... كه من نبي شمايم علي امام شماست

«غديرخم» در آيينه شعر كهن فارسي ؛

«غدير» در لغت به معني آبگير و تالابي است كه آب باران و سيل در آن جمع شود.غديرخم را اگر به معني مكاني بگيريم، محلي است
بين مكه و مدينه، اما اگر به معني زماني بگيريم ؛ روزي است كه اميرالمؤمنين علي (ع) به مقام شامخ ولايت رسيدند. اما در اصطلاح «غدير خم» مكاني است كه باران ولايت بر سرهمگان باريدن گرفت.
در اين مقال برآنيم تا جلوه غديرخم و ولايت را در آيينه شعر شاعران به نظاره بنشينيم تا با آناني كه عيد غدير را در كلامشان به تصوير كشيده اند بيشتر آشنا شويم.
ابوالنجم احمد بن قوص دامغاني مشهور به «منوچهري» از شاعران تواناي ايران زمين در قرن پنجم هجري است. وي «غدير» را در قصيده اي كه در تهنيت «نوروز» گفته به معني «آبگير» آورده است:
اما در مسمطي اشاره به واقعه غدير خم اين گونه مي نمايد:
«ابومعين ناصر بن خسرو قبادياني» شاعر معروف قرن پنجم هجري است كه در باب ولايت آقا اميرالمؤمنين سخناني خواندني دارد. وي معتقد است:
ناصر خسرو گويي اطرافيانش را كه مي خواسته اند بر ماجراي روز غدير سرپوش بگذارند اين گونه مورد خطاب قرار مي دهد:
سپس همگان را از شأن والاي علي (ع) آگاه مي سازد كه آقا اميرالمؤمنين (ع):
آن گاه به ماجراي عيد غدير اشاره مي كند كه:
وي عقيده دارد آن كس كه عهد غدير را به سر نبرد و بر سر آن سرپوش بنهد و آن واقعه عظيم را فراموش كند به عذاب خداي دچار مي گردد:
«اديب الممالك فراهاني» متخلص به اميري در ترجيع بندي بلند بالا مي گويد:
و آن گاه از طرفه روزي ياد مي كند كه از جام «وال من والاه» شربتي خوشگوار نوشيده است:
وي در جايي ديگر از آمدن «عيد غدير» اين گونه اظهار مسرت مي كند:
اما «امير معزي» از شاعران استاد و زبان آور خراسان است و در قرن پنجم و اوايل قرن ششم مي زيست. وي «غدير» را در مواردي به معني «آبگير» آورده، به عنوان مثال گفته است:اما در جاهاي ديگر به عيد غدير اشاره مي نمايد، مثلاً وقتي در مدح شهاب الاسلام «پسرعم نظام الملك» سخن مي گويد: و سپس در قطعه اي اين گونه زيبا مي سرايد:
«ايرج ميرزا» هم به غديرخم اشاره مي نمايد واز حال و هواي آن سامان كه همگان به حضرت علي (ع) تبريك مي گفتند اين گونه سخن مي گويد كه امر ولايت را، چگونه پيامبر (ص) به
ابن عمش حضرت علي(ع) كه در معني برادر رسول ا... (ص) بود، تفويض نمود:
«حزين لاهيجي» كه در قرن دوازدهم در اصفهان مي زيست، مانند ديگران «غدير» را به معني «تالاب» و «آبگير» آورده، ولي در قصيده اي اين گونه از مي مهر ولاي امام علي (ع) ياد مي كند و اين گونه سخن را به ماجراي غديرخم مي كشاند:
«سنايي غزنوي» از شاعران بلند مرتبه قرن پنجم و ششم است و از استادان مسلم شعر فارسي. سنايي در «حديقة الحقيقة»اش در ستايش مولا اميرالمؤمنين (ع) اين گونه مي نگارد و صفات نيك و سجاياي اخلاقي ايشان را بيان مي كند:
سپس سخن را به ماجراي عيد غدير مي كشاند كه:
پيامبر هم در قبال اين پذيرش خداوندي نايبش مي سازد و در شرع بعد از خودش امير:
«فريد الدين عطار نيشابوري» شاعر بلند آوازه قرن ششم و آغاز قرن هفتم چنين با ما از واقعه غديرخم سخن مي گويد:
سپس در جايي ديگر آقا علي بن ابيطالب(ع) را «باب علوم مصطفي»، «كان كرم» و «بحر صفا» مي خواند و مي گويد:
«ميرزا نورا... ساماني» متخلص به «عمان» كه مردي فاضل و سخنوري قابل بود در تهنيت عيد غدير و مدح حضرت علي (ع) مي گويد:
سپس كلام را به واقعه اي كه در آن محل روي داده مي كشاند كه:
سپس از ماجراي بلندكردن دست مبارك علي (ع) سخن مي گويد:«بلند كرد علي(ع) را بدين بلند كلام» و در كلامي مجمل حديثي مفصل مي خواند:
«ميرزا حبيب ا... شيرازي» متخلص به «قاآني» كه در عهد سلطنت فتحعلي شاه قاجار در شيراز زاده شد. وي محتاج باده مجازي نيست، بلكه شراب طهوري از خم غدير مي طلبد كه:
آن گاه در قصيده اي براي امتثال امر داوري و گردن نهادن بر امر خداوندي، سخنش را به واقعه غدير مي كشاند:
در نهايت امر «ملك الشعراي بهار» وجود مقدس آقا اميرالمؤمنين (ع) را «مهين سلطان ملك هستي» مي خواند كه خداوند او را بر هر دو گيتي سيد و سلطان ساخته است.
او كه مي گويد:
معتقد است خداوند «ديهيم دين و خاتم» را در غديرخم به آقا اميرالمؤمنين حضرت علي(ع) داده است، آن گاه در قصيده اي كه درباره غديرخم سروده، چنين نغز ماجرا را به تصوير مي كشد: