هر زن و شوهری بدون استثناء می خواهند زندگی مشترک و با صفا و سعادتمندی داشته باشند. و برای یافتن چنین سعادتی به دنبال عوامل خوشبختی می روند، سوال می کنند، می اندیشند، کتاب می خوانند و مشورت می کنند تا به مقصود خود برسند. برای داشتن روابط موفق با همسر نکات ذیل باید مورد توجه قرار گیرد:
1. گذشت و اغماض
عفو کثیر از صفات خداوند است که مومنان نیز به این خصلت الهی سفارش شده اند. در امر همسر داری بیشترین سفارش اسلام برای زن و مرد، اغماض از لغزشهای یکدیگر است. پیامبر(ص) در پاسخ به این سوال که بهترین بندگان چه کسانی هستند؛فرمودند :....و کسانی که وقتی خشمناک شوند ، عفو و اغماض را پیشه خود می سازند .[1]
2. صداقت
زن و مرد از لحظه خواستگاری تا پایان عمر باید بدانند که هیچ کس دلسوزتر از شریک زندگی آن ها نیست. دلسوزی وقتی محقق می گردد که صداقت و راستی در کار باشد.
3. خواسته ها و توقعات مناسب
مسلم است که انسان در اوائل جوانی از تجربه و درآمد و دارایی اندک و احتمالاً سطح تشخیص پایینی برخوردار است. لذا توقع داشتن منزل شخصی و وسائل بالا و رفاه دلخواه در ابتدای زندگی خواسته معقولی نیست. از این رو زن و مرد عاقل از ابتدای زندگی ضمن پذیرفتن این واقعیت، با متانت و تلاش و الگو قرار دادن تجارب بزرگان و خردمندان و با همفکری و درک اوضاع، زندگی خود را به سطح مطلوب می رسانند.
4. مشورت با یکدیگر[2]
مشورت در امور مختلف زندگی با همسر ضمن اعلام احترام به اندیشه و فکر وی، باعث تقویت ارتباط و تشدید علاقه و همدلی می شود. امیرالمومنین (ع)در این رابطه می فرماید :هیچ پشتیبانی چون مشورت نیست .
5. عذر خواهی در خطا
در زندگی زناشویی طبیعی است که زن و مرد دچار اشتباه شوند. هر خطایی طرف مقابل را افسرده و ناراحت می کند. در نتیجه زندگی خانوادگی که اساس آن محبت و صفاست دچار خدشه و تزلزل می گردد. تنها در صورتی که پس از هر اشتباهی پوزش و عذر خواهی به دنبال آید، زنگار کدورت به زودی زدوده شده و جای آن را صفا و صمیمیت می گیرد و حتی گاه زندگی از ابتدا هم شیرین تر می شود. نکته قابل توجه این است که معذرت خواهی باید متناسب با مقدار جرم و خطا باشد، نه کمتر و نه بیشتر. در مقابل کسی که عذر خواهی نمود، طرف دیگر وظیفه دارد عذر او را بپذیرد. چرا که عدم پذیرش پوزش دیگران دلیل پستی و فرومایگی انسان است. امام صادق(ع) می فرمایند: بزرگواری انسان ، تقوای اوست .[3]
1. از سویی مرتکب اشتباه نشدن بهتر از عذر خواهی کردن است .با این وجود به دلیل جایزالخطا بودن انسان ، مدارا و بخشش از توصیه های بزرگان دین و اخلاق است. همان طور که امام صادق(ع) می فرمایند: خداوند اهل مداراست و مدارا را دوست دارد .[4]
6. خوب صدا زدن
هر یک از زن و مرد باید همسر خود را به نامی صدا کند که او بیشتر دوست دارد و خوشترش می آید. چه اسم کوچک باشد و چه نام خانوادگی .در صدا زدن نوع بیان خیلی مهم است.امیر المومنین علی(ع)در همین رابطه می فرماید: بیان هر انسانی حاکی از مراتب قوت نفس و درجه نیروی روانی اوست.[5]
همچنین در جایی دیگر می فرماید:با مخاطب خود مودب سخن بگویید تا او نیز به شما با احترام جواب دهد.[6]
7. سلام کردن
سلام کردن ایجاد انس و الفت می کند. کینه ها و کدورت ها را می زداید. اخم پیشانی ها را باز می کند. سلام باید با صدای بلند و واضح باشد. نه آهسته و نه پنهان. زن و شوهر نباید این نکته را که اسلام به آن اهمیت داده کوچک شمارند و بگویند سلام کردن برای غریبه ها است نه برای زن و شوهر که با هم نزدیکند. پس در سلام کردن بر یکدیگر سبقت بجویید.
8. سخن محبت آمیز
گفتگو و سؤال و جواب زن و مرد باید مؤدبانه باشد نه خصمانه و نفرت انگیز. یک مطلب ثابت را می توان به گونه ای اداء کرد که شنونده خوشش آید و پاسخ نیکو دهد. و همان مطلب را می شود طوری بیان کرد که مخاطب یا جواب ندهد یا جواب زشت و تند بدهد. از سویی زن و شوهر بایستی سعی کنند،در برابر کلمات تند و خشن طرف مقابل، متانت و سعه صدر نشان دهند و صحنه نزاع را به مجلس مزاح تبدیل کنند. چیزی که در ایجاد محبت یا نفرت مهمتر از کلمات و واژه ها است،آهنگ صدا و حرکات دست و چشم و لب و ابرو، هنگام سخن گفتن است. آهنگ نرم و ملایم،محبت و آرامش ایجاد می کند، همان طور که صدای کلفت و خشن ملال و نفرت می آورد. لب خندان و چهره باز، مخاطب را جلب می کند. چنان که ترشرویی و اخم هنگام سخن گفتن، مخاطب را دلسرد و افسرده می کند. زن و شوهردر مکالمات روزمره خود باید این نکات را رعایت کنند.
9. ابراز علاقه
همسران باید به هم علاقه نشان دهند . برخی افراد به گمان این که علاقه باید قلبی باشد و در عمل جلوه گر شود، از اظهار علاقه و محبت پرهیز می کنند و آن را نوعی ریا می شمارند. روشن است که علاقه باید قلبی باشد و در عمل آشکار شود، اما بیان آن نیز در جای خود لازم است. گاه زن نسبت به علاقه شوهر دچار تردید می شود و نشانه صریح و اعتماد بخشی نمی یابد که به خود آرامش دهد. در این موقعیت بیان علاقه، همچون آبی است که بر آتش درون او پاشیده می شود و او را از التهاب درونی رها می سازد. در روایات اسلامی توصیه شده که علاقه خود را نسبت به هم اظهار کنید. پیامبر (ص) فرموده اند: «مردی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
سعی کنید حتما برای ابراز عاطفه و نشان دادن علاقه خود به همسرتان برنامه ریزی داشته باشید.محبت خود را با قول و فعل نشان دهید.هیچگاه در این مساله غرور را داخل نکنید.
10. درک مشکلات همسر[7]
هر یک از زن و مرد حوزه فعالیت مخصوصی دارد و مسیر معینی را می پیماید. در حوزه هر یک از آنان مشکلات و سختی ها و موانع خاصی وجود دارد که در حوزه فعالیت دیگری نیست. از این رو درک مسائل هر یک برای دیگری، بسیار سخت و درک کامل هم محال است. ولی چون این دو موجود کنار هم قرار گرفته اند و زندگی مشترکی تشکیل داده اند، مشکلات هر یک از آنان با دیگری ارتباط پیدا می کند. بنابراین همسران باید در حل مشکل طرف مقابل تلاش و همراهی کنند.
11. هدیه دادن
اسلام از هر فرصتی برای ایجاد محبت و صفا، بین خانواده استفاده کرده است. این دستور دین است که مرد دست خالی از سفر به خانه وارد نشود. زیرا هدیه یکی از بهترین شیوه های جلب عاطفه و علاقه است. علاوه بر این بزرگان دین به عیدی دادن در مناسبت ها تأکید داشته اند. نکته قابل توجه این که ارزش مادی هدیه نباید ملاک و مورد نظر قرار گیرد.
12. عیب پوشی
زن و مرد باید بدانند که در نفع و ضرر هم شریکند. و نزدیک تر و محرم تر از یکدیگر کسی را ندارند. بنابراین باید در حفظ اسرار هم کوشا باشند. خداوند متعال زن و شوهر را لباس یکدیگر قرار داده و به آن تشبیه کرده است. یعنی چنان چه لباس و جامه حافظ تن است و حجابی روی عیب های بدن، زن و شوهر هم نسبت به یکدیگر باید چنین باشند. اگر عیبی در طرف مقابل دیدند نباید آن را به دیگران حتی پدر و مادر خویش بازگو کنند.
13. تشکر و قدر دانی[8]
برای گرم نگه داشتن کانون مهر و صفا در زندگی تنها انجام وظیفه و محبت قلبی کافی نیست. اظهار محبت و تشکر نسبت به هم تأثیر روانی عمیقی در روح طرف مقابل باقی می گذارد. عده ای اهل تشکر و ابراز لفظی نیستند یا فکر می کنند قدردانی شخصیت آنان را پایین می آورد و یا این که توقع طرف مقابل را بالا می برد؛ از نظر اسلام هر دو تصور غلط است. اصولاً در میان همین تشکرها و جواب ها، احوالپرسی ها و تعارف ها مقدار ادب، صبر و انسانیت طرفین مشخص می شود. عباراتی مانند لطف و محبت تو را فراموش نمی کنم؛ تو چقدر مهربانی؛خدا را شکر که همسری به این مهربانی نصیبم شده است؛ممنونم؛و....شاید به نظر ساده باشد اما تاثیر عمیقی در قلب همسر شما می گذارد. به خصوص اگر با لبخند و از صمیم قلب اداء شود.
14. حسن نیت
در خانواده باید با حسن ظن به مسائل همسر و زندگی نگریست. زیرا منفی بافی نتیجه ای جز عقده، خود خوری، غیبت و دلسردی ندارد. زن و مرد باید بکوشند خوبی های همسر را همواره در نظر بگیرند و با حسن ظن به امورات او نظر داشته باشند.
15. احساس مسئولیت
انسان تا تنهاست، بیشتر در فکر خود است وروحیه کاملی برای مسئولیت پذیری ندارد. احساس مسئولیت همان وجدان اخلاقی و نفس لوامه است که نقش زیادی در پاک زیستی و انضباط رفتاری دارد. وجدان اخلاقی در حقیقت دادگاه کوچکی در درون جان انسان است.[9] ازدواج اعلام آمادگی برای پذیرش مسئولیت است واین احساس در روابط زن و مرد باید دو سویه باشد. به طوری که هر دو در قبال هم احساس وظیفه داشته باشند.
16. کوشش متقابل در حفظ عفت یکدیگر
همسران باید در ازدواج با رعایت آداب آن در حفظ هم بکوشند. اسلام کامجویی زن و شوهر از همدیگر را عبادتی مقدس و دارای پاداش های معنوی در نظر گرفته است. وجود غریزه جنسی که نیرومندترین غریزه در زن و مرد است، ایجاب می کند که انسان با ازدواج به این غریزه پاسخ طبیعی و مشروع دهد. ولی فقط ازدواج تنها نمی تواند عفت انسان را تضمین کند. بلکه نظارت و توجه همسران به هم تا حد زیادی مقوم عفت هر کدام خواهد بود.
17. روح تعاون و همکاری در خانه [10]
از ارکان مهم برای تحکیم خانواده و تداوم خوشبختی تعاون و همکاری میان زن و شوهراست. تعاون، پیوند زن و مرد را گرم نگه می دارد. بیشتر کشمکش ها بر اثر دوری از روح تعاون و همراهی است و ریشه اکثر شکایت ها به همین جا می رسدکه هر کدام از زن و مرد ادعای استقلال می کنند و زندگی را برای خود می خواهند. غافل از این که آن ها دو نفر نیستند، بلکه با پیوند مقدس ازدواج شریک حقیقی غم و شادی هم شده اند. خداوند هم در آیه 19 سوره نساء می فرماید: «با همسران خوشرفتاری کنید، حتی اگر به جهاتی از آنان راضی نباشید. و بر اثر اموری، آن ها به نظر شما خوشایند نباشند، فوراً تصمیم به بد رفتاری یا جدایی نگیرید. ممکن است که شما در تصمیم خود اشتباه کنید. چه بسا آنچه را شما نمی پسندید خدا در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد»
18. توجه به سخنان هم
اسلام دستور می دهد اگر کسی در حال سخن گفتن است، به او گوش داده شود. کسی که در میان سخن کسی وارد شود و حرف او را نیمه تمام گذارد، از نظر پیامبر(ص) چنان است که خراشی به چهره او وارد کرده است. این مسئله در زندگی زناشویی به مراتب اهمیت بیشتری پیدا می کند. زمانی که همسرتان سخن می گوید به او نگاه کنید و توجه خود رانشان دهید. مثلا با به کار بردن کلماتی مانند بله ؛متوجه شدم؛جدی؟؛راست می گویی؟؛و....نشان دهید که او را در سخن گفتن همراهی می کنید.
19. مهربانی
برای نشان دادن مهر و محبت راه های مختلفی وجود دارد. برای مثال، لمس کردن یا گرفتن دستان همسر هنگام تماشای تلویزیون، بدرقه کردن و یا استقبال از همسر. انتظار همسر را بر سر سفره غذا کشیدن.... این نوع ابراز محبت ها بسیار آرامش بخش و رویائی هستند. درست مثل این که رو به روی آتش بنشینید و به همراه همسرتان از گرمای آن لذت ببرید و در این گونه مواقع لازم نیست حرفی زده شود. هر بار که اوقات خوبی با همسرتان دارید، در واقع در حال ابراز محبت هستید.
20. توجه به همسر
یکی از بهترین راه های افزایش بعد مثبت زندگی زناشویی و تقویت ارتباط با همسر، انجام اعمال ظریف و متفکرانه است. برای مثال دادن یک شاخه گل به همسر، خرید مطابق سلیقه همسر، یا این که در یک روز شلوغ به فکر گرفتاری او بیافتید و بلافاصله با او تماس بگیرید تا حالش را بپرسید و در دعاهایتان او را یاد کنید و به او بگوئید که برایش دعا می کنید و این مسئله خصوصاً به زنان شاغل توصیه می شود. چون ممکن است این تصور در همسر شما ایجاد شود که مشغله کاری، اهمیت او را در ذهن همسر کمرنگ کرده است.
21. همدلی
همدلی یا همنوایی یکی دیگر از راههای ابراز محبت است . به تحکیم روابط همسری کمک بسیاری می کند. شما می توانید به همسرتان بفهمانید که واقعاً او را درک می کنید و با چهره خودتان به او نشان دهید که احساسی مشابه حس او را دارید. امام باقر(ع) می فرماید : خوبی دنیا جز در پیوند با برادران و آشنایان نیست .[11]
22. انتقاد پذیری
پذیرای حرف همسرتان باشید. حتی اگر با گفته های همسرتان مخالفید، طوری رفتار کنید که نشان دهید صحبت های او مهم، با معنا و محترم اند. انتقاد پذیری باعث می شود که حرف های ناگفته میان همسران باقی نماند و در نتیجه به استحکام روابط زناشویی کمک می کند.
23. واقع بینی در انتظارات خود
انتظارات متقابل در رابطه زناشویی، حتی آن جا که مطابق با حقوق مشروع باشد، باید با توجه به واقعیت ها و امکانات موجود و به عبارت دیگر واقع بینانه باشد. واقع بینی ویژگی بسیار مهم و با ارزشی است که در همه امور و از جمله در زندگی زناشویی نقشی بسیار مهم دارد. باید توجه داشت که ما همیشه نمی توانیم واقعیت ها و امکانات را به دلخواه تغییر دهیم بلکه باید با آن ها بسازیم و برنامه ها و خواسته های خود را مطابق با آنها طراحی کنیم وگرنه دامنه آرزوهای خود را بدون توجه به واقعیت ها گستردن، در واقع زندگی کردن در خواب و خیال است . بنابراین نخستین شرط در زندگی واقع بین بودن است.
24. تقسیم خوشی ها با همسر
همسران باید به هم نشان دهند که از زندگی مشترکشان رضایت دارند یا لااقل اوقات خوشی را با هم می گذرانند. برخی به این نکته توجه ندارند و زندگی خانوادگی و وظایف زناشویی را به آسانی تحت الشعاع کارهای دیگر قرار می دهند. در روایتی از پیامبر (ص) آمده است که: «نشستن مرد درکنار همسر، در نزد خدا محبوب تر از اعتکاف در مسجد پیامبر است. [12] »
اصول انسانی حکم می کند که مرد قبل از آن که لذّتی را برخود روا بداند، آن را برای همسر خویش بخواهد و در هیچ شرایطی او را فراموش نکند.
25. آراستگی و خود آرائی
در تعالیم دینی توصیه شده که زن در محیط خانه خود را برای همسرش بیاراید و با جذابیت مقابل او ظاهر شود. همچنین مرد باید ظاهری آراسته داشته باشد. آراستگی زن و شوهر از این جهت اهمیت دارد که رغبت آن ها را نسبت به هم بیشتر می کند. به سلیقه یکدیگر در انتخاب لباس و رنگ توجه کنید. هنگام خرید،نظر همسرتان را سوال کنید. بی اعتنایی نسبت به این گونه مسائل به ظاهر کوچک، می تواند روی روابط و پیوندهای همسران تأثیر منفی بگذارد. زمانی که بیرون از خانه کار می کنید نباید خستگی کار را توجیهی برای عدم رسیدگی به ظاهر خود برای همسرتان و ... قرار دهید. بلکه در درجه اول، مسئولیت شما جذب همسر و تحکیم خانواده است. [13]
پي نوشت :
[1] -اصول کافی-ج2-ص240
[2] - ر.ک- خانواده در اسلام – حسین مظاهری – ص 124
[3] - جهادالنفس .ح 180
[4] -جهادالنفس.ح281
[5] . غررالحکم-ص343
[6] -غررالحکم .ص139
[7] - ر.ک- بهشت خانواده – ج1- دکتر سید جواد مصطفوی – ص 173
[8]- ر.ک- بهشت خانواده – ج1- دکتر سید جواد مصطفوی – ص 185
[9] - ر.ک- ازدواج و شیوه همسر داری از دیدگاه اسلام- محمد مهدی اشتهاری – ص 30
[10] - ر.ک- همان- ص 335
[11] -بحارالانوار – ج46 –ص291
[12] - تنبیه الخواطر – ص 362
[13] - بحارالانوار –ج47-ح65تا68
منبع: مرکز امور زنان و خانواده - معاونت آموزش و پ‍ژوهش
/س
