رام كردن گلبولهاي سركش
نويسنده:نازيلا پوراصفهاني
منبع:روزنامه قدس
منبع:روزنامه قدس
خون، جوهر حيات انسان است و اين مايع حياتي با سيستم بسيار پيچيده خود، وظيفه دارد اكسيژن و مواد غذايي را به سلولها حمل كند و مواد زايد و دي اكسيد كربن را از كنار سلولها دور نمايد.وظيفه ديگر خون دفاع در برابر عوامل موذي و ويرانگر بدن است.
يكي ديگر از وظايف آن، اين است كه در صورت هرگونه ضربه به بدن و خونريزي، سيستم انعقادي از هدر رفتن اين مايع حياتي جلوگيري مي كند.با اين حال زماني براي اين مركب قرمز، آژير خطر به صدا درمي آيد كه فرد مبتلا به لوسمي شده باشد.براي آگاهي از بيماري لوسمي، گفتگويي را با دكتر فريدون احمدي، متخصص بيماريهاي داخلي و فوق تخصص بيماريهاي خون و عضو انجمن هماتولوژي ايران انجام داده ايم كه خواندن اين گفتگو خالي از لطف نخواهد بود. آقاي دكتر، بيماري لوسمي چه بيماري اي است؟لوسمي؛ يعني سرطان خون، افزايش غيرطبيعي سلولهاي خون در مغز استخوان كه به دو دسته كلي تقسيم مي شود: لوسمي حاد و مزمن كه نحوه برخورد و درمان آن با هم متفاوت است.
از عواملي كه باعث لوسمي مي شوند، مي توان به موارد زير اشاره كرد.
- بعضي ويروسها بويژه در لوسمي كودكان
- سيگار
- امواج الكترومنيتيك (مانند امواج تلفن همراه)
- نوع تغذيه
- رادياسيون (چه براي درمان و چه براي تشخيص)
- بعضي داروها
- بعضي سموم مانند بنزن كه با بنزين متفاوت است و به عنوان حلال در رنگ سازي، داروسازي و كارخانه هاي پلاستيك سازي استفاده مي شود.
اما واقعيت اين است كه علت لوسمي هنوز ناشناخته است.
پلاكت براي جلوگيري از خونريزي و گلبول قرمز براي اكسيژن رساني به ارگانهاي مختلف مهم هستند. وقتي سلولهاي سرطاني زياد مي شوند، بتدريج جايگاه سلول طبيعي توسط سلولهاي سرطاني اشغال مي شود. كمبود سلول طبيعي، سبب نقص در وظايف آنها مي شود؛ مثلاً كمبود پلاكت سبب خونريزي مي شود، افراد مبتلا به لوسمي حاد با خونريزي مغزي به پزشك مراجعه مي كنند. در كمبود گلبول سفيد افراد مبتلا به عفونت مي شوند كه از خصوصيات اين افراد عفونت در مكانهاي نابه جاست و يا عفونت آنها به درمان خوب جواب نمي دهد و عود بيماري در اين افراد بالا است.
كمبود گلبول قرمز، سبب كم خوني مي شود كه متأسفانه امروزه بالا رفتن سطح آگاهي مردم در مورد بيماري سبب خود درماني و دخالت در درمان مي شود؛ مثلاً در مورد كم خوني بدون مراجعه به پزشك دارو مصرف مي كنند، در حالي كه بايد متوجه باشند كه تشخيص علت كم خوني مهم است.در بيماريهاي سرطان خون برحسب نوع آنها، علايم آن متفاوت است و اين علايم به طور اختصار در مورد سرطان خون حاد است. بسياري از علايم بويژه در لوسمي مزمن ديده مي شود كه حتي توجه بيمار را به خود جلب نمي كند؛ مثلاً بزرگي غدد لنفاوي در زير بغل، كشاله ران و روي گردن كه ممكن است توسط پزشك و يا خود بيمار كشف شود كه يكي از علل آن مي تواند لوسمي حاد در افراد جوان و لوسمي مزمن در افراد كهنسال باشد.يكي ديگر از علايم مي تواند بزرگي طحال باشد كه در قسمت چپ شكم لمس مي شود كه در لوسمي خون مزمن بويژه «CML» زياد ديده مي شود.درد استخواني و مفصلي هم يكي از علايم شايع در لوسمي حاد در بچه ها و جوانان است. اين علايم بسيار شبيه بيماري روماتيسم است. بيماران حتي اولين بار به بيماريهاي روماتولوژي مراجعه مي كنند كه در آزمايش تشخيص متوجه لوسمي مي شوند، اما هر درد استخوان به معني سرطان خون نيست.
يكي ديگر از وظايف آن، اين است كه در صورت هرگونه ضربه به بدن و خونريزي، سيستم انعقادي از هدر رفتن اين مايع حياتي جلوگيري مي كند.با اين حال زماني براي اين مركب قرمز، آژير خطر به صدا درمي آيد كه فرد مبتلا به لوسمي شده باشد.براي آگاهي از بيماري لوسمي، گفتگويي را با دكتر فريدون احمدي، متخصص بيماريهاي داخلي و فوق تخصص بيماريهاي خون و عضو انجمن هماتولوژي ايران انجام داده ايم كه خواندن اين گفتگو خالي از لطف نخواهد بود. آقاي دكتر، بيماري لوسمي چه بيماري اي است؟لوسمي؛ يعني سرطان خون، افزايش غيرطبيعي سلولهاي خون در مغز استخوان كه به دو دسته كلي تقسيم مي شود: لوسمي حاد و مزمن كه نحوه برخورد و درمان آن با هم متفاوت است.
علت ايجاد لوسمي چيست؟
علت واقعي لوسمي هنوز ناشناخته است.ژنتيك در درصدي از انواع لوسمي ها نقش دارند و بيماران زيادي هستند كه در خانواده خود داراي يك مورد سرطان خون مي باشند و از ابتلا به لوسمي نگرانند. اما بايد گفت در اين خانواده ها، شانس ابتلا كمي بيشتر است، نه اينكه قطعاً لوسمي در آنان ديده مي شود.از عواملي كه باعث لوسمي مي شوند، مي توان به موارد زير اشاره كرد.
- بعضي ويروسها بويژه در لوسمي كودكان
- سيگار
- امواج الكترومنيتيك (مانند امواج تلفن همراه)
- نوع تغذيه
- رادياسيون (چه براي درمان و چه براي تشخيص)
- بعضي داروها
- بعضي سموم مانند بنزن كه با بنزين متفاوت است و به عنوان حلال در رنگ سازي، داروسازي و كارخانه هاي پلاستيك سازي استفاده مي شود.
اما واقعيت اين است كه علت لوسمي هنوز ناشناخته است.
فرايند ايجاد لوسمي در بدن چگونه است؟
پاتوژنز با زبان ساده، علت لوسمي مغز استخوان است. مغز استخوان وظيفه ساخت گلبول قرمز، پلاكت، گلبول سفيد و ... را دارد كه هر يك وظيفه خاصي را بر عهده دارند؛ مثلاً گلبول سفيد در دفاع از عفونتها،
پلاكت براي جلوگيري از خونريزي و گلبول قرمز براي اكسيژن رساني به ارگانهاي مختلف مهم هستند. وقتي سلولهاي سرطاني زياد مي شوند، بتدريج جايگاه سلول طبيعي توسط سلولهاي سرطاني اشغال مي شود. كمبود سلول طبيعي، سبب نقص در وظايف آنها مي شود؛ مثلاً كمبود پلاكت سبب خونريزي مي شود، افراد مبتلا به لوسمي حاد با خونريزي مغزي به پزشك مراجعه مي كنند. در كمبود گلبول سفيد افراد مبتلا به عفونت مي شوند كه از خصوصيات اين افراد عفونت در مكانهاي نابه جاست و يا عفونت آنها به درمان خوب جواب نمي دهد و عود بيماري در اين افراد بالا است.كمبود گلبول قرمز، سبب كم خوني مي شود كه متأسفانه امروزه بالا رفتن سطح آگاهي مردم در مورد بيماري سبب خود درماني و دخالت در درمان مي شود؛ مثلاً در مورد كم خوني بدون مراجعه به پزشك دارو مصرف مي كنند، در حالي كه بايد متوجه باشند كه تشخيص علت كم خوني مهم است.در بيماريهاي سرطان خون برحسب نوع آنها، علايم آن متفاوت است و اين علايم به طور اختصار در مورد سرطان خون حاد است. بسياري از علايم بويژه در لوسمي مزمن ديده مي شود كه حتي توجه بيمار را به خود جلب نمي كند؛ مثلاً بزرگي غدد لنفاوي در زير بغل، كشاله ران و روي گردن كه ممكن است توسط پزشك و يا خود بيمار كشف شود كه يكي از علل آن مي تواند لوسمي حاد در افراد جوان و لوسمي مزمن در افراد كهنسال باشد.يكي ديگر از علايم مي تواند بزرگي طحال باشد كه در قسمت چپ شكم لمس مي شود كه در لوسمي خون مزمن بويژه «CML» زياد ديده مي شود.درد استخواني و مفصلي هم يكي از علايم شايع در لوسمي حاد در بچه ها و جوانان است. اين علايم بسيار شبيه بيماري روماتيسم است. بيماران حتي اولين بار به بيماريهاي روماتولوژي مراجعه مي كنند كه در آزمايش تشخيص متوجه لوسمي مي شوند، اما هر درد استخوان به معني سرطان خون نيست.
آيا لوسمي در سنين خاصي شايع است؟ يا اينكه بعضي از انواع لوسمي مخصوص سن خاصي هستند؟
در نوع حاد معمولاً در سنين پايين ديده مي شود، مثلاً در كودكان نوع ALF شايع تر است (حدود 90 درصد) نوعي ديگر لوسمي حاد «AML» است كه معمولاً در افراد جوان و مسن ديده مي شود. اما آنچه مسلم است لوسمي مزمن است كه در افراد با سن 50 يا 60 سال به بالا ديده مي شود و در آقايان از خانمها شايع تر است.آقاي دكتر، براي تشخيص لوسمي چه كارهايي انجام مي شود؟
اولين گام شرح حال دقيق و بررسي علايم بيمار است. سپس آزمايش خون گرفته مي شود كه اين آزمايش در آزمايشگاه هاي خاص با افراد با تجربه انجام مي گيرد كه بتوانند سلول سرطاني را تشخيص دهند. بعد از آن از روشهاي تكميلي استفاده مي شود: آزمايش بيوشيمي، عكسبرداري، سونوگرافي و ... كه برحسب مورد انجام مي گردد.اگر با اين آزمايشها بيماري لوسمي تشخيص داده شود، از سلولهاي مغز استخوان نمونه برداري مي شود.نمونه برداري براي مطالعه مورفولوژي يا قيافه شناسي سلولهاست كه معمولاً به تشخيص نوع سرطان و طبقه بندي آن به پزشك كمك مي كند؛ زيرا نوع سرطان براي ما مهم است، چون درمانهاي متفاوتي دارد و صرف كشف لوسمي حاد كافي نيست. حتي سير بيماري در انواع مختلف لوسمي متفاوت است.تشخيص افتراقي سرطان خون با چه بيماري است؟
با توجه به اينكه سرطان خون علايم متفاوتي دارد، تشخيص افتراقي زيادي دارد: 1- كم خوني ها با دلايل متفاوت 2- خونريزيها به علت كمبود پلاكت در IPP(اختلاف عملكرد پلاكت ارثي) 3- بزرگي غدد لنفاوي در بيماريهاي ويروسي، انگلي مانند (توكسوپلاسما) لنفوم و هوجكين 4- دردهاي استخواني با بسياري از بيماري هاي روماتولوژي 5- در آقايان گاهي بزرگي بيضه بدون درد كه با تومورهاي بيضه اشتباه مي شود. 6- درگيري مغز در لوسمي كه با مننژيت و تومور مغزي تداخل مي كند. 7- گاهي مواقع افراد مبتلا به لوسمي چه حاد و چه مزمن گاهي مواقع با علايم پوستي مراجعه مي كنند كه با بيماريهاي پوست اشتباه مي شود. 8- طحال بزرگ كه در بيماريهاي كبدي هم ديده مي شود.من به عنوان متخصص خون شناسي به ساير همكاران پزشك توصيه مي كنم كه در بررسي، علايم لوسمي را هم در نظر داشته باشند.براي لوسمي چه درمانهايي انجام مي شود؟
بعد از تشخيص لوسمي بايد حاد و مزمن بودن آن را افتراق دهيم كه اگر بيماري لوسمي حاد بود، از شيمي درماني استفاده مي كنيم كه داروهاي شيمي درماني معمولاً همزمان با داروهاي مراقبتهاي ويژه مانند دريافت آنتي بيوتيك، تزريق خون و پلاكت و ... همراه است كه بايد بيماران را بستري كرد؛ چون اين بيماران به پزشك متخصص و امكانات بيمارستاني نياز دارند كه متأسفانه در اين موارد كمبودهايي وجود دارد.اين افراد حدود يك تا 5/1 ماه بستري مي شوند و بعد از كنترل بيماري مشخصاتي مانند سن بيمار، نوع لوسمي و شرايط ديگر در بيمار بررسي مي شود كه قدم هاي بعدي در درمان اوست.اگر از نوع بسيار بدخيم «AAL» نباشد دو تا سه سال بيمار داروهاي شيمي درماني خوراكي دريافت مي كند و با ويزيت ماهانه بيماري او كنترل مي شود. بعد از سه سال مغز استخوان و خون محيطي بيمار آزمايش مي شود كه اگر علايم عود را در او نبينيم، داروهاي بيمار را قطع مي كنيم و فقط كنترل بيمار انجام مي شود.به خانواده بيمار درباره بيماري و راه طولاني درمان آن را گوشزد مي كنيم تا با پزشك همگام شوند و در درمان، مشكلات و عوارض آن، بيمار را ياري نمايند.در مورد سرطان خون مزمن درمان به صورت سرپايي است، مگر در موارد عارضه دار كه به بستري نياز است.اميد به زندگي در درمان سرطان خون چقدر است؟
در مرحله لوسمي حاد تعداد زيادي از بيماران مي توانند بهبود يابند، اما نه همه اين افراد. هر چند كه ما اميدواريم طب به مرحله اي برسد كه همه افراد مبتلا به لوسمي درمان شوند، اما امروزه تعداد زيادي از افراد لوسمي حاد بويژه در سنين پايين مي توانند بهبود يابند، به شرط آنكه با درمان پزشك همراه شوند و گام به گام با او پيش بروند.بسياري از بيماران با وجود تمام توضيحات، بي توجهي مي كنند و زماني به پزشك مراجعه مي كنند كه در وضعيت نامناسبي قرار دارند و نمي شود براي آنان كاري كرد. در مصرف بعضي داروها عوارضي براي بيمار ايجاد مي شود كه مقصر پزشك نيست.در مورد سرطان خون مزمن نقش پزشك كنترل علايم است، بويژه در مورد «CLF» كه عاقبت كار خوب است.با توجه به اينكه در بيماري لوسمي ژنتيك نيز مؤثر است، آيا با تشخيص يك فرد، بررسي ساير اعضاي خانواده لازم است؟
خير. اگرچه اين فكر وجود دارد كه شانس ابتلا بالاتر است، اما دليلي براي ابتلاي ساير خانواده نيست و هنوز رابطه اي بين ژنتيك با لوسمي شناخته نشده است.آخرين يافته هاي جديد در لوسمي چيست؟
فناوري در چهار بخش مؤثر است؛ يك شناخت ماهيت و طبقه بندي انواع لوسمي كه گام مهمي در اين مورد برداشته شده كه به درمان و آينده نگري كمك كرده است.دوم، داروهاي جديد، كه امروزه بسياري از اشكال مقاوم را مي توانيم درمان كنيم. داروهاي لوسمي اغلب گران و وارداتي اند كه بيماران در تهيه بعضي از اشكال دارويي دچار مشكل هستند كه توجه دولت را مي طلبد.سوم ژن درماني است كه بحثي در مورد همه سرطانهاست. اما جايگاه مشخصي هنوز در مورد لوسمي ندارد، شايد در آينده وضعيت بهتر شود.چهارم، پيوند مغز استخوان است كه مي تواند در بعضي از اشكال سرطان خون بسيار مؤثر باشد. پيوند مغز استخوان زماني انجام مي شود كه بيماري از حالت حاد خارج شده و بيمار تحت كنترل باشد. وقتي همه شرايط مناسب شد، پيوند مغز استخوان انجام مي شود.آقاي دكتر، چه بكنيم كه به لوسمي مبتلا نشويم؟
راهكار پيشگيري از لوسمي بسيار كمتر از ساير موارد سرطانهاست.بيماران مبتلا به لوسمي وقتي به پزشك مراجعه مي كنند كه در بيشتر مواقع بسيار دير شده است كه بايد مردم را از علايم اين بيماري آگاه كرد تا هر چه سريعتر به پزشك مراجعه كنند.دير متوجه نشدن اين بيماري به دليل شناخت نداشتن مردم از ماهيت بيماري است كه بايد اطلاع رساني در اين خصوص انجام شود.
