رفاقتهاي خانمان سوز
نويسنده:غلامرضا بهرامي
آنان كه در به دست آوردن منافع شخصي خود از هيچ چيز دريغ نمي كنند حتي اگر به قيمت ستم ورزيدن در حقّ ديگران باشد،آنان كه فحشا و منكرات و استفاده از انواع و اقسام وسايل تدخير كننده و مخرب براي جسم و روح ديگران را ترويج مي كنند و هزاران نفر را در اين راه به دام مي اندازند و آنان كه به قتل نفس و آدم كشي دست مي زنند و يا با سلاحهاي مرگبار در يك لحظه هزاران نفر را از زندگي محروم مي كنند؛همگي به زعم خودشان به دنبال منافع خود مي باشند. اينان در راه كسب مناصب و مقامات دنيوي حاضرند هر مانعي را از سر راه بردارند. شك نيست كه اين گونه افراد از مشعل فروزان هدايت دين به كلّي محروم مانده اند و يا بر اثر اصرار بر جنايت و آدم كشي و غرق شدن در مطامع مادّي و آمال و آرزوهاي دنيوي،وجدان پاك خود را از دست داده اند. آنها با انحراف از مسير فطرت و تحت تأثير غلبه ي غرايز حيواني خود در كسب منافع،از ظلم و ستم ابا نداشته و با حيله و نيرنگ و انواع فريبكاري،و دغل بازي،گروه كثيري را به دام ذلت و بدبختي انداخته اند. در واقع مي توان گفت كه در وجود چنين افرادي،خصلتهاي حيواني،جايگزين انسانيت و فطرت و وجدان آنان شده است.
انسان به لحاظ طبيعت خود ممكن است تحت تأثير اعمال و افكار اين قبيل دوستان – كه از در دوستي و رفاقت وارد شده اند و در اين راه از شيوه هاي پيچيده ي فريب و نيرنگ سود برده اند- قرار گيرد و لذا دوستي با اين گونه افراد فاسد و شرور و اهل گناه و معصيت نهي شده است.
حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايد:
إيَّاكَ وَ مُعَاشِرَهَ الأشْرارِ فَإنَّهُمْ كَالنَّارِ مُعَاشَرَتُهَا تُحْرِق. (1)
از هم نشيني با بدكاران بپرهيز كه آنان هم چون آتش هستند و هم نشيني با آنان انسان را مي سوزاند.
امام صادق (عليه السلام) نيز فرمود:
مَنْ يَصْحَبْ صاحِبَ السُّوءِ لا يَسْلَمْ. (2)
كسي كه با رفيق بد هم نشين شود سالم نمي ماند و سرانجام به ناپاكي آلوده مي شود.
اي برادر مي گريز از يار بد
يار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
يار بد بر جان و بر ايمان زند
چه بسيار جواناني كه در بهترين دوران زندگي خود كه دوره ي شكوفايي شخصيت آنان است،بر اثر خودسري و ندانم كاري،به برقراري روابط دوستانه با افراد فاسد و آلوده اقدام مي كنند. اينان بر خلاف عقل و مصلحت و با ناديده گرفتن نداي فطرت و تنها به خواهش دل،با اين قبيل افراد،دوستي مي ورزيدند. اينان در نتيجه ي چنين رفاقتهايي،گرانبهاترين ايام عمر را در مجالس گناه و لهو و لعب مي گذرانند و دامن خود را به انواع زشتيها آلوده مي كنند و معمولاً سرانجام روزي به اشتباه خود پي مي برند كه فرصت از دست رفته و پشيماني سودي ندارد.
بنابراين بايد شناخت كه دوستان ناشايست چه كساني هستند و از مجالست با آنان پرهيز نمود كه در سطور آينده دوستان ناپسند را خواهيم شناخت.
يا بُنَيَّ إيَّاكَ وَ مُصاحَبَهَ الأحْمَقِ فَإنَّهُ يُريدُ أنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّك. (3)
حضرت سجاد (عليه السلام) به فرزندش امام باقر (عليه السلام) فرموده است كه:
از رفاقت با احمق بپرهيز كه او اراده مي كند به نفع تو قدمي بردارد ولي بر اثر نافهمي مايه ي ضرر و زيانت مي شود.
انسانهاي احمق و سفيه كساني هستند كه بر اثر نفهمي و نداشتن درك صحيح،نمي توانند تصميمات ارزشمندي را در زندگي خود بگيرند. بر همين منوال به خاطر عدم بهره گيري از فكر و شعور لازم،گاه تمام زندگي خود را فدا كرده و به تباهي مي كشانند. ما اين مطلب را در جامعه به طور عيني و ملموس مي بينيم كه معمولاً اين قبيل افراد از اتخاذ تصميمهاي بجا و صحيح در زندگي عاجز هستند و به همين دليل سعادت خود و خانواده ي خود را چه بسا به مخاطره افكنده اند.
دوستي و معاشرت با اين افراد نيز كه از روي فهم و درايت بي بهره اند نهي شده است زيرا دوستي و رفاقت با آنها عملاً دوستي و رفاقت با جهل و ناداني و دوري از نيروي ارزشمند خود و انديشه است. چنان كه در حديث شريف آمده است:
مَنْ داخَلَ السُّفَهَاءَ حَقَر. (4)
هر كس با احمقان و نادانان هم نشين شود حقير و كوچك مي شود.
و نيز امام علي (عليه السلام) فرمود:
نزديكي و رفاقت با احمقان،اخلاق انسان را فاسد مي كند. (5)
دشمن دانا كه غم جان بود
بهتر از آن دوست كه نادان بود
ثَمَرَهُ الْكِذْبِ الْمَهَانَهُ فِي الدُّنيَا وَ الْعَذَابُ فِي الآخِرَهِ. (6)
نتيجه ي دروغ،خواري در دنيا و عذاب در آخرت است.
افرا دروغگو در نظر ديگران بي اعتبار هستند و در قلب انسانها هيچ جايي ندارند. مسلّماً دوستي و هم نشيني با افراد دروغگو اثرات نامطلوبي در وجود انسان بر جاي خواهد گذاشت.
اِيَّاكَ وَ مُصَادَقَهَ الكَذَّابِ فَإنَّهُ كَالسَّرابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ القَرِيب. (7)
بر حذر باش از دوستي دروغگو،چرا كه او مثل سراب است؛دور را در نظر تو نزديك و نزديك را در نظر تو دور جلوه مي دهد.
آن كس كه به مباني ارزشمند دين و دستورات الهي اعتقاد دارد هرگز سخن گزاف نمي گويد و خود و ديگران را به تباهي نمي كشاند. اما شخص دروغگو چون هيچ گاه اطميناني به سخنان او نيست بنا بر اين نمي توان او را به عنوان دوست و رفيق برگزيد.
(يا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أماناتِكُمْ وَ أنْتُمْ تَعْلَمُون). (8)
اي مؤمنان! از روي آگاهي،به خدا و پيامبر و امانتهاي ديگر خيانت نكنيد.
بي ترديد دوستي با اين گونه افراد كه ظلم و خيانت مسلك شان و تعدي و تجاوز به حقوق ديگران شيوه و مرام آنهاست سودي ندارد. زيرا از آن جا كه اين افراد از خط راستين هدايت و انسانيت به دور افتاده اند و تبهكاري منش آنان شده است،هم نشيني با آنان قطعاً زيانبار است.
نخست موعظه ي پير مي فروش اين است
كه از معاشر ناجنس احتراز كنيد (9)
اِيَّاكَ وَ مُصاحَبَهَ الفاسِقِ فَإنَّهُ بايَعَكَ بِأكْلَهٍ أوْ أقَلَّ مِنْ ذلِك. (10)
امام سجاد (عليه السلام) مي فرمايد:
از دوستي با شخص فاسق بپرهيز زيرا تو را به چيز كمي مي فروشد.
هواپرستي و دنياگرايي،خصلت افرادي است كه تمام همّ و غمّ خود را به كار مي برند تا دنياي خود را آباد كنند بدون آن كه به ارزشهاي انساني و اخلاقي توجه كنند يا فناي اين دنيا و قطعي بودن انتقال به جهان آخرت را در نظر آورند. طبيعي است كه اين افراد براي آنچه كه با هواهاي نفساني آنان منافات داشته باشد ارزشي قايل نيستند و رفاقت و دوستي آنها نيز تا زماني برقرار است كه با اين هدف سازگار باشد. اينان هرجا احساس كنند كه ادامه ي دوستي و رفاقتشان مايه ي ضرر رساندن به اهداف دنيايي آنان مي شود،دوستي و وفاداري را زير پا گذاشته و جدايي و وداع را انتخاب مي كنند. قرآن كريم به مؤمنان دستور مي دهد كه از اين گونه افراد اعراض كنند و روي بگردانند.
(فَأعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلّي عَنْ ذِكْرِنَا وَ لَمْ يُرِدْ إلا الْحيوهَ الدُّنْيَا). (11)
از كساني كه از ياد ما اعراض كرده اند و جز زندگي مادّي دنيا را نمي خواهند و نمي جويند،روي بگردان و به آنها اعتنا نكن كه شايسته ي سخن نيستند.
قرآن كريم به پيامبرش مي فرمايد:
(وَ لا تُطِعْ مَنْ أغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أمْرُهُ فُرُطاً). (12)
از كساني كه قلب آنان را از ياد خدا غافل ساختيم اطاعت مكن؛همان افرادي كه پيروي از هواي نفس كردند و كارهايشان افراطي است.
اين آيه در شأن جمعي از ثروتنمندان مستكبر و اشراف از خود راضي نازل شد كه به خدمت پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلم) آمدند و گفتند اي محمد اگر تو در صدر نشيني و اين افراد پشمينه پوش (ابوذر و سلمان) را از خود دور كني ما نزد تو خواهيم بود و در مجلست خواهيم نشست ولي با وجود اين گروه جاي ما اينجا نيست. آيه نازل شد و به پيامبر دستور داد كه هرگز تسليم اين سخنان فريبنده و توخالي نشود و همواره در دوران زندگي با افراد با ايمان و پاكدل (چون سلمانها و ابوذرها) باشد،هر چند دستشان از ثروت دنيا تهي باشد.
ثروتنمندان مستكبر از ياد خدا غافلند و جز هواي نفس چيزي نمي طلبند و همه چيز آنها از حد اعتدال بيرون است و در مسير افراط و اسراف هستند.
پس آگاه باشيم و ايمان خود را حفظ كنيم زيرا كه همه ي دنيا از بين رفتني است و به فرموده ي امام علي (عليه السلام) خطاب به دنيا پرستان:
يا اَهْلَ اللَّذاتِ دُنْيَا لا بَقَاءَ لَها إنَّ المُقَامَ بِظِلِّ زائِلٍ حُمْقُ. (13)
اي هواپرستان! دنيا هيچ بقايي ندارد. تكيه بر سايه اي رو به زوال نشانه ي احمقي است.
گرت اي دوست بُوَد ديده ي روشن بين
به جهان گذران تكيه مكن چندين
نه بقايي است به اسفند مه و بهمن
نه ثباتي است به شهريور و فروردين (14)
پس برابر آنچه از آيات و روايات بر مي آيد آن است كه دين اسلام صراحتاً به مؤمنان دستور مي دهد و توصيه مي كند كه از رفاقت با افرادي كه مبتلا به صفات ناشايست هستند اجتناب كنند و بارزترين اين صفات را در جهل،دروغگويي،بدكاري و مفسده جويي،دنيا و هواپرستي مي داند.
انسان به لحاظ طبيعت خود ممكن است تحت تأثير اعمال و افكار اين قبيل دوستان – كه از در دوستي و رفاقت وارد شده اند و در اين راه از شيوه هاي پيچيده ي فريب و نيرنگ سود برده اند- قرار گيرد و لذا دوستي با اين گونه افراد فاسد و شرور و اهل گناه و معصيت نهي شده است.
حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايد:
إيَّاكَ وَ مُعَاشِرَهَ الأشْرارِ فَإنَّهُمْ كَالنَّارِ مُعَاشَرَتُهَا تُحْرِق. (1)
از هم نشيني با بدكاران بپرهيز كه آنان هم چون آتش هستند و هم نشيني با آنان انسان را مي سوزاند.
امام صادق (عليه السلام) نيز فرمود:
مَنْ يَصْحَبْ صاحِبَ السُّوءِ لا يَسْلَمْ. (2)
كسي كه با رفيق بد هم نشين شود سالم نمي ماند و سرانجام به ناپاكي آلوده مي شود.
اي برادر مي گريز از يار بد
يار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
يار بد بر جان و بر ايمان زند
چه بسيار جواناني كه در بهترين دوران زندگي خود كه دوره ي شكوفايي شخصيت آنان است،بر اثر خودسري و ندانم كاري،به برقراري روابط دوستانه با افراد فاسد و آلوده اقدام مي كنند. اينان بر خلاف عقل و مصلحت و با ناديده گرفتن نداي فطرت و تنها به خواهش دل،با اين قبيل افراد،دوستي مي ورزيدند. اينان در نتيجه ي چنين رفاقتهايي،گرانبهاترين ايام عمر را در مجالس گناه و لهو و لعب مي گذرانند و دامن خود را به انواع زشتيها آلوده مي كنند و معمولاً سرانجام روزي به اشتباه خود پي مي برند كه فرصت از دست رفته و پشيماني سودي ندارد.
بنابراين بايد شناخت كه دوستان ناشايست چه كساني هستند و از مجالست با آنان پرهيز نمود كه در سطور آينده دوستان ناپسند را خواهيم شناخت.
1- جهل
يا بُنَيَّ إيَّاكَ وَ مُصاحَبَهَ الأحْمَقِ فَإنَّهُ يُريدُ أنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّك. (3)
حضرت سجاد (عليه السلام) به فرزندش امام باقر (عليه السلام) فرموده است كه:
از رفاقت با احمق بپرهيز كه او اراده مي كند به نفع تو قدمي بردارد ولي بر اثر نافهمي مايه ي ضرر و زيانت مي شود.
انسانهاي احمق و سفيه كساني هستند كه بر اثر نفهمي و نداشتن درك صحيح،نمي توانند تصميمات ارزشمندي را در زندگي خود بگيرند. بر همين منوال به خاطر عدم بهره گيري از فكر و شعور لازم،گاه تمام زندگي خود را فدا كرده و به تباهي مي كشانند. ما اين مطلب را در جامعه به طور عيني و ملموس مي بينيم كه معمولاً اين قبيل افراد از اتخاذ تصميمهاي بجا و صحيح در زندگي عاجز هستند و به همين دليل سعادت خود و خانواده ي خود را چه بسا به مخاطره افكنده اند.
دوستي و معاشرت با اين افراد نيز كه از روي فهم و درايت بي بهره اند نهي شده است زيرا دوستي و رفاقت با آنها عملاً دوستي و رفاقت با جهل و ناداني و دوري از نيروي ارزشمند خود و انديشه است. چنان كه در حديث شريف آمده است:
مَنْ داخَلَ السُّفَهَاءَ حَقَر. (4)
هر كس با احمقان و نادانان هم نشين شود حقير و كوچك مي شود.
و نيز امام علي (عليه السلام) فرمود:
نزديكي و رفاقت با احمقان،اخلاق انسان را فاسد مي كند. (5)
دشمن دانا كه غم جان بود
بهتر از آن دوست كه نادان بود
2- دروغ
ثَمَرَهُ الْكِذْبِ الْمَهَانَهُ فِي الدُّنيَا وَ الْعَذَابُ فِي الآخِرَهِ. (6)
نتيجه ي دروغ،خواري در دنيا و عذاب در آخرت است.
افرا دروغگو در نظر ديگران بي اعتبار هستند و در قلب انسانها هيچ جايي ندارند. مسلّماً دوستي و هم نشيني با افراد دروغگو اثرات نامطلوبي در وجود انسان بر جاي خواهد گذاشت.
اِيَّاكَ وَ مُصَادَقَهَ الكَذَّابِ فَإنَّهُ كَالسَّرابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ القَرِيب. (7)
بر حذر باش از دوستي دروغگو،چرا كه او مثل سراب است؛دور را در نظر تو نزديك و نزديك را در نظر تو دور جلوه مي دهد.
آن كس كه به مباني ارزشمند دين و دستورات الهي اعتقاد دارد هرگز سخن گزاف نمي گويد و خود و ديگران را به تباهي نمي كشاند. اما شخص دروغگو چون هيچ گاه اطميناني به سخنان او نيست بنا بر اين نمي توان او را به عنوان دوست و رفيق برگزيد.
3- بدكار و مفسده جو
(يا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أماناتِكُمْ وَ أنْتُمْ تَعْلَمُون). (8)
اي مؤمنان! از روي آگاهي،به خدا و پيامبر و امانتهاي ديگر خيانت نكنيد.
بي ترديد دوستي با اين گونه افراد كه ظلم و خيانت مسلك شان و تعدي و تجاوز به حقوق ديگران شيوه و مرام آنهاست سودي ندارد. زيرا از آن جا كه اين افراد از خط راستين هدايت و انسانيت به دور افتاده اند و تبهكاري منش آنان شده است،هم نشيني با آنان قطعاً زيانبار است.
نخست موعظه ي پير مي فروش اين است
كه از معاشر ناجنس احتراز كنيد (9)
اِيَّاكَ وَ مُصاحَبَهَ الفاسِقِ فَإنَّهُ بايَعَكَ بِأكْلَهٍ أوْ أقَلَّ مِنْ ذلِك. (10)
امام سجاد (عليه السلام) مي فرمايد:
از دوستي با شخص فاسق بپرهيز زيرا تو را به چيز كمي مي فروشد.
4- دنياطلبي و هواپرستي
هواپرستي و دنياگرايي،خصلت افرادي است كه تمام همّ و غمّ خود را به كار مي برند تا دنياي خود را آباد كنند بدون آن كه به ارزشهاي انساني و اخلاقي توجه كنند يا فناي اين دنيا و قطعي بودن انتقال به جهان آخرت را در نظر آورند. طبيعي است كه اين افراد براي آنچه كه با هواهاي نفساني آنان منافات داشته باشد ارزشي قايل نيستند و رفاقت و دوستي آنها نيز تا زماني برقرار است كه با اين هدف سازگار باشد. اينان هرجا احساس كنند كه ادامه ي دوستي و رفاقتشان مايه ي ضرر رساندن به اهداف دنيايي آنان مي شود،دوستي و وفاداري را زير پا گذاشته و جدايي و وداع را انتخاب مي كنند. قرآن كريم به مؤمنان دستور مي دهد كه از اين گونه افراد اعراض كنند و روي بگردانند.
(فَأعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلّي عَنْ ذِكْرِنَا وَ لَمْ يُرِدْ إلا الْحيوهَ الدُّنْيَا). (11)
از كساني كه از ياد ما اعراض كرده اند و جز زندگي مادّي دنيا را نمي خواهند و نمي جويند،روي بگردان و به آنها اعتنا نكن كه شايسته ي سخن نيستند.
قرآن كريم به پيامبرش مي فرمايد:
(وَ لا تُطِعْ مَنْ أغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أمْرُهُ فُرُطاً). (12)
از كساني كه قلب آنان را از ياد خدا غافل ساختيم اطاعت مكن؛همان افرادي كه پيروي از هواي نفس كردند و كارهايشان افراطي است.
اين آيه در شأن جمعي از ثروتنمندان مستكبر و اشراف از خود راضي نازل شد كه به خدمت پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلم) آمدند و گفتند اي محمد اگر تو در صدر نشيني و اين افراد پشمينه پوش (ابوذر و سلمان) را از خود دور كني ما نزد تو خواهيم بود و در مجلست خواهيم نشست ولي با وجود اين گروه جاي ما اينجا نيست. آيه نازل شد و به پيامبر دستور داد كه هرگز تسليم اين سخنان فريبنده و توخالي نشود و همواره در دوران زندگي با افراد با ايمان و پاكدل (چون سلمانها و ابوذرها) باشد،هر چند دستشان از ثروت دنيا تهي باشد.
ثروتنمندان مستكبر از ياد خدا غافلند و جز هواي نفس چيزي نمي طلبند و همه چيز آنها از حد اعتدال بيرون است و در مسير افراط و اسراف هستند.
پس آگاه باشيم و ايمان خود را حفظ كنيم زيرا كه همه ي دنيا از بين رفتني است و به فرموده ي امام علي (عليه السلام) خطاب به دنيا پرستان:
يا اَهْلَ اللَّذاتِ دُنْيَا لا بَقَاءَ لَها إنَّ المُقَامَ بِظِلِّ زائِلٍ حُمْقُ. (13)
اي هواپرستان! دنيا هيچ بقايي ندارد. تكيه بر سايه اي رو به زوال نشانه ي احمقي است.
گرت اي دوست بُوَد ديده ي روشن بين
به جهان گذران تكيه مكن چندين
نه بقايي است به اسفند مه و بهمن
نه ثباتي است به شهريور و فروردين (14)
پس برابر آنچه از آيات و روايات بر مي آيد آن است كه دين اسلام صراحتاً به مؤمنان دستور مي دهد و توصيه مي كند كه از رفاقت با افرادي كه مبتلا به صفات ناشايست هستند اجتناب كنند و بارزترين اين صفات را در جهل،دروغگويي،بدكاري و مفسده جويي،دنيا و هواپرستي مي داند.
پي نوشت ها:
1. غررالحكم،ص 147.
2. بحارالانوار،ج71،ص 278.
3. بحارالانوار،ج74،ص 196.
4. غررالحكم،ص 432.
5. غررالحكم،ص 432.
6. غررالحكم،ص 220 .
7. بحارالانوار،ج74،ص 196.
8. سوره ي انفال،آيه ي 27.
9. حافظ.
10. بحارالانوار،ج74،ص 196.
11. سوره ي النجم،آيه ي 29.
12. سوره ي كهف،آيه ي 28.
13. بحارالانوار،ج43،ص 340.
14. پروين اعتصامي.
