازهاي اين افراد شکل بگيرد.وظيفه رسانه ديني ، ديندار کردن افراد بي دين نيست ؛ بلکه وظيفه اصلي اش تامين برنامه هاي آموزشي ، تفريحي ، اطلاع رساني و بسيج اجتماعي براي مومنان است.
رسانه ديني وظيفه ترويج دين و استحکام و تثبيت عقيده مومنان را به عهده دارد و مطالعات نشان داده رسانه هايي که براي تبليغ به ميدان رسانه اي وارد شده اند ، ضريب موفقيت پاييني داشته اند زيرا مخاطبان معمولا آن چيزي را انتخاب مي کنند که دوست دارند. دعوت و تبليغي که به تغيير دين بينجامد کار مبلغان رودررويي است که وارد زندگي افراد مي شود نه رسانه ها.توانايي مديريت ، شناخت رسانه و اقتضاهاي آن و همچنين شناخت کافي از دين ، سه عنصر لازم براي مديريت درست و موفق يک رسانه ديني است.
رسانه هاي ديني مانند راديو معارف ، نشريات مختلف مذهبي و غيره درکشور وجود دارد. هر چند در اين ميان شبکه قرآن سيما نتوانسته است به دلايل مختلف به شبکه اي مطلوب ، در حوزه رسانه هاي تصويري تبديل شود اما به طور کلي مي توان گفت راديو و تلويزيون کشور ما به دليل التزام به اصول شرعي و هدفگذاري هاي مبتني بر عقايد ديني پاکترين ، ديني ترين و سالمترين رسانه هاي عمومي جهان است ؛ هر چند تا رسيدن به شبکه هاي ديني مطلوب فاصله قابل توجهي دارد.