بررسي اثرات روش كاشت و تراكم بذر بر عملكرد علوفه-يونجه يزدي در شرايط شوري

چكيده:

يونجه با توجه به خصوصيات خود در بين گياهان علوفه اي داراي اهميت زيادي مي باشد و عمدتاً هزينه هاي توليد علوفه آن مربوط به كاشت مي باشد كه در اين رابطه ميزان بذر مورد استفاده جهت كاشت با در نظر گرفتن هزينه بذر با اهميت تلقي مي گردد و بايستي به دنبال روشي بود كه ميزان بذر مصرفي را كاهش داد. در اين تحقيق دو روش كاشت دست پاش و خطي به عنوان فاكتور اصلي و تراكم بذر از 10 كيلوگرم در هكتار به فواصل 5 كيلوگرم تا 35 كيلوگرم در هكتار به عنوان فاكتور فرعي در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در 4 تكرار به صورت اسپليت پلات اجرا گرديد. مساحت كاشت در دو روش يكسان بود. كاشت در زمان مناسب (پائيز) انجام و يادداشت برداريهاي لازم صورت گرفته و برداشت در چين هاي مختلف انجام و علوفه خشك برداشت شده در مجموع محاسبه گرديد. نتايج حاصل از تجزيه مركب آزمايش نشان داد كه روش كاشت خطي در شرايط شور نسبت به روش دستپاش برتري داشته است و ميزان بذر 30 كيلوگرم در هكتار نسبت به ساير تيمارها برتر بوده است. بطوريكه ميزان عملكرد علوفه خشك مربوط به روش خطي برابر 616/13 تن در هكتار و ميزان عملكرد علوفه خشك مربوط به تيمار 30 كيلوگرم بذر در هكتار برابر 82/13 تن در هكتار مي باشد كه به عنوان تيمار برتر معرفي مي گردد.
كلمات كليدي :‌ يونجه يزدي ، شوري ، روش كاشت ، تراكم بذر

مقدمه:

در بسياري از نقاط دنيا بويژه مناطق خشك و نيمه خشك ، شوري يكي از موانع و مشكلات اصلي در توليدمحصولات زراعي و باغي است . غالباًَ شوري خاك در اراضي زراعي مشكلي است كه توسط انسان با كاربرد آب شور و افزايش نمك هاي محلول خاك در اثر تبخير و بالا آمدن سطح آب زير‌زميني حادث مي شود . همه ساله نيز ميليون ها تن نمك از طريق آب آبياري به خاكهاي تحت كشت فارياب افزوده مي شود ( 5، 6و 11 ).رشد گياهان در شرايط تنش شوري ممكن است از طريق اسمزي بر اثر پائين رفتن پتانسيل آب در محيط رشد ريشه ، يا بر اثر تاثيرات ويژه يون ها در فرآيندهاي متابوليكي كاهش يابد (8). نقش و اهميت پروتئين و مواد غذايي در تأمين نياز غذايي جمعيت رو به افزايش كنوني جهان با استفاده از زمينهايي كه در حاشيه حاصلخيزي واقع شده يعني مرزهاي نهايي زمينهاي قابل كشت اجتناب ناپذير مي گردد. بيشتر اين زمينهاي زير كشت به نحوي تحت تأثير شوري قرار دارند و از نظر حاصلخيزي و بهره وري نيز روندي رو به كاهش دارند. مناطقي كه از نظر آب و هوايي در شرايط خشك و نيمه خشك قرار دارند، معمولاً با اين مشكل مواجه هستند. شوري آب مورد استفاده براي آبياري، كمي نزولات آسماني، تبخير و تعرق زياد و مصرف بي رويه كود از مهمترين عوامل افزايش شوري خاك به شمار مي روند. (1)تاكنون توسط محققين كوشش هاي زيادي در سنجش تفاوت جوانه زني در شرايط تنش شوري بين گونه هاي زراعي ارقام مختلف يونجه صورت گرفته است (3 ، 6و 7 ). اشرف و همكاران (1986) در آزمايش گزينش توده اي يونجه براساس جوانه زني و رويش در پتانسيلي برابر Mpa 7/1 از نمك NaCl پس از 9 نسل گزارش دادند كه درصد توانايي براي جوانه زني از 3% تا 90% افزايش يافته است(4).جيمز (1990) مراحل رشد و جوانه زني را در جمعيتي از يونجه ها كه تحت شرايط 7/0مگاپاسكال شوري بودند، مورد مطالعه قرار دادند كه طي آن ارتفاع گياه، طول ميان گره، سطح برگ، تعداد برگ، وزن خشك، غلظت يوني و ميزان پتانسيل آب موجود در اندامها اندازه گيري شد( 9 ) . رستمي و يزدي صمدي (1370) طي آزمايشي كه بر روي 11 رقم يونجه در دو سال تحت رژيم‌هاي آبي 10 روز و 30 روز يكبار صفاتي از قبيل وزن خشك علوفه، ارتفاع بوته و تاريخ گلدهي ارزيابي گرديدند و نيز اثرات رطوبت خاك در 50 درصد ظرفيت مزرعه و 100 درصد ظرفيت مزرعه بر روي دو رقم پرمحصول و دو رقم كم محصول از آزمايشات فوق انتخاب شده و در يك آزمايش گلخانه اي مورد بررسي قرار گرفتند و صفاتي از قبيل تعداد ميانگره، ارتفاع بوته، طول سه ميانگره اول و تعداد پنجه زني در اين بررسي ارزيابي‌شده كه نتيجة آن توليد و عملكرد بالا در دورآبياري 10 روز يكبار بوده است(2). جانسون و همكاران (1992) از بررسي ارتباط ژنتيكي و فنوتيپي يونجه در مراحل مختلف رشد نسبت به NaCl و همچنين تأثير دو سطح تنش صفر و 80 ميلي مول از نمك NaCl بر روي اندازه ريشه گزارش دادند كه سطح شوري 80 ميلي مول باعث كاهش معني داري در اندازه ريشه مي گردد(10) .

مواد و روشها

آزمايش به صورت كرتهاي خرد شده ( اسپليت پلات ) در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با چهار تكرار اجرا گرديد. روش كاشت بعنوان فاكتور اصلي در دو سطح دستپاش و رديفي و فاكتور فرعي در پنج سطح (10، 15، 20، 25، 30 و 35 كيلوگرم) در نظر گرفته شد.برحسب وزن هزار دانه نمونه هاي بذر براي هر واحد آزمايشي بطور جداگانه توزين و بسته بندي گرديد. زمين مورد نظر در سال قبل از اجراي آزمايش به صورت آيش بود كه پس از نمونه برداري از خاك جهت تعيين خصوصيات فيزيكي و شيميايي و براساس آزمون خاك كودهاي مورد نياز و 50 تن كود دامي در هكتار مصرف گرديد. قبل از كاشت تمامي كود فسفاته به مقدار 300 كيلوگرم ( فسفات آمونيوم ) و كود پتاسه به ميزان 250 كيلوگرم ( سولفات دو پتاس ) و كود اوره نيز به مقدار 50 كيلوگرم در هكتار هنگام عمليات تكميلي همراه با ديسك به زمين داده شد .پس از شخم و ديسك نسبت به آماده كردن واحدهاي آزمايشي اقدام شد. كاشت طبق روال منطقه در پائيز صورت گرفت. در روش دستپاش مقادير متفاوت بذر طبق تيمارهاي آزمايش در هر واحد آزمايشي به روش معمول در منطقه كشت گرديد. در روش خطي تعداد خطوط كاشت با توجه به سطح هر واحد آزمايشي برابر 6 خط به طول 10 متر و به فاصله 60 سانتي متر انتخاب گرديد، اندازه واحدهاي آزمايشي در سطوح فاكتور اصلي يكسان مي باشد. كاشت به صورت دستي صورت گرفته و بلافاصله پس از كاشت آبياري انجام و آبياري دوم به فاصله چهار روز جهت سبز شدن يكنواخت مزرعه صورت گرفت. ميزان شوري آب منطقه 89/9=EC و خاك 95/9=EC بود .پس از سپري شدن پائيز و زمستان در اوايل بهار با مناسب شدن شرايط آب و هوايي نسبت به برداشت چين هاي مختلف از واحدهاي آزمايشي اقدام گرديد.مساحت برداشت از چهار خط وسط هر واحد آزمايشي و پس از حذف اثر حاشيه صورت گرفت . زمان برداشت بعد از به گل رفتن 20 درصد بوته ها بود.
عملكرد علوفه تر در مزرعه مشخص و يك نمونه 2 كيلوگرمي جهت تعيين ميزان علوفه خشك برداشت و در آزمايشگاه نسبت به تعيين وزن خشك علوفه اقدام شد. در نهايت علوفه حاصل از چين هاي مختلف هر واحد آزمايشي به عنوان مجموعه علوفه خشك آن تيمار مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت.

نتايج و بحث :

نتايج حاصل از تجزيه واريانس مركب آزمايش نشان داد كه بين سطوح فاكتور اصلــي (‌ روش‌هاي مختلف كاشت خطي و دست پاش ) اختلاف معني داري در سطح يك درصد وجود دارد . همچنين بين سطوح فاكتور فرعي ( مقادير مختلف بذر ) نيز اختلاف معني دار ديده ميشود . اثرات متقابل روش كاشت و تراكم بذر نيز معني دار است . از نظر عملكرد علوفه تر بين تيمارهاي مختلف تفاوت آماري معني داري در سطح يك درصد وجود دارد . درصد ساقه نيز تحت تاثير روش كاشت در تراكم قرار گرفته است . درصد برگ نيز در روش هاي مختلف كاشت و تراكم كاشت متفاوت بوده است ولي درصد ماده خشك تحت تاثير اين تيمارها قرار نگرفته است . نسبت برگ به ساقه نيز در روش هاي مختلف كاشت و تراكم كاشت داراي اختلاف معني دار مي باشد . معني دار بودن اثر سال به دليل شرايط متفاوت آب و هوايي در طي سه سال آزمايش بوده كه منجر به معني دار بودن اثرسال شده است و در مجموع نتاج حاصل از سال سوم آزمايش بهتر از سال هاي قبل مي باشد . مهمترين عامل مورد نظر در اين آزمايش عملكرد علوفه خشك مي باشد . كه نتايج تجزيه واريانس مركب نشان مي دهد كه بين سطوح فاكتور اصلي يعني روش‌هاي مختلف كاشت اختلاف معني دار وجود دارد و كشت خطي در شرايط شوري نتيجه بهتري داشته است و اين نتايج با تحقيقات انجام يافته قبلي مطابقت دارد و يكي از دلايل موضوع درصد سبز يكنواخت بيشتر در اين روش كاشت مي باشد كه در نتيجه آن سطح پوشش گياهي زودتر از روش دستپاش به ميزان مناسب خود رسيده است همچنين بين سطوح فاكتور فرعي يعني تراكم هاي مختلف كاشت نيز اختلاف معني دار وجود دارد و تراكم 30 كيلوگرم در هكتار نسبت به ساير تيمارها برتر مي‌باشد‌. با افزايش ميزان بذر عملكرد علوفه خشك توليدي داراي اختلاف معني دار نبود ، ولي هزينه مقدار بذر كاشته شده را افزايش داده است .مقايسه ميانگين سطوح فاكتور اصلي (جدول 1) نشان داد كه بين دو سطح فاكتور اصلي اختلاف معني دار در رابطه با صفات اندازه گيري شده وجود دارد بطوري كه روش كاشت خطي با عملكرد علوفه تر 039/52 تن در هكتار و عملكرد علوفه خشك 616/13 تن در هكتار در سطح برتري نسبت به روش دستپاش قرار گرفته است.همچنين مقايسه ميانگين‌هاي سطوح فاكتور فرعي (جدول2) نيز ناشي ازاختلاف بين تيمارها مي‌باشد. از نظر عملكرد علوفه تر بين تيمارهاي مقادير مختلف بذر اختلاف وجود داشته و تيمار 30 كيلوگرم بذر در هكتار با عملكرد علوفه تر 67/54 تن در هكتار در سطح برتري قرار داشته و تيمار 10 كيلوگرم بذر در هكتار با عملكرد علوفه تر 22/44 تن در هكتار در سطح پائين تري جاي گرفته است. از نظر عملكرد علوفه خشك نيز تيمار 30 كيلوگرم بذر در هكتار با عملكرد علوفه خشك 82/13 تن در هكتار در گروه برتر قرار گرفته و تيمارهاي 25 و 35 كيلو در يك سطح و ساير تيمارها نيز در سطح مشترك قرار داشته اند. از نظر درصد ساقه، درصد برگ و نسبت ساقه به برگ و درصد ماده خشك نيز تيمارها طبق جدول 2گروه بندي شده و تفاوتها نشان داده شده است ولي از نظر درصد ماده خشك بين تيمارها اختلافي مشاهده نمي‌شود. بطور كلي در شرايط آزمايش روش كاشت خطي همراه با مقدار 30 كيلوگرم بذر در هكتار به عنوان تيمار برتر معرفي مي‌گردد.
جدول 1 ـ متوسط صفات كمي و كيفي مورد بررسي مربوط به تيمارهاي روش كاشتتوسط آزمون دانكن در سطح 5 درصد

درصد برگ	درصد ساقه	علوفه خشك (t/h)	علوفه تر (t/h)	روش كاشت
a54/13	a087/13	a616/13	a039/52	خطي
a01/13	a524/12	b810/12	b955/49	دستپاش

حروف مشترك اختلاف غير معني دار و حروف غيرمشترك اختلاف معني دار را نشان مي دهند.
جدول 2 ـ وضعيت صفات كمي مورد بررسي مربوط به تيمارهاي مختلف مقدار بذر با آزمون دانكن در سطح 5 درصد

درصد				عملكرد علوفه (t/h)		مقادير مختلف بذر (kg/h)
ماده خشك	ساقه/ برگ	برگ	ساقه	خشك	تر
a43/25 a73/25 a05/26 a13/26 a17/26 A75/26	a4/121 b3/103 b105 c81/94 c17/95 b6/104	a15/14 b99/12 a32/13 b66/12 b69/12 a71/13	c7/11 c74/12 c73/12 b36/13 a69/13 a46/13	c75/11 c9/12 c01/13 b61/13 a82/13 b69/13	c22/44 c8/47 b5/51 a16/54 a67/54 b3/50	10 15 20 25 30 35

حروف مشترك اختلاف غير معني دار و حروف غيرمشترك اختلاف معني دار را نشان مي دهند.
منابع مورد استفاده :
1. آمار و اطلاعات سازمان جهاد كشاورزي يزد . 1378. صفحه 1 .
2. رستمي . م . ع . وب . يزدي صمدي . 1370 . ارزيابي متحمل به خشكي و عكس العمل ارقام يونجه در شرايط عادي و تنش رطوبتي . مجله علوم كشاورزي ايران ( 3 و 4 ) . ص 22-9 .
3. Allen s , G . 1984 . Physiology of salt tolerance in alfalfa. Ph .D.thesis Univ . of Arizona , Tuson ( Diss.Abst. 4524188).
4. Ashraf, M., T.Mcneilly. and A.b. Bradshow . 1986. The response to NaCl and inoic content of selected salt-tolerance and normal lines therr legume forage species in sand culture . New phytol. 104:463-471.
5. Bernstein,L.,L.E.francois . and R.A. clark . 1974. Interactive effects of salinity and fertility on yields of grains and vegetables. Agron . J.66:412-421.
6. Bingham ,F.T.,and M.I.Garber.1970. Zonal salinization of the root system with Nacl and boron in relation to growth and water up take of corn plants. Soil sci . soc. Am .proc . 34 : 122-126.
7. Candwell, V.B.1986.Seed germination and crop production in .physiological Basis of crop growth and develoment , M.B.tesar(ebitor).American Society of Agronomy Medison,Wisconsin.U.S.A.
8. Greenway,H.and R.munns .1980.Mechanisms of salt tolerance in nanhalophyts. Ann. Rev plant . physiol . 31 : 141-190.
9. James , D.W.1990 . Plant nutrient introductions in alkaline and alcareous soils . P . 509-543. Incrops as enhancers of nutrient use . Academic press.Inc,N.Y.
10. Johnson, D.W.S.E. Smith and A.K. Dobrenz.1992 . Genetic and phenotypic relationships in response to NaCl at different developmental stages in alfalfa. Theor applgenet.83:833-838.
11. Kingsbury .R.W.,Epstein , E.V.Maas , and R.W.Pearcy , 1984. physiological responses to salinity in selected lines of wheat . plant . phy soil . 74: 417-423.
Assessment of planting method and seed density effects on forage yield of Yazdi alfalfa in salinity condition
Abstract
According to the special charasterics of alfalfa, this plant is of great importance amoung other forages. The cost of its production is mainly due to its sowing which in this regard the amount of seed for sowing by considering the price of it is very importance. we should find a way to decrease the amount of seed.in this study two ways of broadcasting and drilling sowing are as main plot and density of seeds which is 10-35 kg in hectar (10-15-20-25-30-35) is as sup plot. this design of this study is based on RCBD in 4 replication as split plot. the areas of planting for these two ways were the same. sowing was done at proper time(autumn) and essential notes was recorded and gathering was done at different harvests, and the amount of harvested dry mather was measured totally.the result of compound analysis revealed that drill sowing with the function of 13.616 ton in hectar was better than broadcast sowing in salty conditions. According to density of seed, dry matter of 30 kg in each hectar treatment with the function of 13.83 ton in each hectar was superior than the other treatment.
Key word : Yazdi alfalfa , salinity , planting method , seed density
مرکز مقالات کشاورزی کشاورز تنها