فواید چغندر

چغندر گیاهی است، دارای برگ های پهن و درشت و گلوله مانند. این سبزی به دو رنگ دیده شده: سفید و قرمز مایل به بنفش.
ریشه چغندر، پیازی است. رنگ ریشه چغندر ممکن است زرد، سرخ و سفید باشد. ریشه چغندر به صورت خام قابل استفاده و مصرف است و اغلب آن را پخته مصرف می کنند که همه به نام لبو آن را می شناسند.
ریشه کلفت چغندر، مواد غذایی و به خصوص ساکاروز (شکر) را در خود ذخیره می کند. برگ های چغندر هنگام روز در مقابل نور آفتاب، ساکاروز می سازند و شب ها آن را به ریشه ها می دهند. مقدار ساکارز در هر منطقه متفاوت است.
برای اولین بار، چغندر در مدیترانه و جنوب غربی آسیا دیده شد. چغندر به عنوان غذا از 2000 سال قبل شناخته شده بود.
رومی ها و یونانی ها از این سبزی به عنوان غذا استفاده می کردند. یونانی ها برای خنک شدن خونشان، چغندر مصرف می کردند.
چغندر را از قديم شناختند و حتي در حدود چهار قرن قبل از ميلاد بخواص درماني آن آَشنا بوده و از آن استفاده مي كرده اند . چغندر بطور بومي در ناحيه مديترانه و شرق اروپا وجود داشته است و در حال حاضر در بيشتر نقاط دنيا كشت مي شود . چغند دو نوع مي باشد يك نوع آن چغندر معمولي
است برنگ بنفش تيره و يا قرمز است و نوع ديگر آن چغندر قند است برنگ زرد روشن مي باشد كه بمقدربسيار زياد در نقاط مختلف دنيا براي استفاده از شكر آن شكت مي شود .
چغندر خوب آن است كه زياد در خاك نمانده باشد و يا باصطلاح جوان باشد زيرا چغندري كه زياد رسيده باشد سفت مي شود .چغندر پير معمولا گردني باريك درد و شيارهايي روي آن بوجود مي آيد .

خواص دارویی چغندر :

- خوردن چغندر پخته رعشه را معالجه می کند و بسیار آرام بخش است.
- لبو به علت دارا بودن عناصر کمیاب از بیماری جذام جلوگیری می کند. فسفر دارد ، پس برای مغز و اعصاب مفید است.
- برای استحکام استخوان ها مفید است.
- لبو با اینکه 17 درصد قند دارد، ولی خنک است و این خاصیت خنکی در برگ آن بیشتر است . از این رو آب لبو برای التهاب مثانه، رفع یبوست و بیماری های پوست مفید است.
- لبو ویتامین های A ، B و C دارد از این رو اشتها آور است و بهتر است همیشه به سالاد افراد کم وزن اضافه شود.
مصرف چغندر لکه های سفیدی که در پوست بدن پدید آمده و موجب مرض پیسی می شود را از بین می برد. از این رو امام محمد باقر ( ع ) فرمودند : قوم بنی اسرائیل از لکه های سفیدی که در بدن خود مشاهده می کردند ، به حضرت موسی شکایت نمودند. حضرت موسی این مطلب را به خداوند عرضه کرد. به موسی وحی شد که به بنی اسرائیل فرمان ده تا گوشت گاو را با چغندر بخورند تا شفا یابند.
حتی برگ چغندر نیز خواص بسیاری زیادی دارد که از آن جمله :
- برگ خام چغندر آرام بخش و خنک است و اگر پخته شود موجب نفخ نمی شود.
- برگ خام چغندر ورم طحال را بهبود می بخشد.
- جهت درد مفاصل و نقرس سودمند است (چون مقدار زیادی آنتی اکسیدان دارد).
- شستشوی سر با جوشانده ی برگ چغندر شوره و چربی مو را از بین می برد و ضد شپش است.
- قرار دادن دست و پای ترک خورده در آب گرم شده ی برگ چغندر موجب بر طرف شدن عارضه می شود.
- جوشانده ی برگ چغندر کلاً برای پوست و مو بسیار مفید است و ضد جوش ، ضد ورم ، ضد ریزش مو ، ضد کک و مک و سوختگی با آفتاب است.

تركيبات شيميايي:

چغند ر بسيار مغذي است و سرشار از مواد معدني و ويتامين ها است .
در زير مقدر مواد آن در صد گرم چغندر آمده است .
انرژي: 33 كالري
پروتئني: 1.2 گرم
چربي:0.06 گرم
هيدروكربن: 7.2 گرم
كلسيم: 11.1 ميلي گرم
فسفر: 20 ميلي گرم
آهن: 0.8 ميلي گرم
ويتامين آ: 5000 واحد
ويتامين ب 1 : 0.015 ميلي گرم
ويتامين ب 2 : 0.025 ميلي گرم
ويتامين ب 3: 0.33 ميلي گرم
ويتامين ث: 17.62 ميلي گرم

خصات گیاه شناسی

گیاهان خانواده Chenopodiaceae عمدتا علفی و یکساله‌اند ولی در میان آنها انواع چند ساله ، درختچه‌ای و بندرت درختی هم مشاهده می‌شود. بسیاری از اعضای این خانواده ، دارای ساقه‌های گوشتی و آبدار ، شبیه کاکتوسها هستند. تعداد معدودی از گیاهان این خانواده ، بالا رونده‌اند. برگهای گیاهان خانواده چغندر ، اغلب ساده و در بسیاری از آنها بسیار ریز و فلس مانند و یا تحلیل رفته هستند. اکثر اعضای این خانواده ، تک پایه و برخی از آنها دو پایه (گیاه نر و ماده جدا از هم) می‌باشند. گل آذین ، گرزنهای مجتمع و کوچک و گاه سنبله دم گربه‌ای است که در مسیر تکامل در این خانواده ، تغییر از گل آذین گرزن دو سویه به گرزن یک سویه و سپس به گل آذینهای کروی و فشرده مشاهده می‌شود.
گلها دو جنسی و یا تک جنسی و دارای 5 کاسبرگ معمولا گوشتی و فاقد گلبرگ هستند. گلهای برهنه (فاقد گلبرگ و کاسبرگ) نیز در این گیاهان دیده می‌شود. گلها عمدتا 5 پرچم دارند که گاه به 2 یا 3 پرچم کاهش یافته است. مادگی معمولا 5 برچه‌ای و گاه 3 - 2 برچه‌ای و تخمدان در همه اعضای خانواده ، تک خانه‌ای و فوقانی و دارای یک تخمک است. میوه در گیاهان خانواده Chenopodiaceae معمولا فندقه است و اغلب باله‌های رنگینی دارند که از رشد کاسبرگها بوجود آمده‌اند. دانه‌ها دارای نشاسته ، دو لپه‌ای و دارای رویان خمیده‌اند و رویش دانه‌ها به صورت رو زمینی است. (لپه‌ها همراه با ساقه‌چه از خاک بیرون می‌آیند.)

فیزیولوژی و آناتومی

گیاهان خانواده Chenopodiaceae ، برخلاف سایر گیاهان ، برای رشد و ادامه حیات خود به سدیم نیاز دارند. این گیاهان با انباشته کردن یونهای سدیم و برخی از یونهای نمکی دیگر از جمله یون کلرید در بافتهای خود ، فشار اسمزی درونی خود را بالا می‌برند و بدین ترتیب می‌توانند علیرغم بالا بودن فشار اسمزی محیطشان (به دلیل شوری و کم آبی) ، آب را جذب می‌کنند و در سلولهای خود ذخیره نمایند. برخی از گیاهان این خانواده ، از جمله Atriplex ، دارای کرکهای ترشحی نمک روی برگ های خود هستند که محل ذخیره نمکهای اضاقی گیاه‌اند.
روی سطح برگهای Atriplex ، این حبابهای نمک پس از پر شدن از نمک می‌ترکند و لایه‌ای نقره‌ای رنگ را روی برگ ایجاد می‌کنند که باعث منعکس شدن نور تابیده شده به برگ می‌شود. این مساله علاوه بر این که باعث جلوگیری از بالا رفتن حرارت گیاه می‌شود از جذب پرتو فرابنفش و اثرات زیانبار آن نیز جلوگیری می‌کند. چون اکثر گیاهان این خانواده در شوره‌زارها و شن‌زارها می‌رویند، بسیاری از آنها دارای ساقه‌هایی آبدار و متورم ، برای ذخیره آب ، و برگهایی بسیار کوچک ، برای جلوگیری از تبخیر زیاد آب ، می‌باشند.
اعضای خانواده Chenopodiaceae برای دستیابی به آب در اعماق زیاد زمین ، معمولا ریشه‌هایی گسترده و عمیق دارند و برخی از آنها دارای چترهایی کم ارتفاع و بسیار انبوه هستند که این امر علاوه بر جلوگیری از تبخیر آب ، باعث مقاومت در مقابل بادهای شدید ، که از خصوصیات مناطق کویری است، می‌شود. تقریبا تمام گیاهان خانواده چغندر ، پاییزه‌اند. این گیاهان در اواخر بهار جوانه می‌زنند و در پاییز میوه می‌دهند که این ، سازشی برای زیستن در شرایط خشکی و شوری است و باعث می‌شود که میوه‌ها در فصل پاییز که زمان بارندگی است برسند تا دانه‌ها امکان بقای بیشتری یابند. گیاهان این خانواده حتی در مناطقی که باران سالیانه در آنها کمتر از 10 میلیمتر است نیز می‌توانند به حیات و رویش خود ادامه دهند.

اهمیت اقتصادی و بوم شناسی

گیاهان خانواده چغندر یا Chenopodiaceae بخصوص در شن‌زارها ، چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان از اهمیت اکولوژیکی بسیار بالایی برخوردارند. در مناطق بیابانی و شن‌زارها به دلیل سیلابی شدن نزولات جوی ، وزش بادهای شدید ، و کمبود وجود باکتریها ، گیاهان و سایر موجودات زنده ، خاک همواره در معرض فرسایش و نابودی قرار دارند. در این خاکها مهمترین عاملی که می‌تواند از فرسایش خاک جلوگیری کرده، ذرات خاک را در جای خود تثبیت کند، وجود گیاهان خانواده Chenopodiaceae در این مناطق است. این گیاهان با داشتن ریشه‌های بسیار عمیق و گسترده ، و چترهای انبوه و کم ارتفاع ، مانع از روان شدن شنها و فرسایش خاک می‌شوند.
جنس Haloxylon یا تاغ که گونه‌های مختلفی از آن ، از جمله Haloxylon Persicum (سفید تاغ) در ایران وجود دارند، مهمترین گیاه تثبیت کننده شنهای روان است. کاشتن این گیاه در مناطق کویری ، علاوه بر آنکه در ایجاد فضای سبز اهمیت فراوان دارد، مانع گسترش بیابانها و روان شدن شنها که خسارات فراوانی را ببار می‌آورد، می‌شود و در حفظ اکوسیستم و ادامه حیات گونه‌های مختلف ، اهمیت بسزایی دارد. گیاه سگ لیسه (Halocnemum Strobilaceum) که یکی از مهم‌ترین هالوفیتهای ایران است و پراکندگی وسیعی در بسیاری از نقاط کشور دارد، نیز یکی دیگر از اعضای خانواده Chenopodiaceae است.
از دیگر اعضای مهم این خانواده که در اکوسیستمهای شور و شنی ایران می‌رویند می‌توان به این جنس اشاره نمود: Atriplex (بوته شور) ، Haloxylon Salicornia (از جمله گونه Suaeda (سودا) ، Anabasis (رمسی) ، Seidlitzia (از جمله گونه Seidlitzia rosmarinus یا اشنان) ، Kochia (جارو گیاهی) ، Bienetria ، Halostachys ، Halanthium. این گیاهان حتی در کویر مرکزی ایران نیز که نیزآن بارندگی سالیانه در آن بسیار کم است (کمتر از 10 میلیمتر) مشاهده می‌شوند. تعدادی از اعضای خانواده Chenopodiaceae نیز دارای اهمیت تغذیه‌ای برای انسان هستند که از جمله آنها می‌توان به Beta Vulgaris (چغندر قند) Spinacia oleracea (اسفناج) و Chenopodiaum (سلمه تره) اشاره کرد.
بعضی دیگر از اعضای این خانواده از جمله Kachia Scoparia نیز برای تامین سوخت بکار می‌روند. همچنین ، از برخی از اعضای گیاهان این خانواده از جمله Atriplex , Salicornia در کشاورزی با آب شور استفاده می‌شوند. تهیه آلکالوئیدهای مختلف ، بتالائینها و سایر ترکیبات شیمیایی ، از دیگر مصارف اقتصادی گیاهان خانواده چغندر است. خانواده Cheropodiaceae دارای 14 طایفه است که 8 تا از آنها تک جنسی (دارای فقط یک جنس) و برخی از آنها (از جمله Atriplex) دارای گونه‌های بسیار زیاد و متنوعی هستند.

خواص داروئي:

برگ چغندر خواص درماني بسياري دارد :
1-بعنوان ملين و رفع يبوست بكار مي رود
2-تقويت كننده كليه است
3-درمان كننده التهاب مجاري ادرار است
4-بعنوان مصرف خارجي براي پانسمان زخم و درمان تاول مصرف مي شود.
ّ چغندر مخلوط با آّ ب هويج دفع كننده سنگ كيسه صفرا نيز هست .
شربت چغندر بهترين نوشابه و تقويت كننده بدن و دافع سموم بدن است .
شيره ي چغندر سيستم گردش خون را بهبود مي بخشد و به عملکرد سيستم ايمني کمک مي کند.
از جمله خواص ديگر شيره ي چغندر :
* کمک به جذب آهن و توليد گلبول هاي قرمز خون (براي زناني که از کم خوني رنج مي برند مفيد است)
* کمک به حفظ سلامت سلول ها
* کمک به حفظ سلامت کل بدن با کمک آنتي اکسيدان هاي موجود در آن
* کمک به جذب بهتر بسياري از مواد مغذي
* کمک به حفظ سلامت کبد(1) (پاک کننده ي عالي صفراست)
* افزايش باروري

خواص دارويي چغندر :

خوردن چغندر پخته رعشه را معالجه مي کند و بسيار آرام بخش است.
لبو به علت دارا بودن عناصر کمياب از بيماري جذام جلوگيري مي کند. فسفر دارد ، پس براي مغز و اعصاب مفيد است.
براي استحکام استخوان ها مفيد است.
لبو با اينکه 17 درصد قند دارد، ولي خنک است و اين خاصيت خنکي در برگ آن بيشتر است . از اين رو آب لبو براي التهاب مثانه، رفع يبوست و بيماري هاي پوست مفيد است.
لبو ويتامين هاي A ، B و C دارد از اين رو اشتها آور است و بهتر است هميشه به سالاد افراد کم وزن اضافه شود.
مصرف چغندر لکه هاي سفيدي که در پوست بدن پديد آمده و موجب مرض پيسي مي شود را از بين مي برد. از اين رو امام محمد باقر ( ع ) فرمودند : قوم بني اسرائيل از لکه هاي سفيدي که در بدن خود مشاهده مي کردند ، به حضرت موسي شکايت نمودند. حضرت موسي اين مطلب را به خداوند عرضه کرد. به موسي وحي شد که به بني اسرائيل فرمان ده تا گوشت گاو را با چغندر بخورند تا شفا يابند.
حتي برگ چغندر نيز خواص بسياري زيادي دارد که از آن جمله؛
برگ خام چغندر آرام بخش و خنک است و اگر پخته شود موجب نفخ نمي شود.
برگ خام چغندر ورم طحال را بهبود مي بخشد.
جهت درد مفاصل و نقرس سودمند است (چون مقدار زيادي آنتي اکسيدان دارد).
شستشوي سر با جوشانده ي برگ چغندر شوره و چربي مو را از بين مي برد و ضد شپش است.
قرار دادن دست و پاي ترک خورده در آب گرم شده ي برگ چغندر موجب بر طرف شدن عارضه مي شود.
جوشانده ي برگ چغندر کلاً براي پوست و مو بسيار مفيد است و ضد جوش ، ضد ورم ، ضد ريزش مو ، ضد کک و مک و سوختگي با آفتاب است.

طرز استفاده:

براي درست كردن شربت چغندر با آب ميوه گيري آب سه تا چهار چغندر خام را بگيريد و آنرا با يك ليوان آب معدني گاز در مخلوط كنيد اين شربت بسيار خوشمزه و انرژي زا است .

مضرات :

مضرات خاصي گفته نشده است .

منابع :

خواص غذایی چغندر KEPUNZEL.COM
چغندر http://www.iranmania.com
چغندر http://daneshnameh.roshd.ir
چغندر «داروئی» http://daneshnameh.roshd.ir
چغندر http://www.parsiteb.com
چغندر BEETS http://www.money58.netfirms.com