حرفهايى از جنس نور
منبع:مجله پرسمان
در هنگام تلاوت قرآن، چه آدابى را رعايت كنيم تا بيشترين بهره را ببريم و آيا خواندن ترجمه فارسى قرآن هم ثواب دارد؟
براى تلاوت قرآن، آداب خاصى هست كه با استفاده از آيات و روايات، به برخى از آنها اشاره مىشود:
1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازيد.
2. در حالى كه مسواك كردهايد، قرآن را تلاوت كنيد.
3. با صوت زيبا تلاوت كنيد.
4. با صداى متوسّط بخوانيد؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسيار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنينه و رو به قبله باشيد؛ چه نشسته و چه ايستاده و اگر نشسته مىخوانيد، تكيه نكنيد.
6. از روى «مُصحَف» تلاوت كنيد كه نگاه در آن و تلاوت از روى آن، ثواب خاصّى دارد و در روايات، روى اين موضوع تأكيد فراوانى شده است.
در روايتى از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله چنين نقل شده است: «چيزى براى شيطان، سختتر و كوبندهتر از تلاوت قرآن نيست؛ آن هم از روى مصحف و با نگاه كردن در آن».1
7. قبل از شروع بگوييد: «أستعيذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم؛ به خداوند شنوا و دانا، از شيطان رانده شده، پناه مىبرم» و يا بگوييد: «أعوذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم» و بعد بگوييد: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم»؛ سپس تلاوت را شروع كنيد تا با عنايت خداى متعال، از دخالتهاى شيطانى در نفس خود محفوظ بمانيد.
قرآن مىفرمايد: «وقتى قرآن را تلاوت مىكنى، پناه ببر به خداى متعال از شيطان رانده شده؛ البته شيطان را بر آنانى كه ايمان آورده، به پروردگارشان توكل مىكنند، تسلّط و سيطرهاى نيست».2
8. ترتيل را مراعات كنيد. آن چنان تند نخوانيد كه حروف، كلمات، وقفها و فاصلهها به خوبى ادا نشود و نيز فاصله زياد و غيرصحيح در ميان حروف و كلمات ندهيد؛ به صورتى كه حروف و كلمات، جدا از هم و غيرمرتبط باشد. در مجموع، بايد حروف و كلمات را خوب، روشن و در عين حال، متّصل و مرتبط به هم ادا كنيد و وقفهاى آيات را هم مراعات كنيد. قرآن، خطاب به رسول اكرم صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «و قرآن را با ترتيل مناسب آن بخوان».3
آن حضرت در توضيح و تفسير اين آيه فرمود: «قرآن را روشن تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز؛ مانند پراكنده ساختن دانههاى ريگ از يكديگر و آن را سريع و تند تلاوت نكن؛ همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجايب قرآن رسيديد، توقف كنيد و به تدبّر و تأمّل بپردازيد و با تلاوت آن، دلها را به حركت آوريد و با شتاب و بىتأمّل نخوانيد؛ به صورتى كه بخواهيد زود به آخر سوره برسيد».4
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چيز ديگرى فكر نكنيد و متوجه آيات آن باشيد.
10. در آيات قرآن تدّبر بكنيد كه در اين صورت، از انوار، حقايق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهرهمند خواهيد شد.
تلاوتى كه در آن تدبّر نباشد، آن چنان كه بايسته است، فايدهاى نخواهد داشت؛ البته اين بدان معنا نيست كه اگر كسى اهل تدبّر نباشد و يا معانى آيات را حتّى در حدّ ترجمه هم نداند، از تلاوت قرآن نتيجهاى نخواهد برد؛ بلكه چنين كسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آيات را مراعات كنيد؛ به اين معنا كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و يا بهشت ياد مىشود، خود را از آن محروم نپنداريد و از بهشت قُرب، خود را دور نسازيد و وقتى به آيات عذاب، آتش و غضب مىرسيد، بترسيد و به خداى متعال پناه ببريد كه از اهل دوزخ و آتش نباشيد و مشمول سخط و غضب نگرديد و از او بخواهيد تا شما را از نجات يافتگان قرار دهد و وقتى به آيات تكبير، تعظيم، تسبيح و تحميد مىرسيد، خدا را به اينها ياد كنيد و هنگامى كه به آيات استغفار، طلب عفو و بخشش مىرسيد، طلب آمرزش و مغفرت كنيد و آن جايى كه به ذكر صالحان مىرسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از آنان و در جمع ايشان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر گمراهان و غافلان مىرسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از ورود در جمع آنان، حفظ كند.
امام صادق عليهالسلام فرمود: «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آيهاى رسيدى كه در آن ذكر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آيهاى رسيدى كه در آن ذكر آتش به ميان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».5
«حقيقت قرآن»، تجلّيات حقّ است كه در وراى اين الفاظ و مفاهيم ظاهرى مىباشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است و در عين حال، با همين الفاظ و مفاهيم، ظاهر و جلوهگر شده است. آن كه از «حقيقت قرآن» دور مانده، از «حقيقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب ماندهاند.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلايل و حكمتهاى گوناگونى دارد كه برخى عبارتند از:
1. ايجاد زبانى مشترك در ميان همه پيروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پيوند جهانى.
2. روح و محتواى هر پيام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عميقتر درك مىگردد تا زمانى كه به زبانهاى ديگر برگردانده شود و قرآن كه داراى مضامين بسيار بلند و عالى است، قابل ترجمه دقيق و كامل به هيچ زبانى نيست. همه ترجمههاى قرآن، براى رسيدن به معارف بلند و درك زيبايى متن اصلى، نارساست. كافى است اندكى در مباحث مربوط به زبانشناسى و فن ترجمه، مطالعه كنيد تا بدانيد كه فرق بين قرآن و ترجمههايش، همان فرق بين كتاب الهى و بشرى است.
3. قرآن، علاوه بر محتواى مطالب، از لطافتى ويژه و نكاتى ادبى برخوردار است كه خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هيچ ترجمهاى بيان شدنى نيست.
4. تشويق و ترغيب بر استفاده از همان الفاظى كه جبرئيل بر پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله نازل كرده، يكى از شيوههاى حفظ قرآن از تحريف است. وقتى مطلبى نزد همگان با يك قرائت معيّن ثابت شود، تحريف آن، مشخص خواهد شد؛ از اين رو، در تاريخ اسلام، وقايعى نقل شده كه مسلمانان حتى نسبت به جابهجايى يا حذف يك «واو»، حساسيت نشان دادهاند.
بنا بر آن چه گفته شد، تلاش و همت ما، بايد بر آن باشد كه تلاوت قرآن را به زبان عربى پىگيرى كنيم و هر چه بيشتر با ترجمه آن آشنا شويم. اگر كمتر هم قرآن بخوانيم، اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت كنيم، بهره ما بيشتر خواهد بود و رفته رفته، تسلّط ما بيشتر خواهد شد.
براى تلاوت قرآن، آداب خاصى هست كه با استفاده از آيات و روايات، به برخى از آنها اشاره مىشود:
1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازيد.
2. در حالى كه مسواك كردهايد، قرآن را تلاوت كنيد.
3. با صوت زيبا تلاوت كنيد.
4. با صداى متوسّط بخوانيد؛ نه با صداى آهسته باشد و نه با صداى بسيار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنينه و رو به قبله باشيد؛ چه نشسته و چه ايستاده و اگر نشسته مىخوانيد، تكيه نكنيد.
6. از روى «مُصحَف» تلاوت كنيد كه نگاه در آن و تلاوت از روى آن، ثواب خاصّى دارد و در روايات، روى اين موضوع تأكيد فراوانى شده است.
در روايتى از رسول اكرم صلىاللهعليهوآله چنين نقل شده است: «چيزى براى شيطان، سختتر و كوبندهتر از تلاوت قرآن نيست؛ آن هم از روى مصحف و با نگاه كردن در آن».1
7. قبل از شروع بگوييد: «أستعيذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم؛ به خداوند شنوا و دانا، از شيطان رانده شده، پناه مىبرم» و يا بگوييد: «أعوذ باللَّه السّميع العليم من الشّيطان الرّجيم» و بعد بگوييد: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم»؛ سپس تلاوت را شروع كنيد تا با عنايت خداى متعال، از دخالتهاى شيطانى در نفس خود محفوظ بمانيد.
قرآن مىفرمايد: «وقتى قرآن را تلاوت مىكنى، پناه ببر به خداى متعال از شيطان رانده شده؛ البته شيطان را بر آنانى كه ايمان آورده، به پروردگارشان توكل مىكنند، تسلّط و سيطرهاى نيست».2
8. ترتيل را مراعات كنيد. آن چنان تند نخوانيد كه حروف، كلمات، وقفها و فاصلهها به خوبى ادا نشود و نيز فاصله زياد و غيرصحيح در ميان حروف و كلمات ندهيد؛ به صورتى كه حروف و كلمات، جدا از هم و غيرمرتبط باشد. در مجموع، بايد حروف و كلمات را خوب، روشن و در عين حال، متّصل و مرتبط به هم ادا كنيد و وقفهاى آيات را هم مراعات كنيد. قرآن، خطاب به رسول اكرم صلىاللهعليهوآله مىفرمايد: «و قرآن را با ترتيل مناسب آن بخوان».3
آن حضرت در توضيح و تفسير اين آيه فرمود: «قرآن را روشن تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز؛ مانند پراكنده ساختن دانههاى ريگ از يكديگر و آن را سريع و تند تلاوت نكن؛ همانند تند خواندن شعر. وقتى به عجايب قرآن رسيديد، توقف كنيد و به تدبّر و تأمّل بپردازيد و با تلاوت آن، دلها را به حركت آوريد و با شتاب و بىتأمّل نخوانيد؛ به صورتى كه بخواهيد زود به آخر سوره برسيد».4
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چيز ديگرى فكر نكنيد و متوجه آيات آن باشيد.
10. در آيات قرآن تدّبر بكنيد كه در اين صورت، از انوار، حقايق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهرهمند خواهيد شد.
تلاوتى كه در آن تدبّر نباشد، آن چنان كه بايسته است، فايدهاى نخواهد داشت؛ البته اين بدان معنا نيست كه اگر كسى اهل تدبّر نباشد و يا معانى آيات را حتّى در حدّ ترجمه هم نداند، از تلاوت قرآن نتيجهاى نخواهد برد؛ بلكه چنين كسى هم با مراعات قسمتى از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آيات را مراعات كنيد؛ به اين معنا كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتى از رحمت و يا بهشت ياد مىشود، خود را از آن محروم نپنداريد و از بهشت قُرب، خود را دور نسازيد و وقتى به آيات عذاب، آتش و غضب مىرسيد، بترسيد و به خداى متعال پناه ببريد كه از اهل دوزخ و آتش نباشيد و مشمول سخط و غضب نگرديد و از او بخواهيد تا شما را از نجات يافتگان قرار دهد و وقتى به آيات تكبير، تعظيم، تسبيح و تحميد مىرسيد، خدا را به اينها ياد كنيد و هنگامى كه به آيات استغفار، طلب عفو و بخشش مىرسيد، طلب آمرزش و مغفرت كنيد و آن جايى كه به ذكر صالحان مىرسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از آنان و در جمع ايشان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر گمراهان و غافلان مىرسيد، از خدا بخواهيد تا شما را از ورود در جمع آنان، حفظ كند.
امام صادق عليهالسلام فرمود: «به هنگام تلاوت قرآن، وقتى به آيهاى رسيدى كه در آن ذكر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتى به آيهاى رسيدى كه در آن ذكر آتش به ميان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».5
«حقيقت قرآن»، تجلّيات حقّ است كه در وراى اين الفاظ و مفاهيم ظاهرى مىباشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است و در عين حال، با همين الفاظ و مفاهيم، ظاهر و جلوهگر شده است. آن كه از «حقيقت قرآن» دور مانده، از «حقيقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب ماندهاند.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربى، دلايل و حكمتهاى گوناگونى دارد كه برخى عبارتند از:
1. ايجاد زبانى مشترك در ميان همه پيروان و فراهم سازى نوعى وحدت و پيوند جهانى.
2. روح و محتواى هر پيام و سخنى، در قالب زبان خاص خود، عميقتر درك مىگردد تا زمانى كه به زبانهاى ديگر برگردانده شود و قرآن كه داراى مضامين بسيار بلند و عالى است، قابل ترجمه دقيق و كامل به هيچ زبانى نيست. همه ترجمههاى قرآن، براى رسيدن به معارف بلند و درك زيبايى متن اصلى، نارساست. كافى است اندكى در مباحث مربوط به زبانشناسى و فن ترجمه، مطالعه كنيد تا بدانيد كه فرق بين قرآن و ترجمههايش، همان فرق بين كتاب الهى و بشرى است.
3. قرآن، علاوه بر محتواى مطالب، از لطافتى ويژه و نكاتى ادبى برخوردار است كه خود، بخشى از اعجاز قرآن است و در قالب هيچ ترجمهاى بيان شدنى نيست.
4. تشويق و ترغيب بر استفاده از همان الفاظى كه جبرئيل بر پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله نازل كرده، يكى از شيوههاى حفظ قرآن از تحريف است. وقتى مطلبى نزد همگان با يك قرائت معيّن ثابت شود، تحريف آن، مشخص خواهد شد؛ از اين رو، در تاريخ اسلام، وقايعى نقل شده كه مسلمانان حتى نسبت به جابهجايى يا حذف يك «واو»، حساسيت نشان دادهاند.
بنا بر آن چه گفته شد، تلاش و همت ما، بايد بر آن باشد كه تلاوت قرآن را به زبان عربى پىگيرى كنيم و هر چه بيشتر با ترجمه آن آشنا شويم. اگر كمتر هم قرآن بخوانيم، اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت كنيم، بهره ما بيشتر خواهد بود و رفته رفته، تسلّط ما بيشتر خواهد شد.
پىنوشت:
1. مجلسى، بحارالانوار، ج 92، ص 202.
2. نحل، آيه 98.
3. مزمل، آيه 3.
4. بحارالانوار، ج 92، ص 215.
5. همان، ص 216.
