كتاب شناسي تحريف ناپذيري قرآن(1)
منبع:سایت اندیشه قم
مقدمه
علي رغم ضمانت اطمينان بخش خداوند متعال در قرآن كريم بر حفظ و صيانت آن كتاب الهي مع الأسف شبهه تحريف قرآن از دير زمان مطرح بوده و پيوسته مورد انكار و رد علما و محققان بزرگ اسلامي بوده است، جز برخي گروهها يا افرادي كه(به هر دليل) اين شبهه را قوي گرفته و خواستهاند به گونهاي آن را توجيه كنند. همين امر باعث شده است قرآن عظيم الهي از اتهامات دشمنان در امان نبوده و متهم به تحريف گردد؛ كه الحمدلله با توجه به درايت خاص علماي بزرگ اسلامي پاسخهاي مناسب به اين گونه شبهات داده شده است/
از آنجا كه نخستين گام در پژوهش و تحقيق، آشنايي كامل با منابع و تحقيقات انجام شده در آن موضوع است، و از طرفي تكرار كارهاي انجام شده و پر بار نبودن برخياز پژوهشها غالباً به خاطر بي اطلاعي محقق از سرچشمههاي آن موضوع مي باشد، شناسايي و شناساندن منابع، بسيار ضروري به نظر مي رسد، هر چند دانشمندان و متخصصان فن كتابشناسي كارهايي بسيار بزرگ در اين زمينه انجام دادهاند كه اثر ارزشمند «الذريع الي تصانيف الشيعه» تاليف مرحوم حاج آقا بزرگ تهراني از آن قبيل مي باشد، ولي براي دسترسي بهتر و سريعتر به منابع، داشتن كتابشناسي موضوعي از ضروريات ديگري است كه مي تواند مكمل زحمات گذشتگان باشد/
بر اساس همين ضرورت در حد وسع و توانايي خود، به جمع آوري و معرفي آثار ارزشمندي از بزرگان و دانشمندان اسلامي در موضوع «تحريف يا عدم تحريف قرآن» پرداختم كه اميدوارم مورد قبول خداوند متعال قرار گيرد/
قبل از پرداختن به اصل موضوع تذكر چند نكته ضروري است:
1. آثار ارآي شده پيرامون «تحريف يا عدم تحريف قرآن» تنها در اين مقاله خلاصه نميشود؛ بلكه اين مجموعه تنها آثاري است كه يا خود اثر در دسترس بودهاند و يا به هر شكل ديگر(كه اشاره خواهد شد) اطلاعاتي از آنها به دست رسيده است/
2. از آنجا كه قريب به اتفاق آثار ارايه شده تنها به اثبات عدم تحريف قرآن پرداختهاند؛ لذا نام اين مقاله «كتابشناسي تحريف ناپذيري قرآن» مي باشد، هر چند به بعضي از كتب مانند «فصل الخطاب» نيز اشاره گرديده است/
3. در اين مقاله علاوه بر كتاب هايي كه مستقلاً پيرامون موضوع «تحريف يا عدم تحريف» نوشته شده، در حد توان هر كتابي كه بحث قابل توجهي درباره تحريف قرآن داشته است به آن كتاب و ريز موضوع و صفحات مورد نظر اشاره شده است؛ لذا در اين مقاله 166 اثر، در پنج قسمت ارايه مي شوند كه عبارت اند از:
الف) كتاب هايي كه مستقلاً پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن نوشته شدهاند: 54 اثر/
ب) كتابهاي علوم قرآني كه حاوي بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مي باشند: 35 اثر/
ج)بعضي از كتب تفسير قرآن كه مقدمه آنها حاوي بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مي باشند: 15 اثر/
د) كتاب هايي در موضوعات مختلف كه حاوي بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مي باشند: 21 اثر/
ه) مقالاتي كه در مطبوعات پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن به طبع رسيده است: 41 اثر/
4. ترتيب كتابها در هر قسمت به ترتيب حروف الفبا است/
5. هر كتاب يا اثري كه در دسترس بوده است سعي گرديده خلاصه و فهرستي از بحث آن كتاب يا اثر در معرفي كتاب گنجانده شود/
6. در ستون ناشر كتاب، به ترتيب به مؤسسه انتشاراتي و محل نشر و نوبت چاپ اشاره شده است/
7. در ستون مختصات كتاب، به ترتيب به اندازه كتاب و زبان كتاب و تعداد صفحات كتاب اشاره شده است/
8. در قسمت (ه) بعد از ذكر نام نشريه مورد نظر تنها به تاريخ نشريه اشاره شده است/
9. بعد از ذكر نام كتاب يا اثر، شمارهاي داخل كروشه نوشته شده است كه اشاره به منبع كتاب يا اثر مورد نظر دارد كه اين منابع عبارت اند از:
1. كتابخانه تخصصي مركز فرهنگ و معارف قرآن؛
2. كتابخانه حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي(ره)؛
3. كتابخانه مجمع جهاني اهل بيت عليهالسلام؛
4. كتابخانه تخصصي تفسير و علوم قرآن واقع در خيابان شهيد فاطمي(دور شهر)؛
5. كتابخانه تخصصي تفسير و علوم قرآن حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(ره)؛
6. مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، برنامه نمايه(قسمت مطبوعات)؛
7. كتابنامه بزرگ قرآن كريم، حسن بكايي؛
8. الذريع الي تصانيف الشيع، حاج آقا بزرگ تهراني؛
9. علوم قرآن و فهرست منابع، عبدالوهاب طالقاني؛
10. كتابخانه پژوهشكده باقر العلوم عليهالسلام؛
11. كتابخانه مدرسه علميه فيضيه.
10. در پايان از هكماري تمامي مراكزي كه به هر نحو در اين امر، حقير را مورد لطف قرار دادهاند، مخصوصاً كتابخانه تخصصي مراكز فرهنگ و معارف قرآن، تقدير و تشكر مي نمايم/
الف) كتاب هايي كه مستقلاً پيرامون تحريف يا عدم تحريف تأليف شدهاند:
1. آرأ علما المسلمين في التقيه و الصحا و صيان القرآن الكريم،(1) سيد مرتضي رضوي، الارشاد للطاع / يروت، 1411 ق، وزيري / عري / 250/
همان گونه كه از اسم كتا پيداست، مؤلف، اين كتا را در سه موضوع تأليف كرده است؛ ولي مهمترين حث آن مروط ه صيانت قرآن از تحريف است/
مهمترين مطال: 1. معني تحريف؛ 2. تحريف در قرآن نيست؛ 3. رأي مسلمانان و علما درباره تحريف قرآن؛ 4.بعضي از احاديث وارده درباره تحريف قرآن از كتب صحاح عامه و مسانيد آن.
2. آلأ الرحيم في الرد علي تحريف القرآن،(2) حاج شيخ عبدالرحيم المدرس الماهر التبريزي الخياباني، رقعي / عربي / 63/
مؤلف در اين كتاب به بررسي تحريف از حيث اشتقاق و مفهوم لغوي و وقوع يا عدم وقوع تحريف در قرآن كريم پرداخته است. ضمناً اين كتاب مزين به تقريط حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي مي باشد/
3. افسانه تحريف قرآن،(1) رسول جعفريان، محمود شريفي، معاونت فرهنگي سازمان تبليغات اسلامي / تهران، 1367 ش، رقعي / فارسي/
اين كتاب ترجمه كتاب «اكذوب تحريف القرآن» مي باشد كه در شماره(5) به آن اشاره خواهد شد.
4. افسانههاي تحريف قرآن،(2) احمد مهدي(فخر كرماني)، چاپ زهره با همكاري كانون انتشار، 1350 ش، رقعي / فارسي / 287/
مهمترين مطالب: بخش اول: عدم تحريف از ديدگاه آيات قرآن و شبهاتي كه وارد شده و جواب آن شبهات؛ بخش دوم: دلايل قول به تحريف و پاسخ به آن دلايل؛ بخش سوم: نظر علماي شيعه درباره تحريف/
5.اكذوب تحريف القرآن بين الشيع و السن، (1) رسول جعفريان، بعث مقام معظم رهبري در حج، قسمت تحقيقات / تهران، محرم الحرام 1413 ق، رقعي / عربي / 139/
مهمترين مطالب: 1. معني لغوي و اصطلاحي تحريف؛ 2. ادله عدم تحريف قرآن؛ 3. جمع آوري قرآن در زمان پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم و عدم تحريف؛ 4. اهل سنت و تحريف؛ 5. تحريف و روايات شيعه؛ 6. علماي شيعه و تحريف؛ 7. مصحف علي عليهالسلام و مصحف فاطمه عليهالسلام؛ 8. تحريف از نظر غلا و بعضي از اخباريين؛ 9. فصل الخطاب و تحريف.
اين كتاب به زبان فارسي است به وارد و نيز ترجمه شده است كه در رديف(3) به ترجمه فارسي آن شاره شد و ترجمه اردوي آن نيز در شماره(21) خواهد آمد/
6. بحثي درباره تصحيف و تحريف قرآن يا عدم تحريف(1) علي مزارعي(با راهنمايي دكتر حجتي كرماني)، دانشگاه تهران، 1353 ش، رحلي / فارسي / 89/
مؤلف، اين كتاب را براي پايان نامه خود در دوره فوق ليسانس فرهنگ عربي و علوم قرآن تأليف كرده است/
مهمترين مطالب: 1. معاني مختلف تحريف؛ 2. نظر محققان اسلامي درباره تحريف و تصحيف قرآن؛ 3. دلايل عدم تحريف، 4. عقيده به تحريف بعد از حيات حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم؛ 5. كيفيت جمع آوري قرآن؛ 6. بررسي قرآن منسوب به حضرت علي عليهالسلام/
7. بررسي و نقد و روايات تحريف در كتاب فصل الخطاب،(1) محسن بيات، دانشگاه تربيت مدرس / تهران، 1373 ش، رحلي / فارسي / 277/
اين كتاب نيز پايان نامه دوره كارشناسي ارشد مؤلف مي باشد. مباحث مورد بحث در اين كتاب عبارت اند از: 1. شناختي از محدث نوري و كتاب فضل الخطاب؛ 2. بررسي اسناد روايات تحريف؛ 3. بررسي و نقد آيات ادعايي، 4. اثبات عدم تحريف قرآن از نظرگاه حديث و علماي شيعه/
8. برهان روشن(البرهان علي عدم تحريف قرآن)،(2) حاج ميرزا مهدي بروجردي، بوذرجمهري، مصطفوي / تهران، 1374 ش، رقعي / فارسي / 190/
اين كتاب در پاسخ به كتاب «سنجش حقيقت» (كه قايل به تحريف مي باشد) نوشته شده است مباحثي كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارت اند از: 1. برهان نقلي بر عدم تحريف قرآن؛ 2. برهان عقلي بر عدم تحريف قرآن؛ 3. جلوگيري از تفسير و تأويل قرآن در عصر خلفا؛ 4. اشتباه صاحب فصل الخطاب و صاحب احتجاج؛ 5. كلمات زعماي علماي اسلام؛ 6. نظريه و اقوال علما و دانشمندان عامه در عدم تحريف قرآن/
9. البرهان علي سلام القرآن من الزياد و النقصان،(1) سعدي ياسين.(م 1396)، المكتب الاسلامي / بيروت / چهارم، جيبي / عربي / 119. مؤلف، اين كتاب را در رد ادعاهاي آقاي نلسون دانماركي - كه در كتاب «اصدق الاقاويل علي صح التورا و الانجيل» مدعي نقص قرآن گرديده است - نوشته است/
مهمترين مطالب: 1. تاريخ نزول قرآن كريم؛ 2. حكمت نزول قرآن منجماً. 3. تقسيم قرآن به مكي و مدني؛ 4. سورهها و نامهاي آنها؛ 5. جمع قرآن كريم.
10. البرهان علي عدم تحريف القرآن،(1) مرتضي الرضوي، الارشاد / بيروت / اول، 1411 ق، وزيري / عربي / 364/
مهمترين مطالب: 1. جمعي از احاديث وارده در تحريف قرآن(جمع آوري شده از صحاح عامه و مسانيد آنها)؛ 2. آراي علماي شيعه اماميه در مورد سلامت قرآن از زياده و نقصان؛ 3. رأي مسلمانان در مورد تحريف.
11. پژوهشي پيرامون مصونيت قرآن از تحريف،(1) عباس نقيئي، دانشگاه امام صادق عليهالسلام / تهران، 1368 ش، رحلي / فارسي 211/
اين كتاب، پايان نامه دوره كارشناسي ارشد مؤلف در رشته معارف اسلامي و تبليغ دانشگاه امام صادق عليهالسلام مي باشد؛ كه با راهنمايي استاد سيد محمد باقر حجتي و مشاوره آقاي علي اكبر غفاري و دكتر سيد ضيأ الدين سجادي نگارش يافته است/
مهمترين مطالب:1. قرآن و مساله تحريف؛ 2. بررسي نظريه تحريف قرآن؛ 3. تحريف و سنت؛ 4. بررسي نظريه عدم تحريف قرآن؛ 5. آرا و اقوال علماي شيعه در نفي تحريف/
12. پژوهشي در بيان عدم اختلاف و تعارض در قرآن كريم، (1) سيد محمد هادي زبر جد، خطي(به خط مؤلف)، 1369 ش، رحلي / فارسي / 217/
اين كتاب، پايان نامه دوره كارشناسي ارشد مؤلف در دانشكده الهيات و معارف اسلامي مي باشد كه با راهنمايي استاد سيد ابوالفضل مير محمدي به رشته تحرير در آمده است/
مهمترين مطالب: 1. تفسير آيه «افلا يتدبرون القرآن...» ؛ 2. عدم اختلاف و تناقض ميان معاني و مفاهيم قرآن كريم؛ 3. بلاغت و فصاحت قرآن كريم؛ 4. اخبارات غيبيه قرآن مجيد؛ 5. ساير وجوه عدم اختلاف در قرآن كريم؛ 6. اسباب و علل موهم اختلاف در قرآن كريم/
13. تدوين القرآن، (1) علي الكوراني، دار القرآن الكريم / قم / اول، وزيري / عربي / 487/
مهمترين مطالب: 1. داستان اتهام شيعه به قول به تحريف قرآن؛ 2. خلاصه ردهاي علماي شيعه؛ 3. جايگاه خليفه عمر از ديدگاه قرآن و سنت؛ 4. نقصان و زيادي قرآن از نظر خليفه؛ 5.قرأات شخصيه و مجادلات تحريف؛ 6. نظرياتي كه ممكن نيست مسلمانها آنها را قبول نمايند؛ 7. حرام كردن بحث علمي در مورد قرآن از طرف خليفه؛ 8. داستان احرف سبعه و جمع قرآن؛ 9. جايگاه اهل سنت از نظر سنت؛ 10. جايگاه برادران اهل سنت از نظر يهوديان؛ 11. صفات قرآن از ميان سخنان پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت و يارانش/
14. ترجمه و تحقيق از كتاب صيان القرآن من التحريف، (1) آيت الله آيةالله محمد هادي معرفت، محمد قنبري جلفائي، دانشگاه تهران، رحلي / فارسي / 127/
اين كتاب، ترجمه كتاب صيان القرآن من التحريف است كه مترجم آن را به عنوان پايان نامه خود با راهنمايي استاد محمد باقر حجتي كرماني ترجمه كرده است. در شماره(44) به اصل كتاب اشاره خواهد شد/
15. ترجمه و تحقيق و تعليق كتاب كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب. (1) محمد بن ابي القاسم الطهراني، امير جودي، دست نويس به خط مترجم(تصوير)، سال 1369 - 1370، رحلي / فارسي / 208/
اين كتاب، ترجمه و تحقيقي است از كتاب «كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الاربا) - كه در شماره(50) به آن اشاره مي شود - و مترجم نيز آن را براي پايان نامه فوق ليسانس خود در رشته علوم قرآن و حديث در دانشكده الهيات و معارف اسلامي دانشگاه آزاد ترجمه كرده است، مهمترين مباحث اين كتاب عبارت اند از: 1. تولد فرقهاي جديد در ايجاد فتنههاي جديد؛ 2. برخورد نويسنده با كتاب فصل الخطاب(محدث نوري)؛ 3. بيان انواع تحريفات ذكر شده در فصل الخطاب؛ 4. در بيان سخنان علماي شيعه درباره تحريف نا پذيري قرآن/
16. التحريف،(7) احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علي/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از كتاب لغت نامه دهخدا، 4 / 1239 نقل ميكند/
17.تحريف قرآن، (7) مركز چاپ و نشر، فارسي/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كامپيوتري ناشرين داخلي در پنجمين نمايشگاه كتاب تهران نقل مي كند/
18. تحريف قرآن، (7) اردو، كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از فهرست كتب مخلوط بك ايجي امام بارگاه شاه نجف كراچي / 25 نقل كرده است/
19. التبديل و التحريف، (8) ابي القاسم علي بن احمد الكوفي العلوي/
20. تحريف قرآن، (1) رحلي / فارسي / 101.
اين اثر جزوهاي است كه ظاهراً با دست خط نويسنده مي باشد؛ ولي متأسفانه اثري از نام و نام خانوادگي مؤلف در آن ديده مي شود و نيز بعد از نوشتن، غلطگيري و تصحيح نشده است.و تنها تصويري از آن اثر در كتابخانه تخصصي مركز فرهنگ و معارف قرآن موجود مي باشد/
21. تحريف قرآن، (1) رسول جعفريان، سازمان تبليغات اسلامي / تهران، ممتاز علي صاحب، 1410 ق، رقعي / اردو / 100.
اين كتاب ترجمه «اكذوب تحريف القرآن» است كه در شماره(5) به آن اشاره شد/
22. تحريف القرآن،(1) احمد بن علي حسين اشكوري، نجف اشرف، 1931 م، عربي/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب «معجم المؤلفين العراقيين، 10 / 92» نقل كرده است/
23. تحريف قرآن، (1) رام چند(هندو)، سفير هند(پريس امر تسر) هند، 1878 م / 454/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كتابهاي قرآن و تفسير و ديگر علوم دانشگاه پنجاب لاهور نقل كرده است/
24. تحريف قرآن،(7) سيد راحت حسين گوپالپوري(شيعه)، 1376 ق/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست آثار چاپي شيعه در شبه قاره، بخش 1 / 17 نقل كرده است.
25. تحريف القرآن،(7) سيد ظفر حسن بن الشاد علي بن امداد علي بن حمايت علي(نقوي امروهي)، هندي(شيعه)، 1375 ق/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب «نقبأ البشر» تأليف مرحوم حاج شيخ آقا بزرگ تهراني، 3 / 978 و از كتاب داير المعارف تشيع، 2 / 501 نقل مي كند/
26. تحريف قرآن،(7) سيد علي حائري(شيعه)، كتب خانه حسينيه، 1360 ق./ اردو / 80. كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب فهرست آثار چاپي شيعه در شبه قاره بخش اول 43 / نقل كرده است/
اين كتاب در جواب شايعه قايل بودن شيعه به تحريف قرآن نوشته شده و بعضي از مباحث آن عبارت اند از: 1. مسأله تحريف؛ 2. عظمت قرآن؛ 3. انواع تحريف؛ 4. سنّيان قايل به تحريف لفظي اند نه شيعيان؛ 5. حفاظت قرآن از تحريف؛ 6. عدم اعتقاد شيعه به تحريف مصحف علي و فاطمه عليهالسلام/
27.تحريف القرآن،(8) سيد راحت حسين بن طاهر حسين الكوپال الپوري / اردو/
28. تحريف القرآن،(8) سيد علي نقي بن السيد ابي الحسن النقوي اللكهنوي / اردو/
29. تحريف قرآن كي حقيقت(حقيقت تحريف قرآن)، (7) علي نقي بن أبي الحسن(شيعه)، سرافراز قومي پريس، لكنهو، هند، 1933 م / اردو / 210/
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از «فهرست آثار چاپي شيعه در شبه قاره بخش اول / 44» و از «معجم مؤلفي الشيعه / 420» و از «فهرست كتابهاي كتابخانه جامعه همدرد دهلي» نقل كرده است. اين كتاب رد بر نظريهاي است كه قايل است شيعيان قايل به تحريف هستند/
30. التحريف و التبديل،(7) ابو عبدالله محمد بن خالد.
كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب «معالم العلمأ في فهرست كتب الشيع و اسمأ المصنفين منهم قديماً و حديثاً / 105» نقل مي كند/
مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب امام موسي بن جعفر عليهالسلام مي باشد/
31. التحريف و التبديل، (7 و 8) ابي جعفر محمد بن الحسن الصير في الكوفي. صاحب كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از «معجم الدراسات القرآني عند الشيع الامامي / 62» نقل مي كند/
مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب امام صادق عليهالسلام مي باشد/
32. تحريف و نزول دفعي قرآن،(3) آيت الله آيةالله محمد هادي معرفت، كنگره هزاره شيخ مفيد / قم / اول.، وزيري / فارسي / 12/
اين اثر مقالهاي است از استاد معرفت كه در ذيل مجموعه مقالات فارسي كنگره هزاره شيخ مفيد، ش 72 به طبع رسيده است/
33. التحقيق في نفي التحريف عن القرآن الشريف،(2) السيد علي الحسين الميلاني، دار القرآن الكريم / قم / اول.، 27 رجب 1410 ق. وزيري / عربي / 371/
مهمترين مطالب: 1. سخنان علماي شيعه در نفي تحريف؛ 2. ادله شيعه بر نفي تحريف؛ 3. احاديث تحريف در كتب شيعه؛ 4.شبهاتي پيرامون قرآن در پرتو اخبار شيعه؛ 5. روات احاديث تحريف از شيعه؛ 6. احاديث تحريف در كتب اهل سنت؛ 7. روات احاديث تحريف از اهل سنت؛ 8. اقوال و آراي اهل سنت/
34. التنزيل و التحريف،(8) سياري(الحسن بن سليمان الحلي).
35. تنزيه القرآن الشريف عن التغيير و التحريف في الرد علي بعض المستشرقين،(9)
36. الجواب الحنيف في الرد علي مدعي التحريف،(1) يوسف احمد نصر الدجوي، مطبع النهض الادبي، 1331 ق، وزيري / عربي / 272/
اين كتاب ردي است بر كتاب «هل من تحريف في الكتاب الشريف» نوشته: القسيس كولديساك انگليسي كه در سه قسم تنظيم گرديده است/
1. ادله قطعيه بر سماوي بودن دين اسلام؛ 2. رد بر آنچه در كتاب آمده و اشتباهات عقلي و نقلي آن كتاب؛ 3. شرح اعتقاد مسيحيان.
37. خلفائي ثلاث كا ايمان اور مسئل عدم تحريف القرآن،(2) علي صاحب عاقل انصاري(سني).، مينجر امامي كتب خانه لاهور - ششم.، رقعي / اردو / 8/
آقاي مير محمد شاه صاحب شيعي جهلمي در جواب سؤال آقاي قاضي محمد ظهورالدين خانصاحب اكمل، مطالبي در نشريه «سراج الاخبار» چاپ كردهاند و آقاي علي صاحب عاقل انصاري نيز در جواب ايشان اين كتاب را در هشت صفحه تأليف و منتشر كردهاند/
38. دفاع عن القرآن الكريم في وجه الملاحد و المغرضين،(1) محمود عبدالنبي حسين سعد(سني)، دارالمعرف الجامعي / اسكندري، 1992 م، وزيري / عربي / 320/
مهمترين مطالب: 1. عقيده ملحدين پيرامون تغيير و تبديل قرآن كريم؛ 2. آراي علما درباره قرائت شاذ در آيات مختلف؛ 3. ادعاي تناقض و اختلاف در قرآن كريم/
