تاریخچه مسجد مقدس جمکران و نماز امام زمان علیه السلام

از فرمایشات حضرت مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف به حسن بن مثله جمکرانى:به مردم بگو به این مکان (مسجد مقدَس جمکران) رغبت کنند و آنرا عزیز دارند.

مطابق نقل خلاصة البلدان از کتاب( مونس الحزین) شیخ صدوق،  حدیثی از امیر مؤمنان (علیه السلام ) در رابطه با مسجد جمکران نقل کرده اند که فرازهایی از آن را در این جا می‌‏آوریم :

«ای پسر یمانی! در اوّل ظهور، خروج نماید قائم آل محمّد علیه السلام از شهری که آن را قم گویند و مردم را دعوت به حق می‏کند، همه‏ خلائق از شرق و غرب، به آن شهر روی آورند و اسلام، تازه شود ...ای پسر یمانی! این زمین، مقدّس است، از همه‏ی لوث‏ها، پاک است.

عمارت آن، هفت فرسنگ در هشت فرسنگ باشد. رایت وی بر این کوه سفید بزنند، به نزد دهی کهن، که در جنب مسجد است، و قصری کهن - که قصر مجوس است  و آن را جمکران خوانند. از زیر یک مناره‏ آن مسجد بیرون آید، نزدیک آن جا که آتش‏خانه‏ گبران بوده ...»

بر اساس این حدیث  مسجد سهله در دوران ظهور حضرت بقیةاللَّه، أرواحنا فداه، پایگاه آن حضرت خواهد بود، مسجد مقدّس جمکران نیز در عصر ظهور، جایگاه خاصّی دارد و پایگاه دیگری برای آن حضرت  محسوب می شود.

تاریخچه مسجد مقدس جمکران
مسجد مقدّس جمکران، روز هفدهم رمضان ۳۷۳ هجری به فرمان حضرت بقیة‌ الله (ارواحنا‌فداه)، در کنار روستای جمکران تاسیس شد.

تاریخچه‌ی آن (به طوری که در این نوشتار به تفصیل آمده) به دست شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ هجری) در کتاب مونس الحزین بیان گردیده و کیفیت نماز تحیّت و نماز استغاثه به حضرت بقیة الله (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در ضمن آن آمده است.

آن چه مسلّم است، این است که این مسجد بیش از یک هزار سال پیش به فرمان حضرت بقیة الله (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در بیداری، (نه در خواب) تاسیس گردید و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلی‌گاه حضرت صاحب الزمان (علیه‌السّلام) بوده است.

علامه‌ی بزرگوار، میرزا حسین نوری، (متوفّای ۱۳۲۰ هجری) در کتاب ارزشمند نجم الثاقب‌ (که به فرمان میرزای بزرگ، آن را تالیف کرد و میرزای شیرازی، ‌در تقریظ خود، از آن ستایش فراوان کرد و نوشت:

برای تصحیح عقیده‌ی خود، ‌به این کتاب‌ مراجعه کنند تا از لمعانِ انوار هدایت‌اش، به سر منزل یقین و ایمان برسند.) تاریخچه‌ی تاسیس مسجد مقدس جمکران به شرح زیر آورده است.

شیخ فاضل، حسن بن محمّد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، در کتاب تاریخ قم از کتابِ مونس الحزین فی معرفة الحقّ و الیقین (از تالیفات شیخ صدوق) بنای مسجد جمکران را به این عبارت نقل کرده است.

ملاقات حسن بن مثله با امام رمان
شیخ حسن بن مثله جمکرانى، یکى از صلحا و سومین سفیر حسین بن روح نوبختى؛ یکی از نواب اربعه می باشد.شیخ عفیف صالح حسن بن مُثله‌ی جمکرانی می‌گوید:

شب سه‌شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان ۳۷۳ هجری، در سرایِ خود خفته بودم که جماعتی به درِ سرای من آمدند، نصفی از شب گذشته بود، مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و امر امام محمّد مهدی صاحب الزّمان (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، را اجابت کن که ترا می‌خواند.»

حسن بن مثله می‌گوید: «من، برخاستم و آماده شدم»، چون به درِ سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم، سلام کرد، جواب دادند و خوش‌آمد گفتند و مرا به آن جایگاه که اکنون مسجد (جمکران) است، آوردند.»

چون نیک نگاه کردم، دیدم تختی نهاده و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده و بالش‌های نیکو نهاده و جوانی سی‌ساله، بر روی تخت، بر چهار بالش، تکیه کرده، پیرمردی در مقابل او نشسته، کتابی در دست گرفته، بر آن جوان می‌خواند.

بیش از شصت مرد که برخی جامه‌ی سفید و برخی جامه‌ی سبز بر تن داشتند، بر گرد او روی زمین نماز می‌خواندند.

گرفتن زمین از حسن بن مسلم
آن پیرمرد که حضرت خضر (علیه‌السّلام) بود، مرا نشاند و حضرت امام (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) مرا به نام خود خواند و فرمود: «برو به حسن بن مسلم بگو:

«تو، چند سال است که این زمین را عمارت می‌کنی و ما خراب می‌کنیم، پنج سال زراعت کردی و امسال دیگر باره شروع کردی، ‌عمارت می‌کنی، رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، ‌باید هر چه از این زمین منفعت برده‌ای، برگردانی تا رد این موضع مسجد بنا کنند.»

به حسن بن مسلم بگو: «این جا، زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین‌های دیگربرگزیده و شریف کرده است، تو آن را گرفته به زمین خود ملحق کرده‌ای! خداوند، دو پسر جوان از تو گرفت و هنوز هم متنبّه نشده‌ای! اگر از این کار بر حذر نشوی، نقمت خداوند، از ناحیه‌ای که گمان نمی‌بری بر تو فرو می‌ریزد.»

حسن بن مثله عرض کرد: «سیّد و مولای من! مرا در این باره، نشانی لازم است؛ زیرا، مردم، سخن مرا بدون نشانه و دلیل نمی‌پذیرند.»

امام (علیه‌السّلام) فرمود: «تو برو رسالت خود را انجام بده، ما، در اینجا، علامتی می‌گذاریم که گواه گفتار تو باشد، برو به نزد سیّد ابوالحسن، و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را بیاورد و منفعت چند ساله را از او بگیرد و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند.

و باقی وجوه را از رهق در ناحیه‌ی اردهال که ملک ما است، ‌بیاورد، و مسجد را تمام کند، و نصفِ رهق را بر این مسجد وقف کردیم که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد کنند.

 امر به نماز تحیت مسجد
مردم را بگو تا به این موضع رغبت کنند و عزیز بدارند و چهار رکعت نماز در این جا بگذارند: دو رکعت نماز تحیّت مسجد، در هر رکعتی، یک بار سوره‌ی حمد و هفت بار سوره‌ی قل هو الله احد (بخوانند) و تسبیح رکوع و سجود را، هفت بار بگویند.

چگونگی دو رکعت اول:
به نیت نماز تحت مسجد است، در هر رکعت آن یک حمد و هفت بار (قل هوالله احد) خوانده مى شود و در حالت رکوع و سجود هم هفت مرتبه ذکر را تکرار کنند.


 امر به نماز امام زمان(عج)
آنگاه امام علیه السلام فرمودند: هر که این دو رکعت نماز را در این مکان (مسجد مقدس جمکران) بخواند مانند آن است که دو رکعت نماز در کعبه خوانده باشد.

و دو رکعت نماز صاحب الزمان بگذارند، بر این نسق که در (هنگام خواندن سوره‌ی) حمد چون به «ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» برسند، آن را صد بار بگویند، و بعد از آن، فاتحه را تا آخر بخوانند.

رکعت دوم را نیز به همین طریق انجام دهند، تسبیح رکوع و سجود را نیز هفت بار بگویند، هنگامی که نماز تمام شد، تهلیل (یعنی، لا اله الاّ الله) بگویند و تسبیح فاطمه‌ی زهرا (علیها‌السّلام) را بگویند، آن گاه سر بر سجده نهاده، صد بار صلوات بر پیغمبر و آل‌اش (صلوات‌الله‌علیهم) بفرستند.»

و این نقل، از لفظ مبارک امام (علیه‌السّلام) است که فرمود: «فَمَنْ صَلاّهُما، فَکَاَنَما صَلّی فِی الْبَیْتِ الْعَتیقِ؛ هر کس، این دو رکعت (یا این دو نماز) را بخواند، گویی در خانه‌ی کعبه آن را خوانده است.»

حسن بن مثله می‌گوید: «در دل خود گفتم که تو این جا را یک زمین عادی خیال می‌کنی، اینجا مسجد حضرت صاحب الزمان (علیه‌السّلام) است.»

چگونگی دو رکعت دوم:
به نیت نماز امام زمان علیه السلام خوانده مىشود، بدین صورت که سوره حمد را شروع کرده و آیه (ایاک نعبد و ایاک نستعین) صد مرتبه تکرار مىشود و بعد از آن، بقیه سوره حمد خوانده مى شود.

و سپس سوره (قل هو الله احد) را فقط یک بار خوانده و به رکوع رفته و ذکر (سبحان ربى العظیم و بحمده) هفت مرتبه، پشت سر هم تکرار مىشود. و سپس به سجود رفته و ذکر (سبحان ربى الاعلى و بحمده) نیز هفت مرتبه، پشت سر هم تکرار مىشود.

رکعت دوم را نیز به همین ترتیب خوانده، چون نماز به پایان برسد و سلام داده شود، یک بار گفته مىشود (لا اله الا الله) و به دنبال آن تسبیحات حضرت زهرا علیها السلام خوانده شود وبعد از آن به سجده رفته و صد بار بگویند: (اللهم صل على محمد و آل محمد).

امر به قربانی در مسجد
پس آن حضرت به من اشاره کردند که برو! چون مقداری راه پیمودم، بار دیگر مرا صدا کردند و فرمودند: «در گلّه‌ی جعفر کاشانی (چوپان) بُزی است، باید آن بز را بخری، اگر مردم پول‌اش را دادند، با پول آنان خریداری کن، و گرنه پول‌اش را خودت پرداخت کن.

فردا شب آن بز را بیاور و در این موضع ذبح کن، آن گاه روز چهارشنبه هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسانی که مرض صعب العلاج دارند، انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد.

آن بز، ابلق است، موهای بسیار دارد، هفت نشان سفید و سیاه، هر یک به‌اندازه‌ی یک درهم، در دو طرف آن است که سه نشان در یک طرف و چهار نشان در طرف دیگر آن است.»

آنگاه به راه افتادم، یک بار دیگر مرا فرا خواند و فرمود: «هفت روز یا هفتاد روز در این محل اقامت کن.»

حسن بن مثله می‌گوید: «من، به خانه رفتم و همه‌ی شب را در‌ اندیشه بودم تا صبح طلوع کرد، نماز صبح خواندم و به نزد علی منذر رفتم و آن داستان را با او در میان نهادم.

همراه علی منذر، به جایگاه دیشب رفتیم، پس او گفت: «به خدا سوگند که نشان و علامتی که امام (علیه‌السّلام) فرموده بود، این جا نهاده است و آن، ‌این که حدود مسجد، با میخ‌ها و زنجیز‌ها مشخّص شده است.»

رؤیای سیّد ابوالحسن الرّضا
آنگاه به نزد سیّد ابوالحسن الرّضا رفتیم.چون به سرای وی رسیدیم، غلامان و خادمان ایشان گفتند: «شما از جمکران هستید؟» گفتیم: «آری». پس گفتند: «از اوّل بامداد، سیّد ابوالحسن در انتظار شما است.»

پس وارد شدم و سلام گفتم، جواب نیکو داد و بسیار احترام کرد و مرا در جای نیکو نشانید، پیش از آن که من سخن بگویم، او سخن آغاز کرد و گفت:

«ای حسن بن مثله! من خوابیده بودم، شخصی در عالم رؤیا به من گفت: «شخصی به نام حسن بن مثله، بامدادان، ‌از جمکران پیش تو خواهد آمد، آن چه بگوید، اعتماد کن و گفتارش را تصدیق کن که سخن او، سخن ما است، هرگز، سخن او را ردّ نکن.» از خواب بیدار شدم و تا این ساعت در انتظار تو بودم.

حسن بن مثله، داستان را مشروحاً برای او نقل کرد، سیّد ابوالحسن، دستور داد بر اسب‌ها زین نهادند، سوار شدند، به سوی دِه (جمکران) رهسپار گردیدند.

چون به نزدیک دِه رسیدند، ‌جعفر شبان را دیدند که گله‌اش را در کنار راه به چرا آورده بود، حسن بن مثله، به میان گلّه رفت، آن بز که از پشت سرِ گلّه می‌آمد، به سویش دوید، حسن بن مثله، آن بز را گرفت و خواست پولش را پرداخت کند که جعفر گفت:

«به خدا سوگند! تا به امروز، من این بز را ندیده بودم و هرگز در گلّه‌ی من نبود، جز امروز که در میان گلّه آن را دیدم و هر چند خواستم که آن را بگیرم، میسر نشد.»پس آن بز را به جایگاه آوردند و در آن جا سر بریدند.

 ساخت مسجد جمکران
سیّد ابوالحسن الرّضا به آن محلّ معهود آمد و حسن بن مسلم را احضار کرد و منافع زمین را از او گرفت، آنگاه وجوه رهق را نیز از اهالی آن جا گرفتند و به ساختمان مسجد پرداخت و سقف مسجد را با چوب پوشانیدند.

سیّد ابوالحسن الرّضا، زنجیرها و میخ‌ها را به قم آورد و در خانه‌ی خود نگهداری کرد، هر بیمار صعب العلاجی که خود را به این زنجیرها می‌مالید، ‌در حال، شفا می‌یافت.

ابوالحسن محمّد بن حیدر گفت: «به طور مستفیض شنیدم، پس از آن که سیّد ابوالحسن الرّضا وفات کرد و در محلّه‌ی موسویان (خیابان آذر فعلی) مدفون شد، یکی از فرزندانش بیمار گردید، داخل اطاق شده سرِ صندوق را برداشت زنجیرها و میخ‌ها را نیافت.» [نوری، حسین، نجم الثاقب، ص۲۳۰.]

چرا مسجد جمکران را چهارشنبه شب‌ها زیارت می‌کنیم؟
بیشتر کاروانها و برنامه ریزی های زیارت مسجد جمکران  در شبهای چهارشنبه انجام می شود که شاید بسیاری از ما دلیل آن را ندانیم.

حضرت بقیةاللَّه(عج) فرمودند: فردا شب که شب چهارشنبه است، آن بز را به همین جایگاه بیاور و ذبح کن و روز چهارشنبه که هجدهم ماه رمضان است.

گوشت آن را به بیماران صعب‏العلاج انفاق کن که خداوند، همه‏شان را شفا عنایت می‌‏کند. همین تعیین زمان از جانب امام عصر(عج) روز دیدار عشقان را هم مشخص کرد و فضیلت بخشید.

نتیجه:
مسجد مقدس جمکران تحت توجهات خاصه حضرت بقیه الله الاعظم (اوراحنا فداه) قرار دارد. پس از توسل و توکل در این مسجد نباید غافل شویم. همواره یاد امام زمان(عج) با دعا ها و ذکرهای شریف از وظایف و تکالیف است، لذا رفتن به این مکان مقدس به طریق اولی از مستحبات شمرده می شود.