نویسنده: صمصام صانعی
نام علمی:
Sambucus nigra L.، نام فرانسه Sureau noir و نام انگلیسی آن Common elder می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، انگورکولی، خمان، خُمان کبیر، سبوقه، دارگِن و پَلَم نامیده شده است.تیره گیاه:
شوند Caprifoliceaeنوع گیاه:
درخت یا درختچهمشخصات ظاهری:
درخت یا درختچه‌ای است چند ساله به ارتفاع حدود 10 متر، پوست تنه درخت دارای شیارهای طولی و ابتدا سبز و به مرور زمان قهوه‌ای یا خاکستری کمرنگ می‌شود. برگ‌های آن مرکب از چندین برگچه‌ی بیضویِ دندانه‌دار، نوک تیز و سبز رنگ می‌باشند. گلهایش به حالت خوشه‌ای، به صورت چتر مرکب و دارای جام هستند. رنگ گلها ابتدا سفید و به تدریج متمایل به زرد می‌شود. در جام گلها تخمدانی وجود دارد که پس از رشد و نمو به میوه‌ای به صورت سته تبدیل می‌شود. رنگ میوه پس از رسیدن سیاه و داخل میوه شیره‌ای قرمز رنگ مایل به بنفش وجود دارد.طبیعت میوه:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و خشک است.رویش جغرافیایی:
اغلب در اروپا، آسیا، آفریقا و در ایران نیز در نواحی جنگلی استان‌های شمالی، شمال غربی و همدان انتشار دارد.ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در میوه و قسمت‌های دیگر گیاه:
میوه: قند، اسانس، نوعی ماده تلخ، موم، صمغ، نوعی رزین، والرینیک اسید، استیک اسید، تانیک اسید، وینیک اسید، یک ماده قرمز رنگ، پنتوزان و تیروزین در آن یافت شده است. در سایر قسمت‌های گیاه خصوصاً گلها: اسانس، تانن، نوعی رزین، کولین، قند، موسیلاژ، اسید مالیک، والرینیک اسید، وینیک اسید، یک ماده رنگی و ساپونین در آنها مشخص شده است.بخش مورد استفاده:
پوست داخلی ساقه (پوست ثانوی)، برگ، گل و میوه.نحوه مصرف:
به طور معمول قسمت‌های مختلف درختچه را به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.خواص درمانی پوست ساقه (پوست ثانوی):
افزاینده ترشح ادرار، مسهل و دفع کننده مواد زائد بدن می‌باشد. شیره‌ی تازه پوست ساقه بهترین دارو برای دفع آب از بافت‌های بدن است. در ضمن جوشانده‌ی آن تسکین دهنده ناراحتی‌های کچلی و برای رفع کچلی، تحریکات جلدی و خارش نیز مفید می‌باشد. مؤثرترین عضو گیاه از نظر درمانی به شمار می‌آید. طعم آن ابتدا ملایم است ولی تدریجاً تلخ، تند و تهوع‌آور می‌شود.تذکر:
استفاده از پوست ساقه بیش از حد مجاز سبب بروز ناراحتی‌هایی از جمله قی، ضعف عمومی و رخوت و سستی در بدن می‌شود.خواص درمانی برگ:
ملین و رفع کننده یبوست مزمن اشخاص سالخورده که بر اثر عدم فعالیت انقباضات روده در آنها به وجود می‌آید. ضد اسهال‌های ساده و ضماد برگ‌ها مسکن دردهای بواسیری می‌باشد. گرد خشک شده برگ‌ها به صورت استنشاق نیز جلوگیری کننده از خونریزی بینی است.خواص درمانی گل:
دم کرده یا جوشانده گلها خارج کننده سنگ کلیه و مثانه، شیرافزا، معرق و برای سرماخوردگی مؤثر می‌باشد. در ضمن برای گریپ، آنفولانزا، نزله‌های دستگاه تنفسی، روماتیسم، نقرس، تب‌های دانه‌ای، آنژین، برونشیت، ذات الجنب، صرع، حبس البول و بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری نیز مفید است. در استعمال خارجی جوشانده‌ی گلها استفاده به صورت بخور رفع کننده ورم لوزتین، بیماری‌های ریوی و خارج کننده اخلاط چسبناک می‌باشد. در ضمن جوشانده‌ی گلها به صورت کمپرس رفع کننده اگزما و باد سرخ است. از گل‌های درخچه لوسیون‌های مختلفی نیز به دست می‌آورند.خواص درمانی میوه:
ملین، مسهل، ادرارآور، مسکن دردهای روماتیسمی، ضد استسقاء و برای روماتیسم مفصلی حاد مفید می‌باشد. خوردن میوه و مالیدن آن به کف سر باعث بلند و سیاه شدن مو می‌شود.منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.
