روزه در شريعت پيامبران
نويسنده:مجيد احساني
منبع:روزنامه جام جم
منبع:روزنامه جام جم
روزه گرفتن يعني پيکاري دروني به منظور آماده شدن براي پيکارهاي سخت بيروني که رمضان کلاس آموختن است ، کلاسي در قلب اجتماع و معلمانش همه پيامبران خدا، از ابراهيم تا محمد و همه امامان شيعه از علي تا مهدي و همه رهبران به حق مردم از آغاز تا امروز و تا هميشه و کتابش قرآن است سخن خداي مردم براي رهايي و نجات مردم ، کلاسي به فرمان خدا و شاگردانش همه مردم ، مردمي که بايد آگاه شوند از بند جهالت ها و بايد بيدار شوند از افسون روياها و غفلت ها و رمضان ، اردوگاه مهيا شدن است براي پيکار، پيکاري رهايي بخش از ستم ستمکاران و ظلم بيدادگران.اردوگاه آموزش پيکار است ، سربازانش توده مردم و افسرانش بهترين فرزندان مردم. رمضان ماه وحي است.در اين مقاله مي خواهيم روزه را در شريعت پيامبران مورد بررسي قرار دهيم.
رمضان فروردين است در انديشه هاي مردم و عيد فطرش ، نوروز است در بيدار شدن مردم و جشنش ، جشن انقلاب است در برانگيختن طبيعت ، پس رمضان را خدا آفريد تا انسان را زنده کند. خدايي که فروردين را آفريد تا طبيعت را زنده کند که فروردين از شاخه هاي خشک ، گلهاي سرخ مي شکوفاند و رمضان ، از تن هاي اسير، انديشه هاي آزاد مي خروشاند. آنجا، نور آفتاب است ، ماه باز آمدن ابراهيم ، ماه زنده شدن موسي ، ماه برانگيخته شدن محمد، ماه بازگشت خورشيد، ماه تابيدن آفتاب بر گورستان سرما و سکون ، ماه خدا، ماه سخن گفتن خدا.در شخصيت انسان و زندگي وي برخي مسائل ثابت و برخي ديگر متغيرند. اديان الهي روش زندگي اين انسان است و لذا در طول تاريخ ، اصولي ثابت و مسائلي متغير داشته اند.اعتقاد و ايمان به خداي متعال و پيامبران وي و روز واپسين در همه اديان الهي يافت مي شود، چراکه اين گونه مسائل ، بازگوينده واقعيت هاي اصلي موجود است که هرگز تغييري نمي پذيرد. اصول کلي تشريع نيز در شريعت هاي پيامبران (عليهم السلام) مشترک است چون انسان به حکم طبيعت و زندگي اش نيازهايي ثابت دارد که پيشرفت و تکامل احوال و شرايط زندگي وي بر ثبات آنها مي افزايد. آيا نياز انسان به روابط اجتماعي و همکاري و ايستادگي در برابر ظلم ، نيازهايي ثابت در طول نسلها نبوده است؟يکي از اين نيازهاي ثابت ، نياز انسان به فريضه روزه است که جزيي از سيستم عبادتي اسلام به شمار مي رود. اهداف اين فريضه ، عبارت از تامين برخي نيازهاي انساني است که در همه عصرها، ثابت و دگرگون ناشدني است.
خداي متعال ، در آياتي که درباره روزه نازل فرموده است ، ما را به اين حقيقت توجه مي دهد:اي ايمان آوردگان ، روزه بر شما واجب شده است ، همان گونه که بر پيشينيان شما واجب شده بود. باشد که پرهيزگار شويد. (بقره 183) مفسران قرآن نوشته اند که منظور از عبادت پيشينيان شما پيامبران و امتهايي است که از زمان آدم عليه السلام تا دوران شما آمده اند، يعني روزه ، عبادتي قديم و اصيل است که خدا هيچ امتي را نگذاشته است ، مگر آن که روزه را بر آن واجب شمرده است. (تفسير الميزان ، جلد 2، صفحه 5) عاملي (قدس سره) در وسائل ، از امام صادق عليه السلام روايت مي کند که حضرت فرمود:خداوند متعال به موسي (ع) وحي فرمود: چه چيزي تو را از مناجات من باز مي دارد؟ موسي گفت : پروردگارا، تو را اجل از مناجات مي دانم ، چراکه بوي دهان روزه دار، نامطبوع است.
خداي بزرگ به او وحي فرمود: اي موسي ، بوي نامطبوع دهان انسان روزه دار، نزد من از رايحه خوش مشک نيز مطبوع تر و خوش تر است. (وسائل الشيعه ، جلد 7 ص 290) قمي (قدس سره) نيز روايت مي کند که مردي درباره روزه از ابن عباس (رضي الله عنه) سوال کرد. ابن عباس به وي پاسخ داد: «اگر روزه داود پيامبر (ع) را مي خواهي ، او عابدترين مردم بود و روزي را به روزه مي گذرانيد و روز ديگر را افطار مي کرد. اگر روزه فرزند وي سليمان (ع) را مي خواهي ، وي 3روز از اول ماه و 3 روز از ميانه ماه و 3روز از پايان آن را روزه دار بود و اگر روزه عيسي (ع) را مي خواهي که او سراسر عمر را روزه دار بود و لباس بافته شده از موي حيوانات بر تن مي کرد و اگر روزه مادرش مريم (ع) را مي خواهي که او 2روز روزه مي گرفت و يک روز افطار مي کرد و اگر روزه پيامبر اکرم (ص) را مي خواهي ، او از هر ماه 3روزه را روزه مي گرفت و مي گفت روزه اين 3روز ، همچون روزه سراسر عمر است». (سفينه البحار ، ماده صوم). متون تورات و کتب انجيل که اينک در دسترس هستند نيز دلالت بر اين دارند که روزه نزد امتهاي سابق شناخته شده بوده است. در سفر نجميا و سفر استير، از روزه سخن رفته است. از سفر استير چنين فهميده مي شود که يهوديان هنگام سختي ها به روزه پناه مي بردند.همچنين در انجيل متي ، بخشهاي چهارم ، ششم ، نهم و دوازدهم ، از روزه ذکري به ميان آمده است.
با وجود آن که تورات و انجيلي که امروز در دست ماست ، تحريف شده است و کتابهاي اصلي که خداي متعال آنها را نازل فرموده است ، غير از کتبي است که امروز وجود دارد؛ اما باز هم به آنها استناد جسته ايم تا اين نکته را تذکر دهيم که هنوز هم برخي حقايق و قواعد شرعي حتي پس از تحريف باقي مانده است.
از دهه اول و سوم ، روز پنجشنبه و از دهه دوم نيز چهارشنبه را انتخاب مي کرد تا وقتي که جان وي گرفته شد ، او چنين عمل مي کرد. (وسائل جلد 7 صفحه 309). در سال دوم هجرت مبارک پيامبر ، خداي متعال قانون روزه را نازل فرمود و پيامبر خدا (ص) آيات پروردگار خويش را درباره اين فريضه تلاوت فرمود. آواي اين آيات در سراسر شهر پيچيده و دلهاي مسلمين ، اين حکم را تا روز قيامت پذيرفت.
در عهد پيامبر خدا (ص) ، مسلمانان هر ساله ماه رمضان را با بشارت و شادي استقبال و روزه ماه رمضان را ادا مي کردند. پيامبر (ص) نيز احکام و آداب اين فريضه را براي آنان تشريح مي کرد و آن را در زندگي مسلمين ، مستحکم مي ساخت.
اگر چه بسياري از خطبه ها و موعظه ها و احاديث پيامبر (ص) را که درباره روزه بيان شده است ، گردآوري نکرده ايم ، اما آنچه ذکر خواهيم کرد داراي بليغ ترين و رساترين موعظه ها و نشانه هاي هدايت است :از پيامبر (ص) روايت شده است : روزه سيري از آتش است. روزه دار ، 2 بار شاد مي شود: يک بار هنگام افطار و بار ديگر هنگام ديدار پروردگار. روزه دار حتي اگر در رختخواب باشد ، در حال عبادت است به شرط آن که غيبت مسلماني را نکند.از امام باقر (ع) روايت شده است :تجمع و گردهمايي ماه رمضان ، برتري خاصي بر تجمع در ديگر ماهها دارد. همان گونه که ماه رمضان نيز بر ديگر ماهها برتري دارد.از امام صادق (ع) روايت شده است :روزه دار در باغهاي بهشت در گردش است و فرشتگان براي او دعا مي کنند تا اين که افطار کند.از امام رضا (ع) روايت شده است :درباره انسان روزه دار تا وقتي که افطار کند، قلم جاري نمي شود تا گناهان و لغزشهاي او را ثبت کند، مگر آن که کاري از او سرزند که روزه او را نقض کند.در بالا بخشي از روايات را ذکر کرديم و احاديث شريف بسيار ديگري از پيامبر (ص) و خاندانش (ع) روايت شده است.
بعد خطبه جامع پيامبر درباره روزه را، خواهيم آورد.ماه مبارک رمضان از دير باز و تاکنون تاثير بسياري در دلهاي مسلمين و زندگي آنان داشته است.
هر چه مسلمين از اسلام دور شوند، ماه رمضان که ماه خداست ، هر ساله مي آيد تا آنان را به دامان اسلام بازگرداند و فضايي از تحرک عقلي و معنوي را در جوامع مسلمين ايجاد کند. گويي آيات ماه رمضان هم اينک نازل شده است و ما را براي اداي اين فريضه رباني مقدس دعوت مي کند. در ميان اين آيات ، آيه اي است که دلها را از خشوع و خضوع در برابر خدا ذوب مي کند. آنجا که مي فرمايد:اگر بندگان من از من پرسند، من به آنان نزديکم. دعوت هر دعوت کننده اي را اگر مرا بخواند، پاسخ مي دهم. پس آنان مرا استجابت کنند و به من ايمان آورند، باشد که رشد يابند.براي درک بهتر اين مقاله و در چکيده سخن آياتي از سوره بقره را بيان مي داريم :اي کساني که ايمان آورده ايد، روزه بر شما واجب شده است ، همان گونه که بر پيشينيان شما واجب شده بود. باشد که پرهيزگار باشيد.روزهايي معدود است ، پس اگر کسي از ميان شما بيمار يا در سفر بود، به جاي آن روزهايي ديگر را روزه مي گيرد.و آن کسان که روزه گرفتن براي آنان سخت است (مانند سالخوردگان) فديه بايد بدهند که خوراک بينوايي است.
آن کس که داوطلبانه خواستار نکويي کردن است ، براي او پاداشي است و اگر روزه بگيريد، براي شما بهتر است ، اگر بدانيد. بقره (185 - 183).
رمضان فروردين است در انديشه هاي مردم و عيد فطرش ، نوروز است در بيدار شدن مردم و جشنش ، جشن انقلاب است در برانگيختن طبيعت ، پس رمضان را خدا آفريد تا انسان را زنده کند. خدايي که فروردين را آفريد تا طبيعت را زنده کند که فروردين از شاخه هاي خشک ، گلهاي سرخ مي شکوفاند و رمضان ، از تن هاي اسير، انديشه هاي آزاد مي خروشاند. آنجا، نور آفتاب است ، ماه باز آمدن ابراهيم ، ماه زنده شدن موسي ، ماه برانگيخته شدن محمد، ماه بازگشت خورشيد، ماه تابيدن آفتاب بر گورستان سرما و سکون ، ماه خدا، ماه سخن گفتن خدا.در شخصيت انسان و زندگي وي برخي مسائل ثابت و برخي ديگر متغيرند. اديان الهي روش زندگي اين انسان است و لذا در طول تاريخ ، اصولي ثابت و مسائلي متغير داشته اند.اعتقاد و ايمان به خداي متعال و پيامبران وي و روز واپسين در همه اديان الهي يافت مي شود، چراکه اين گونه مسائل ، بازگوينده واقعيت هاي اصلي موجود است که هرگز تغييري نمي پذيرد. اصول کلي تشريع نيز در شريعت هاي پيامبران (عليهم السلام) مشترک است چون انسان به حکم طبيعت و زندگي اش نيازهايي ثابت دارد که پيشرفت و تکامل احوال و شرايط زندگي وي بر ثبات آنها مي افزايد. آيا نياز انسان به روابط اجتماعي و همکاري و ايستادگي در برابر ظلم ، نيازهايي ثابت در طول نسلها نبوده است؟يکي از اين نيازهاي ثابت ، نياز انسان به فريضه روزه است که جزيي از سيستم عبادتي اسلام به شمار مي رود. اهداف اين فريضه ، عبارت از تامين برخي نيازهاي انساني است که در همه عصرها، ثابت و دگرگون ناشدني است.
خداي متعال ، در آياتي که درباره روزه نازل فرموده است ، ما را به اين حقيقت توجه مي دهد:اي ايمان آوردگان ، روزه بر شما واجب شده است ، همان گونه که بر پيشينيان شما واجب شده بود. باشد که پرهيزگار شويد. (بقره 183) مفسران قرآن نوشته اند که منظور از عبادت پيشينيان شما پيامبران و امتهايي است که از زمان آدم عليه السلام تا دوران شما آمده اند، يعني روزه ، عبادتي قديم و اصيل است که خدا هيچ امتي را نگذاشته است ، مگر آن که روزه را بر آن واجب شمرده است. (تفسير الميزان ، جلد 2، صفحه 5) عاملي (قدس سره) در وسائل ، از امام صادق عليه السلام روايت مي کند که حضرت فرمود:خداوند متعال به موسي (ع) وحي فرمود: چه چيزي تو را از مناجات من باز مي دارد؟ موسي گفت : پروردگارا، تو را اجل از مناجات مي دانم ، چراکه بوي دهان روزه دار، نامطبوع است.
خداي بزرگ به او وحي فرمود: اي موسي ، بوي نامطبوع دهان انسان روزه دار، نزد من از رايحه خوش مشک نيز مطبوع تر و خوش تر است. (وسائل الشيعه ، جلد 7 ص 290) قمي (قدس سره) نيز روايت مي کند که مردي درباره روزه از ابن عباس (رضي الله عنه) سوال کرد. ابن عباس به وي پاسخ داد: «اگر روزه داود پيامبر (ع) را مي خواهي ، او عابدترين مردم بود و روزي را به روزه مي گذرانيد و روز ديگر را افطار مي کرد. اگر روزه فرزند وي سليمان (ع) را مي خواهي ، وي 3روز از اول ماه و 3 روز از ميانه ماه و 3روز از پايان آن را روزه دار بود و اگر روزه عيسي (ع) را مي خواهي که او سراسر عمر را روزه دار بود و لباس بافته شده از موي حيوانات بر تن مي کرد و اگر روزه مادرش مريم (ع) را مي خواهي که او 2روز روزه مي گرفت و يک روز افطار مي کرد و اگر روزه پيامبر اکرم (ص) را مي خواهي ، او از هر ماه 3روزه را روزه مي گرفت و مي گفت روزه اين 3روز ، همچون روزه سراسر عمر است». (سفينه البحار ، ماده صوم). متون تورات و کتب انجيل که اينک در دسترس هستند نيز دلالت بر اين دارند که روزه نزد امتهاي سابق شناخته شده بوده است. در سفر نجميا و سفر استير، از روزه سخن رفته است. از سفر استير چنين فهميده مي شود که يهوديان هنگام سختي ها به روزه پناه مي بردند.همچنين در انجيل متي ، بخشهاي چهارم ، ششم ، نهم و دوازدهم ، از روزه ذکري به ميان آمده است.
با وجود آن که تورات و انجيلي که امروز در دست ماست ، تحريف شده است و کتابهاي اصلي که خداي متعال آنها را نازل فرموده است ، غير از کتبي است که امروز وجود دارد؛ اما باز هم به آنها استناد جسته ايم تا اين نکته را تذکر دهيم که هنوز هم برخي حقايق و قواعد شرعي حتي پس از تحريف باقي مانده است.
روزه در شريعت اسلام
برخي گفته اند که خداي متعال در آغاز تشريع ، روزه معيني را بر مسلمين واجب کرده است ، سپس آن را به وسيله روزه ماه رمضان منسوخ فرموده است ، اما اين امر ثابت نشده است البته اين روايت وجود دارد که پيامبر اسلام (ص) آنقدر روزه مي گرفت که گفته مي شد او روزه خود را نمي شکند و گاهي آنقدر افطار مي کرد که مي گفتند او روزه نمي گيرد. پس از آن ، اين را ترک کرد و روزي را روزه دار و روز ديگر افطار مي کرد و اين روزه داود (ع) است سپس اين را نيز ترک کرد و 3روز «غر» يا «بيض» را که سيزدهم ، چهاردهم و پانزدهم هر ماه بود ، روزه مي گرفت سپس اين را نيز کنار گذاشت و در هر 10روز ، يک روز را روزه مي گرفت.از دهه اول و سوم ، روز پنجشنبه و از دهه دوم نيز چهارشنبه را انتخاب مي کرد تا وقتي که جان وي گرفته شد ، او چنين عمل مي کرد. (وسائل جلد 7 صفحه 309). در سال دوم هجرت مبارک پيامبر ، خداي متعال قانون روزه را نازل فرمود و پيامبر خدا (ص) آيات پروردگار خويش را درباره اين فريضه تلاوت فرمود. آواي اين آيات در سراسر شهر پيچيده و دلهاي مسلمين ، اين حکم را تا روز قيامت پذيرفت.
در عهد پيامبر خدا (ص) ، مسلمانان هر ساله ماه رمضان را با بشارت و شادي استقبال و روزه ماه رمضان را ادا مي کردند. پيامبر (ص) نيز احکام و آداب اين فريضه را براي آنان تشريح مي کرد و آن را در زندگي مسلمين ، مستحکم مي ساخت.
اگر چه بسياري از خطبه ها و موعظه ها و احاديث پيامبر (ص) را که درباره روزه بيان شده است ، گردآوري نکرده ايم ، اما آنچه ذکر خواهيم کرد داراي بليغ ترين و رساترين موعظه ها و نشانه هاي هدايت است :از پيامبر (ص) روايت شده است : روزه سيري از آتش است. روزه دار ، 2 بار شاد مي شود: يک بار هنگام افطار و بار ديگر هنگام ديدار پروردگار. روزه دار حتي اگر در رختخواب باشد ، در حال عبادت است به شرط آن که غيبت مسلماني را نکند.از امام باقر (ع) روايت شده است :تجمع و گردهمايي ماه رمضان ، برتري خاصي بر تجمع در ديگر ماهها دارد. همان گونه که ماه رمضان نيز بر ديگر ماهها برتري دارد.از امام صادق (ع) روايت شده است :روزه دار در باغهاي بهشت در گردش است و فرشتگان براي او دعا مي کنند تا اين که افطار کند.از امام رضا (ع) روايت شده است :درباره انسان روزه دار تا وقتي که افطار کند، قلم جاري نمي شود تا گناهان و لغزشهاي او را ثبت کند، مگر آن که کاري از او سرزند که روزه او را نقض کند.در بالا بخشي از روايات را ذکر کرديم و احاديث شريف بسيار ديگري از پيامبر (ص) و خاندانش (ع) روايت شده است.
بعد خطبه جامع پيامبر درباره روزه را، خواهيم آورد.ماه مبارک رمضان از دير باز و تاکنون تاثير بسياري در دلهاي مسلمين و زندگي آنان داشته است.
هر چه مسلمين از اسلام دور شوند، ماه رمضان که ماه خداست ، هر ساله مي آيد تا آنان را به دامان اسلام بازگرداند و فضايي از تحرک عقلي و معنوي را در جوامع مسلمين ايجاد کند. گويي آيات ماه رمضان هم اينک نازل شده است و ما را براي اداي اين فريضه رباني مقدس دعوت مي کند. در ميان اين آيات ، آيه اي است که دلها را از خشوع و خضوع در برابر خدا ذوب مي کند. آنجا که مي فرمايد:اگر بندگان من از من پرسند، من به آنان نزديکم. دعوت هر دعوت کننده اي را اگر مرا بخواند، پاسخ مي دهم. پس آنان مرا استجابت کنند و به من ايمان آورند، باشد که رشد يابند.براي درک بهتر اين مقاله و در چکيده سخن آياتي از سوره بقره را بيان مي داريم :اي کساني که ايمان آورده ايد، روزه بر شما واجب شده است ، همان گونه که بر پيشينيان شما واجب شده بود. باشد که پرهيزگار باشيد.روزهايي معدود است ، پس اگر کسي از ميان شما بيمار يا در سفر بود، به جاي آن روزهايي ديگر را روزه مي گيرد.و آن کسان که روزه گرفتن براي آنان سخت است (مانند سالخوردگان) فديه بايد بدهند که خوراک بينوايي است.
آن کس که داوطلبانه خواستار نکويي کردن است ، براي او پاداشي است و اگر روزه بگيريد، براي شما بهتر است ، اگر بدانيد. بقره (185 - 183).
فهرست منابع :
1- قرآن کريم
2- وسائل الشيعه
3- سفينه البحار
4- تفسير الميزان
5- تفسير الکشاف
6- کوراني ، علي ، به سوي ضيافت خدا ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1365.
7- روحاني ، رمضان ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1365
