ارزش علم تفسير
نويسنده: فرج الله فرج اللهي
چکيده
ارزش علم تفسير
چنانكه امير مؤمنان علي عليهالسلام ميفرمايد:
«تَعلَّمُوا القُرآنَ فإِنّهُ أَحسنُ الحديث، و تفقّهوا فيه فإنّه ربيعُ القُلوب، و استشْفُوا بِنُوره فانّه شفاء الصُّدور، و أحسِنُوا تلاوَتَهُ فانّه أنفعُ القصص»1.
«قرآن را بياموزيد كه بهترين گفتار است، و آن را نيك بفهميد كه بهار دلهاست، از نور آن شفا و بهبودي خواهيد كه شفاي سينههاي بيمار است، و قرآن را نيكو تلاوت كنيد كه سودبخشترين داستانهاست». طبرسي مفسّر بزرگ شيعه در مقدمه تفسير خود «مجمعالبيان» ميگويد: «...از بزرگترين امتيازاتي كه خداوند به امّت محمّد صليالله عليه وآله از فضيلت و كرامت(نسبت به ملل ديگر) داده است، قرآن مُنزَل و هدايت وحياني است كه بر پيامبر خود داده است». قرآن، نشان گواهي نبوت حضرت محمد صلياللهعليهوآله است و اين امتيازي است كه خداوند به امت اسلامي عطا فرموده است و گروه مؤمنان را از جمعيت كافران و معاندان به وسيله آن ، فيصله داده است. قرآن معجزهاي است كه كسي ياراي مقابله با آن را ندارد، حتي اگر همگان در سرتاسر روي زمين از انسانها و پريان به پشتيباني يكديگر جمع شوند كه سورهاي بمانند سورههاي قرآن را خلق كنند ، قطعا عاجز و ناتوان خواهند بود. خداوند، قرآن را در تاريكيهاي زندگي، نوري تابنده قرار داد، كه زندگيها را روشنائي بخشد. و در كجرويها و لغزشگاهها ، چراغي راهنما و ارشادگري گويا باشد و آدميان را به راه راست و سعادت دنيائي و آخرتي رهنمون گردد. اقوال دانشمندان راغب اصفهاني ميگويد: بهترين هنري كه انسان از آن بهرهمند است، تفسير قرآن و تبيين معاني آن است زيرا هر فنّ و دانشي، به يكي از سه جهت شرافت دارد:
1 - به جهت موضوع.
2 - ترسيم صُوَر.
3 - اغراض و اهداف.
«علم تفسير از جهت شرافت موضوع، ارجحيّت دارد زيرا موضوع آن كلام خداوند است كه منبع و سرچشمه حكمت و فضيلت است و از اينجهت صورت و رسم قرآني نيز شرافت دارد. زيرا آيات قرآني اسرار مكنون آن را كه در لابلاي آن نهفته شدهاند، مكشوف ميدارند و همينطور اغراض و اهداف قرآن نيز شرافت دارد، زيرا هدف آيات قرآن، تمسّك به ريسمان الهي و وصول و رسيدن به سعادت حقيقي و دو جهاني است». جلال الدين سيوطي در كتاب «الإتقان» ميگويد: فنّ تفسير از سه جهت حائز اهميت است:
1 - از لحاظ موضوع. چون موضوع آن كلام خداوند است كه سرچشمه حكمت و منبع فضيلت است.
2 - از جهت غرض و هدف، كه غرض از تفسير قرآن، تمسّك به ريسمان الهي و رسيدن به سعادت حقيقي است كه پايانناپذير است.
3 - از لحاظ نياز حاجتمندي به فهم قرآن، زيرا كمال ديني و دنيوي مسلمانان نيازمند به فهم علوم قرآني و معارف ديني است و ضرورت دارد كه مسلمانان با علم تفسير كتاب خدا، آشنا شوند».
لزوم يادگيري تفسير
«كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ اُولُوا الأَلْباب»2.
«اين كتابي است پربركت كه بر تو نازل كردهايم، تا در آيات آن تدبّر كنند و خردمندان متذكّر شوند»!زيرا:
اوّلاً: قرآن تاب معاني گوناگوني دارد.
ثانيا: مطالب قرآن فشرده بيان شده و از ذكر جزئيات پرهيز ميكند. كه حتما نياز به تفسير دارد. مثل نماز و روزه و...
ثالثا: مطالب قرآن به مناسبتهاي متفاوت؛ در سورههاي مختلف قرار گرفته است. بدينترتيب كه هرجا زمينه تذكّر و تنبّه فراهم آمده، آيات قرآن نازل شده كه بايد مطالب را در كنار هم قرار داد تا به درك كامل رسيد.
امير مؤمنان علي عليهالسلام ميفرمايد:
«إنّ القرآنَ ظاهرهُ أنيقٌ و باطنُه عميق، لا تفني عجائبه، و لا تنقضي غرائبه، و لا تُكشف الظلمات الاّ به»3.
«ظاهر قرآن زيبا، باطن آن ژرف، عجائب آن پايانناپذير و غرائب آن سرانجامي ندارد، و تاريكيهاي جهل و ناداني جز به وسيله آن رفع نميگردد».
شكي نيست كه علم به تفسير قرآن، جهالت آدمي را نسبت به مقاصد و اهداف كتاب خدا ميزدايد و او را در امور ديني بينا ميكند.
سعيد بن جُبير از مفسّران شيعي تابعي ميگويد:
«هركس قرآن بخواند و آن را تفسير نكند، بمانند آدمي كور يا فرد جاهلي است».
در حديث نبوي چنين آمده است: «القرآن ذلول ذو وجوه فاحملوه علي أحسنِ وجوهه».
«قرآن يك كتاب آسان و چند وجهي است، پس قرآن را به بهترينِ وجوه و تفسير آن، تفسير نماييد»
4.واژه «ذلول» به معني آسان و چيزي است كه زبان آن را به راحتي تلفّظ ميكند. چنانكه خداوند متعال ميفرمايد: «وَ لَقَدْ يَسَّرْناَ القُرآنَ لِلذِّكْرِ...»5 «ما قرآن را براي يادآوري و آموزش آسان كرديم» يا قرآن، معاني واضح دارد و بر جويندگان آن، چندان مشكل نيست.
در معناي «ذو وجوه» چند احتمال وجود دارد:
1 - اينكه قرآن داراي وجههها و تفسيرهاي گوناگوني است (داراي بطون است).
2 - اين كه قرآن چند وجهي است يعني اوامر، نواهي، حرام، حلال، بشارت و انذار، وعد و وعيد دارد.
3 - جمله «فاحملوه علي أحسن وجوهه» يعني قرآن را به بهترين وجه و تفسير آن حمل كنيد.
يا اين كه قرآن را در مورد بايدها «عزائم» و نه تجويزها و رخصتها تفسير نماييد.
در اين حديث پيامبر مسلمانان را به فهم قرآن و درك معاني آن تحريص ميكند.
جائي كه علوم متداول كه براي انسان سلامتي و راحتي و رفاه فراهم آورده است؛ در نظر انسان آنهمه اهميت و ارزش دارند، علم تفسير كه در سعادت دنيوي و اخروي آدمي دخالت دارد، صدبرابر اهميت و ارزش دارد. لذا ضرورت دارد كه قرآن را ياد بگيريم و با تفسير آن آشنا شويم.
پي نوشت :
1) نهجالبلاغه: خطبه 110، پاراگراف 2، ترجمه محمد دشتي، ص 210.
2) سوره ص: 29.
3) نهج البلاغه فيض: خطبه 18، پاراگراف 6.
4) حديث ابونعيم از ابن عباس، قصّةالتفسير ص 16.
5) قمر: 17.
/س
