نویسنده: حسن صانعی
پس از تکمیل پرسشنامه و تا زمانی که پاسخگو هنوز در دسترس است، باید بلافاصله پرسشنامه به دقت مورد بازبینی و بررسی سریع قرار گیرد. بازبینی در این مرحله با توجه به دامنه متعارف و معمولی اندازه‌ها و حقایق ساده موجب می‌شود تا حتی‌الامکان از اشتباهات آشکار، پاسخ‌های مشکوک و سوالات بدون پاسخ جلوگیری شده و پاسخ‌های ناقص و نیمه کاره، قبل از خداحافظی پاسخگو اصلاح و تصحیح شوند. هر چند بازبینی پرسشنامه توسط شخص دیگری به جز تکمیل کننده پرسشنامه می‌تواند میزان پاسخ‌های معتبر و صحیح را بطور چشمگیری افزایش دهد.
برای بررسی سریع پرسشنامه باید موارد معمولی و متعارف زیر را به بازبین یادآوری نمود تا مجدداً آن را با پاسخگو کنترل کند. برای مثال اگر:
- سن شخصی سه رقمی (مثلا 245 سال) نوشته شده است.
- سن شخصی متاهلی کم و در سنین نوجوانی (مثلا 14 سال ) است.
- تعداد فرزندان خانواده‌ای دو رقمی (مثلا 17 فرزند ) است.
- سن دو فرزند متوالی کمتر از یک سال است.
- تاریخ تولد کسی قبل از صد سال پیش (مثلاً 1236) است
- پزشکی کمتر از 20 سال سن دارد.
- روز تاریخ وقوع حادثه‌ای بزرگتر از 31 است.
- ماه تاریخ وقوع حادثه و پیشامدی بزرگتر از 12 است.
- نسبت‌ها خارج از محدوده صفر و یک و درصدها خارج از محدوده صفر و صد (مثلا 124%) باشند.
- ترتیب تاریخ وقوع حوادث منطقی نباشد. برای مثال، سال وقوع حادثه‌ای در زندگی فرد قبل از تولد فرد باشد، یا تاریخ ازدواج فرد قبل از تاریخ تولدش باشد، یا زمان فارغ‌التحصیلی فرد قبل از زمان ثبت نام وی باشد.
- معدل تحصیلی دانشجو بیشتر از 20 باشد.
- مجموع ساعات کاری روزانه بیشتر از 24 باشد.
- مقدار پس‌انداز فرد از کل درآمد او بیشتر باشد.
- سن پاسخگو با سال تولد او همخوانی نداشته باشد.
- سن فرد و همسرش بیشتر از چند سالی با یکدیگر اختلاف داشته باشد.
- قد پاسخگو کمتر از 80 سانتی متر باشد.
- اندازه قد پاسخگو با اندازه وزن او سازگاری نداشته باشد.
پرسشگر باید بلافاصله با بازبینی سریع محلی این قبیل اشتباهات آشکار را در محل و زمانی که هنوز پاسخگو در دسترس است تصحیح نماید. برخی از موارد فوق حقایق بسیار ساده‌ای هستند که می‌توان آنها را با توجه به بُرد و دامنه معمولی اندازه‌ها و یا بازبینی متقاطع در پرسشنامه‌های تکمیل شده تصحیح نمود. این مرحله که بسیار سریع و نسبتاً کم هزینه می‌باشد، در صحت و موفقیت داده‌های جمع‌آوری شده حایز اهمیت فراوانی است.
هر چند در مراحل بعدی و در پایگاه اصلی پروژه تحقیقاتی باید بازبینی اصلی به وسیله بازبین‌های ورزیده و نیز برنامه‌های کامپیوتری انجام شود، که در جلدهای بعدی تحت عنوان آماده سازی داده‌ها مورد بحث وبررسی مفصل قرار خواهد گرفت.
منبع مقاله :
صانعی، دکتر سید حسن؛ (1388)، فنون تحقیق: پرسشنامه، تهران: انتشارات اندیشمند، چاپ اول.
