قرآن و بهداشت رواني
در شماره پيشين راهکارهاي رفتاري براي تأمين بهداشت رواني را مطرح کرديم. ياد خدا، دعا، نماز، قرائت قرآن و روزه را از عوامل مؤثر در سلامت روان دانستيم. در اين شماره به قوانين کنترل کننده شهوت براي تأمين بهداشت رواني اشاره خواهيم کرد.
شهوت يکي از نعمت هاي الهي است که در وجود انسان نهاده شده، به گونه اي که استفاده معتدل و صحيح از آن موجب بقاي نسل انسان مي شود. اما زياده روي در آن، عوارض سوء جسماني و رواني دارد.
قرآن کريم با نشان دادن راه صحيح استفاده از اين نيرو، زنان و مردان را به ازدواج تشويق کرده، اما در همان حال راهکارهايي براي جلوگيري از انحرافات جنسي و سوءاستفاده از اين نيرو قرار داده است که به آنها مي پردازيم.
در جاي ديگر مي فرمايد:
«اي پيامبر(ص) به زنان و دخترانت و زنان مؤمنان بگو، پوشش هاي خود را بر خود فروتر گيرند. ايين براي آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به احتياط نزديک تر است و خدا آمرزنده ي مهربان است.»
از اين آيات چنين برمي آيد که حجاب در زندگي انسان سه ره آورد مهم دارد:
1- پاک کننده و رشدآور است.
2- نشانه ي افراد باعفاف است.
3- از آزارهاي افراد شهوتران جلوگيري مي کند.
به سخن ديگر حجاب براي بانوان نوعي مصونيت اجتماعي به وجود مي آورد و موجب مي شود که حريم آنان حفظ و بهداشت رواني و اجتماعي آنان تأمين شود.
هنگامي که بانوان باحجاب باشند، زمينه رشد مفاسد اجتماعي کمتر مي شود و زن آزاري در اجتماع کاهش مي يابد. در واقع بدين رو خانم ها خاطري آسوده تر خواهند داشت.
1. محبت به پدر و مادر و صله رحم (گسترش نظام حمايت خانواده)
قرآن کريم در آيات متعددي درباره محبت به پدر و مادر و «صله رحم» سفارش کرده است. «و به انسان سفارش کرديم که به پدر و مادر خود نيکي کن.»(1) صله رحم و محبت به پدر و مادر به صورتهاي مختلفي همچون ديد و بازديد، ياري رساني و... تبلور مي يابد و باعث پيوندهاي خانوادگي و اجتماعي مسلمانان مي شود و نظام حمايتي، عاطفي را در اجتماع شکل مي دهد.
برخورد مثبت عاطفي و اجتماعي خويشاوندان، يکي از مؤثرترين عوامل در برخورد با رويدادها و موقعيت هاي فشارزاي زندگي است. در اين دنياي مالامال از فشار رواني، اگر بدانيم کساني از ما حمايت مي کنند، بيشتر در مقابل فشارها مقاومت مي کنيم. «لئونارد سايم» در پژوهش خويش اهميت حمايت اجتماعي را در سلامت روان تأييد کرد. او نتيجه گرفت افرادي که با ديگران ارتباط نزديک ندارند در مقايسه با کساني که معاشرت بسيار دارند دو تا سه برابر زودتر مي ميرند.
در برخي مقالات نيز آثار صله رحم در زندگي فردي و اجتماعي و سلامت رواني انسان مورد بررسي قرار گرفته است. در اين مقالات نشان داده شده که صله رحم در احساس ايمني، همانند سازي، احساس ارزشمندي و کاهش اضطراب اجتماعي مؤثر است.
2. سفارش به صبر و بالا رفتن سطح مقاومت قرآن کريم بارها انسانها را به شکيبايي فراخوانده و مي فرمايد: «واستعينوا بالصبر والصلاه» از شکيبايي و نماز ياري جوييد. و از سويي الگوهاي صبر همچون يعقوب، ايوب و... را در قرآن معرفي کرده است. قرآن به صابران مژده مي دهد که در هنگام سختي ها به ياد خدا باشند و آيه ي «استرجاع» (انا لله و انا اليه راجعون) را بر زبان جاري سازند.
اين سفارش ها و نويدهاي قرآني موجب مي شودکه انسان در حوادث زندگي خود را تنها احساس نکند. اگر انسان در برابر عوامل استرس زا و تضادهاي اجتماعي صبور و مقاوم نباشد، مشکلاتش پيچيده تر، و چه بسا مسئله کوچکي به معضل بزرگي تبديل مي شود. بنابراين اگر فرد در برابر مشکلات عجولانه رفتار نکند، فشار رواني کاهش مي يابد.
در احاديث نيز آمده است که توبه کننده، همچون کسي است که تاکنون گناهي نکرده است. توبه که نخستين مرحله رسيدن به سلامت است، نوعي تخليه هيجاني به شمار مي رود. مقصود از تخليه هيجاني آن است که انسان از راه هاي صحيح برون ريزي عاطفي (توبه، دعا، نيايش، گريستن، زيارت و...) عقده گشايي کند تا بدين روي ضعف ها و کسالت هايش جبران و بهداشت رواني اش تأمين شود. وقتي انسان از گذشته پشيمان شود و راه توبه پيش گيرد، اضطراب و فشار رواني اش کاهش مي يابد و به آرامش مي رسد.
1- حمايت اقتصادي از اقشار آسيب پذير: قرآن در اين مورد به انفاق، خمس و زکات سفارش کرده که موارد مصرف آن غالباً اقشار آسيب پذير جامعه هستند. در واقع حمايت از آنان موجب کاهش فشار اقتصادي و رواني بر آنان و کاهش بزهکاري در جامعه مي شود.
2- حمايت از يتيمان: «و اما يتيم را ميازار»(3) قرآن کريم به کرامت درباره ي حمايت از يتيمان سفارش نموده و مردم را از خوردن مال يتيمان بازداشته است. حمايت از کودکان بي سرپرست موجب کاهش اضطراب آنان و تأمين زندگي آينده و در نتيجه سبب کاهش انحراف و بزهکاري در جامعه مي شود.
3- حمايت اقتصادي و رواني از بيماران رواني و عقب ماندگان ذهني: قرآن کريم در اين باب نيز به مؤمنان سفارش کرده که از آنان محبت اقتصادي کنند و رفتاري محبت آميز و درست با آنها داشته باشند. امري که موجب کاهش دردهاي آنان و جلوگيري از پيامدهاي منفي در آينده مي شود.
4- انسان مأمور به وظيفه است نه نتيجه: «خداوند هيچ کسي را جز به قدر توانايي اش تکليف نمي کند.» يکي از عوامل فشار رواني هنگامي است که انسان نتواند وظيفه خود را انجام دهد و قرآن وظيفه انسان را به اندازه توانايي او مي شمارد و او را از اين دغدغه و فشار رواني رهايي مي بخشد. از اين رو، انسان مسلمان در برابر شکست ها هرگز مأيوس نمي شود.
5- حسن ظن به مردم: بدبيني به يکديگر يکي از مواردي است که موجب فشار رواني مي شود. از همين روي، قرآن کريم «گمانه زني بدبينانه» را سرزنش مي کند و حتي برخي گمان هاي بد را گناه مي شمارد. «ان بعض الظن اثم» پاره اي از گمان ها گناه است.
در حديثي از امام علي(ع) چنين نقل شده است: «حسن ظن مايه راحتي دل و سلامت دين است.» اين عمل موجب مي شود که مردم در اجتماع احساس آرامش و امنيت کنند.
6- ازدواج، زمينه ساز بهداشت رواني فرد و جامعه: افراد مجرد تحت تأثير تحريکات جنسي گاه گرفتار فشارهاي رواني و فسادهاي اجتماعي مي شوند. قرآن کريم با دعوت به ازدواج از اين فشارها مي کاهد و سلامت رواني فرد و اجتماع را تأمين مي کند.
/خ
شهوت يکي از نعمت هاي الهي است که در وجود انسان نهاده شده، به گونه اي که استفاده معتدل و صحيح از آن موجب بقاي نسل انسان مي شود. اما زياده روي در آن، عوارض سوء جسماني و رواني دارد.
قرآن کريم با نشان دادن راه صحيح استفاده از اين نيرو، زنان و مردان را به ازدواج تشويق کرده، اما در همان حال راهکارهايي براي جلوگيري از انحرافات جنسي و سوءاستفاده از اين نيرو قرار داده است که به آنها مي پردازيم.
راهکارهايي براي جلوگيري از انحرافات جنسي
يک: حجاب
در جاي ديگر مي فرمايد:
«اي پيامبر(ص) به زنان و دخترانت و زنان مؤمنان بگو، پوشش هاي خود را بر خود فروتر گيرند. ايين براي آن که شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند به احتياط نزديک تر است و خدا آمرزنده ي مهربان است.»
از اين آيات چنين برمي آيد که حجاب در زندگي انسان سه ره آورد مهم دارد:
1- پاک کننده و رشدآور است.
2- نشانه ي افراد باعفاف است.
3- از آزارهاي افراد شهوتران جلوگيري مي کند.
به سخن ديگر حجاب براي بانوان نوعي مصونيت اجتماعي به وجود مي آورد و موجب مي شود که حريم آنان حفظ و بهداشت رواني و اجتماعي آنان تأمين شود.
هنگامي که بانوان باحجاب باشند، زمينه رشد مفاسد اجتماعي کمتر مي شود و زن آزاري در اجتماع کاهش مي يابد. در واقع بدين رو خانم ها خاطري آسوده تر خواهند داشت.
دو: ممنوعيت انحرافات جنسي
راهکارهاي عاطفي تأمين کننده بهداشت رواني
1. محبت به پدر و مادر و صله رحم (گسترش نظام حمايت خانواده)
قرآن کريم در آيات متعددي درباره محبت به پدر و مادر و «صله رحم» سفارش کرده است. «و به انسان سفارش کرديم که به پدر و مادر خود نيکي کن.»(1) صله رحم و محبت به پدر و مادر به صورتهاي مختلفي همچون ديد و بازديد، ياري رساني و... تبلور مي يابد و باعث پيوندهاي خانوادگي و اجتماعي مسلمانان مي شود و نظام حمايتي، عاطفي را در اجتماع شکل مي دهد.
برخورد مثبت عاطفي و اجتماعي خويشاوندان، يکي از مؤثرترين عوامل در برخورد با رويدادها و موقعيت هاي فشارزاي زندگي است. در اين دنياي مالامال از فشار رواني، اگر بدانيم کساني از ما حمايت مي کنند، بيشتر در مقابل فشارها مقاومت مي کنيم. «لئونارد سايم» در پژوهش خويش اهميت حمايت اجتماعي را در سلامت روان تأييد کرد. او نتيجه گرفت افرادي که با ديگران ارتباط نزديک ندارند در مقايسه با کساني که معاشرت بسيار دارند دو تا سه برابر زودتر مي ميرند.
در برخي مقالات نيز آثار صله رحم در زندگي فردي و اجتماعي و سلامت رواني انسان مورد بررسي قرار گرفته است. در اين مقالات نشان داده شده که صله رحم در احساس ايمني، همانند سازي، احساس ارزشمندي و کاهش اضطراب اجتماعي مؤثر است.
2. سفارش به صبر و بالا رفتن سطح مقاومت قرآن کريم بارها انسانها را به شکيبايي فراخوانده و مي فرمايد: «واستعينوا بالصبر والصلاه» از شکيبايي و نماز ياري جوييد. و از سويي الگوهاي صبر همچون يعقوب، ايوب و... را در قرآن معرفي کرده است. قرآن به صابران مژده مي دهد که در هنگام سختي ها به ياد خدا باشند و آيه ي «استرجاع» (انا لله و انا اليه راجعون) را بر زبان جاري سازند.
اين سفارش ها و نويدهاي قرآني موجب مي شودکه انسان در حوادث زندگي خود را تنها احساس نکند. اگر انسان در برابر عوامل استرس زا و تضادهاي اجتماعي صبور و مقاوم نباشد، مشکلاتش پيچيده تر، و چه بسا مسئله کوچکي به معضل بزرگي تبديل مي شود. بنابراين اگر فرد در برابر مشکلات عجولانه رفتار نکند، فشار رواني کاهش مي يابد.
توبه
در احاديث نيز آمده است که توبه کننده، همچون کسي است که تاکنون گناهي نکرده است. توبه که نخستين مرحله رسيدن به سلامت است، نوعي تخليه هيجاني به شمار مي رود. مقصود از تخليه هيجاني آن است که انسان از راه هاي صحيح برون ريزي عاطفي (توبه، دعا، نيايش، گريستن، زيارت و...) عقده گشايي کند تا بدين روي ضعف ها و کسالت هايش جبران و بهداشت رواني اش تأمين شود. وقتي انسان از گذشته پشيمان شود و راه توبه پيش گيرد، اضطراب و فشار رواني اش کاهش مي يابد و به آرامش مي رسد.
راهکارهاي تأمين بهداشت رواني در حوزه اجتماع
1- حمايت اقتصادي از اقشار آسيب پذير: قرآن در اين مورد به انفاق، خمس و زکات سفارش کرده که موارد مصرف آن غالباً اقشار آسيب پذير جامعه هستند. در واقع حمايت از آنان موجب کاهش فشار اقتصادي و رواني بر آنان و کاهش بزهکاري در جامعه مي شود.
2- حمايت از يتيمان: «و اما يتيم را ميازار»(3) قرآن کريم به کرامت درباره ي حمايت از يتيمان سفارش نموده و مردم را از خوردن مال يتيمان بازداشته است. حمايت از کودکان بي سرپرست موجب کاهش اضطراب آنان و تأمين زندگي آينده و در نتيجه سبب کاهش انحراف و بزهکاري در جامعه مي شود.
3- حمايت اقتصادي و رواني از بيماران رواني و عقب ماندگان ذهني: قرآن کريم در اين باب نيز به مؤمنان سفارش کرده که از آنان محبت اقتصادي کنند و رفتاري محبت آميز و درست با آنها داشته باشند. امري که موجب کاهش دردهاي آنان و جلوگيري از پيامدهاي منفي در آينده مي شود.
4- انسان مأمور به وظيفه است نه نتيجه: «خداوند هيچ کسي را جز به قدر توانايي اش تکليف نمي کند.» يکي از عوامل فشار رواني هنگامي است که انسان نتواند وظيفه خود را انجام دهد و قرآن وظيفه انسان را به اندازه توانايي او مي شمارد و او را از اين دغدغه و فشار رواني رهايي مي بخشد. از اين رو، انسان مسلمان در برابر شکست ها هرگز مأيوس نمي شود.
5- حسن ظن به مردم: بدبيني به يکديگر يکي از مواردي است که موجب فشار رواني مي شود. از همين روي، قرآن کريم «گمانه زني بدبينانه» را سرزنش مي کند و حتي برخي گمان هاي بد را گناه مي شمارد. «ان بعض الظن اثم» پاره اي از گمان ها گناه است.
در حديثي از امام علي(ع) چنين نقل شده است: «حسن ظن مايه راحتي دل و سلامت دين است.» اين عمل موجب مي شود که مردم در اجتماع احساس آرامش و امنيت کنند.
6- ازدواج، زمينه ساز بهداشت رواني فرد و جامعه: افراد مجرد تحت تأثير تحريکات جنسي گاه گرفتار فشارهاي رواني و فسادهاي اجتماعي مي شوند. قرآن کريم با دعوت به ازدواج از اين فشارها مي کاهد و سلامت رواني فرد و اجتماع را تأمين مي کند.
پي نوشت ها:
1. سوره ي عنکبوت، آيه81.
2. سوره ي توبه، آيه31.
3. سوره ي ضحي، آيه91.
/خ
