نویسنده: محسن اخباری
خانواده و فضای مجازی (2)
ظهور فناوری اینترنت در شبکه‌ی ارتباطی دنیای امروز به‌دلیل کارکردها و قابلیت‌های مختلف و وسیعی که دارد، مورد توجه و استفاده‌ی انسان معاصر قرار گرفته و رابطه‌ای دوسویه را میان او و این شبکه‌ی ارتباطی برقرار نموده است؛ چراکه در این فضای جدید می‌تواند علاوه بر دریافت اطلاعات، ارتباطات وسیعی را با افراد دیگر برقرار نمود و خود نیز به انتقال داده‌ها و اطلاعات اقدام کرد. ازاین‌رو این فناوری تأثیر قابل توجهی بر رفتارها و کنش‌های انسان امروز در ساحت‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی دارد و تغییرات مهمی را در جهت مثبت و جهت منفی ایجاد نموده است. تغییر در ساختار و تعریف ارزش‌ها و قوانین شکل‌گرفته در جوامع و ارتباطات انسانی، شکل‌گیری فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها و الگوهای فرهنگی و شکل‌گیری سبک زندگی‌های جدید، از جمله تغییرات منفی مشهودی است که این فناوری‌های جدید در دنیای مدرن و در سطح اجتماعی و فردی ایجاد نموده‌اند. اما علی‌رغم تمام تغییراتی که این فناوری در زندگی انسان امروز برجای می‌گذارد، استفاده از آن هر روز بیشتر شده و به عنصری ضروری از حیات بشر تبدیل شده و کاربردهای مختلف آن هر روز بیشتر می‌شود. به‌دلیل برخورداری از این ظرفیت‌ها و کارکردها، می‌توان از آن همانند دیگر تکنولوژی‌ها استفاده‌ی مثبت نیز نمود و آن را در راستای اهداف مفید و مؤثر به خدمت گرفت.
از جمله نهادهایی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از این کارکردهای مثبت و منفی اینترنت و فضای مجازی تأثیر می‌پذیرد، خانواده است. امروزه شاهد آن هستیم که شبکه‌ی جهانی اینترنت و فضای مجازی به فراتر از ساختارهای علمی و دولتی گسترش پیدا کرده و به فضای زندگی خصوصی و شخصی افراد نفوذ کرده است؛ به‌طوری‌که امروزه با زندگی روزمره‌ی تک‌تک افراد خانواده گره خورده و با تغییر در روابط و مناسبات اعضای خانواده، نقش‌ها و تکالیف آنان، سبک زندگی و مناسبات درون و بیرون خانواده را تغییر داده است. بررسی و تبیین کارکردهای مثبت و منفی فناوری اینترنت در جامعه‌ی انسانی و در سطح خانواده، از امور مهم و قابل توجهی است که باید در مدیریت فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ی امروز به آن توجه جدی شود و از کارکردهای مثبت آن در جهت بهبود و ارتقای سطح اجتماعی، دینی و فرهنگی خانواده بهره برد و ظرفیت‌های آن را به‌مثابه‌ی فرصت‌هایی مفید تلقی نمود. از سوی دیگر، آسیب‌ها و تهدیدهای آن را برای این نهاد شناسایی نمود و با برنامه‌ریزی درست آن را کنترل کرد.
فرصت‌ها و کارکردهای مثبت اینترنت برای خانواده‌ها
1. ارتقای سطح کیفی خانواده در ابعاد مختلف از طریق آموزش در فضای مجازی
با پیشرفت تکنولوژی و پدید آمدن ابزارهای رسانه‌ای جدید، امکان انتقال اطلاعات به اشکال گوناگون در فضای مجازی شکل گرفته است. ازاین‌رو این فضای مجازی را به ابزاری مناسب برای آموزش تبدیل نموده است. انتقال سریع اطلاعات و تبادل آن بین افراد به‌صورت مستقیم و زنده، دسترسی به منابع اطلاعاتی و علمی به‌صورت هم‌زمان، بهره‌برداری از ابزارهای کمک‌آموزشی چندرسانه‌ای و تحت وب، برقراری ارتباط با افراد متعدد و از سراسر دنیا، از جمله قابلیت‌های این شبکه است که در امر آموزش، تربیت و ارتقای علمی اعضای خانواده می‌توان از آن بهره‌مند شد. به همین دلیل، در کشور ما نیز این امکان ایجاد شده است که شرکت‌ها، نهادهای فرهنگی و دینی و نیز سازمان‌های مختلف، به این موضوع توجه گسترده نمایند و برنامه‌ی آموزشی و علمی متعدد و با تنوع موضوعی و محتوایی مختلفی را در این فضا، در اختیار افراد و کاربران قرار دهند. درخصوص خانواده نیز می‌توان با به‌کارگیری ابزارهای مناسب، به انتقال مباحث علمی مورد نیاز افراد خانواده اقدام نمود و نرم‌افزارها، شبکه‌ها یا کانال‌های علمی و آموزشی مورد نیاز و پاسخ‌گو به مشکلات و مسائل خانواده را طراحی و عرضه نمود.2. ایجاد فضای مجازی برای مشاوره
اینترنت به‌دلیل برخورداری از ظرفیت‌هایی چون برقراری امکان ارتباط سریع و آسان، ناشناس بودن فرد پاسخ‌گو و مخاطب و امنیت نسبی در زمینه‌ی حفظ هویت و اطلاعات شخصی، می‌تواند زمینه‌ای مناسب برای ایجاد رابطه‌ی افراد با کارشناسان و مشاوران مورد نیاز باشد؛ چراکه در پاره‌ای موارد افراد برای حل مشکلات خود و مشاوره با مشاوران خانواده، با محدودیت‌های مختلفی چون عدم شناخت کارشناس آگاه، عدم دسترسی سریع و آسان و پرهیز از ارتباط رودررو به‌دلیل مسائل عرفی و فرهنگی، مواجه هستند. از اقداماتی که با استفاده از ظرفیت‌های اینترنت می‌توان انجام داد، تشکیل نهادهای مشاوره‌ی مجازی با حضور کارشناسان و مشاوران و ایجاد زمینه‌ی حضور و مشاوره‌ی افراد در این فضاست. این امکان می‌تواند به بسیاری از مشکلات افراد خانواده کمک رساند و افراد زیادی را که به‌دلیل مشکلات مختلف گفته‌شده یا عدم دسترسی آسان و عدم توان پرداخت هزینه‌های مشاوره، قادر به بهره‌مندی از این خدمات نیستند، یاری رساند. موضوعی که به نظر می‌رسد در کشور ما و به‌دلیل بروز و تشدید مشکلات مختلفی چون طلاق، برنامه‌ریزی برای آن، ضروری و مهم است.3. استحکام بنیان‌های فرهنگی خانواده از طریق تقویت فرهنگ‌های بومی و سنتی
یکی از مسائلی که امروزه بنیان خانواده‌ها را تهدید می‌کند، نفوذ فرهنگ‌های مهاجم و اضمحلال سنت‌های پسندیده‌ی دینی و فرهنگی و بومی است. آنچه امروزه در دستورکار دشمنان برای فروپاشی نظام‌های ارزشی و دینی و در قالب نفوذ و تهاجم فرهنگی شکل گرفته است، از این قبیل است. در این راستا و در مقابله با این مخاطرات می‌توان از ظرفیت‌های مختلف فضای مجازی برای حفظ و تقویت و ترویج ارزش‌های سنتی و فرهنگی بهره برد. سنت‌های فرهنگی و قومی خانوادگی پسندیده و مناسبی که می‌توان آن را در قالب برنامه‌های جذاب مختلف، به نسل امروز منتقل و از نابودی آن جلوگیری کرد. به‌عنوان مثال، می‌توان به مشترکات فرهنگی و سنتی مختلفی در میان اقوام ایرانی اشاره نمود که با آیین‌ها و مناسک خاص نیز همراه بوده و در طی سال‌ها به‌صورت سنت‌های مختلف، ماندگاری یافته است. سنت‌های ارزشمندی چون احترام به والدین و بزرگ‌ترها، حفظ غیرت و ناموس، ارزش آب و خاک، تلاش برای کسب‌وکار و مواردی از این قبیل.4. تسهیل در فرایند اجتماعی شدن و جامعه‌پذیری افراد خانواده
اینترنت با تسریع و تسهیل برقراری ارتباط و تعاملات افراد و برداشتن محدودیت‌های مکانی و زمانی پدیدآمده از زندگی مدرن، ورود اعضای خانواده به اجتماع و جامعه‌پذیری آنان را سرعت بخشیده است. فرایندی که به‌دلیل عدم سهولت و امکان برقراری ارتباط افراد خانواده با دیگر افراد خویشاوند و بیگانه در جامعه‌ی امروز به‌کندی صورت گرفته و با مشکلاتی مواجه است. با مدیریت این فضا از سوی والدین و ایجاد فضاهای مناسب برای برقراری ارتباط آگاهانه با دیگر افراد و بستگان می‌توان فرزندان را با مدیریتی بهتر و آگاهانه‌تر و سریع‌تر به عرصه‌ی اجتماع وارد نمود.5. فضایی برای گذران اوقات فراغت
علاوه بر امکانات گسترده‌ای که اینترنت برای بهره‌برداری‌های علمی و دریافت اطلاعات در اختیار کاربران قرار می‌دهد، امکانات وسیعی برای گذران اوقات فراغت و سرگرمی به اشکال گوناگون آن ارائه می‌نماید. این ظرفیت باعث شده است که امروزه بخش قابل توجهی از ساعات اوقات فراغت افراد به این موضوع اختصاص یابد. به‌نحوی‌که رواج فزاینده‌ی رسانه‌ها نقش مهمی در ایجاد و القای شکل‌های نوین هویت اجتماعی براساس الگوهای مصرف و فراغت داشته‌اند.[1] فضاها و ابزارهای مختلفی که در حوزه‌های مختلفی چون سینما، تلویزیون، شبکه‌های ارتباطی، بازی‌ها و سرگرمی‌ها، تبلیغات و خوراک و پوشاک فعال هستند، از جمله امکانات قابل استفاده فضای مجازی در رابطه با موضوع اوقات فراغت به‌شمار می‌روند. با استفاده‌ی صحیح از این امکانات و نیز ارائه‌ی خدمات در این قالب‌ها، می‌توان قسمت مهمی از اوقات فراغت و سرگرمی اعضای خانواده و فرزندان را مدیریت نمود. شایسته است که مدیران فرهنگی و برنامه‌ریزان کشور با استفاده از الگوهای دینی و فرهنگی فعالیتی جدی در این عرصه داشته باشند و از ورود فرهنگ بیگانه با ارائه‌ی برنامه‌های مناسب و جذاب برای نسل جوان، ممانعت نمایند.*پی‌نوشت‌ها:
[1]. بنت، اندی (1386)، فرهنگ و زندگی روزمره، ترجمه‌ی حسن چاوشیان و لیلا جوافشانی، تهران، نشر اختران. ص11.
منبع مقاله : برهان
