حاشیه‌های مرقع گلشن

هنگامی که همایون جانشین بابر بر اثر غلبه‌ی شیرخان، به دربار شاه طهماسب پناه جست با نقاشان معروفی چون عبدالصّمد شیرازی و میر سید علی تبریزی آشنا گشت. بعد از بازگشت به قدرت (به یاری شاه طهماسب) و چیره شدن بر کابل، دو هنرمند مزبور به کابل رفتند. در 957 ق/ 1550 م، میر سید علی کار نقاشی تاریخ حمزه عم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را آغاز کرد. برای انجام نقاشی‌های این تاریخ دوازده جلدی تعداد زیادی از نقاشان ایرانی و هندی به کار مشغول شدند و بر رویهم حدود 1400 تصویر کشیده شد که سراسر دوران پادشاهی همایون، اکبر و جهانگیر را در بر می‌گرفت. در دوران جهانگیر او بر آن شد تا نقاشی‌ها و قطعه‌های نوشته‌ی خوشنویسان را در مجموعه‌هائی جمع نماید. یکی از آنها «جهانگیر آلبوم» است که در برلن قرار دارد و دیگری مرقع معروف به «گلشن» است که به کتابخانه سلطنتی گلستان تهران تعلق دارد. در تهیه این مرّقع معروف تمامی طرحها و قطعه‌های خط را بر روی ورقهای شکری رنگ به پهنای 24/5 و بلندی 40 سانتیمتر می‌چسبانند. در نتیجه حاشیه‌ی تصویرها و قطعه خطها با هم تفاوت پیدا می‌کند و از این رو به دستور جهانگیر، هنرمندان به کار تزیین و نقش‌اندازی بر روی حاشیه‌ها می‌پردازند و به این ترتیب اثر ارزشمند «حاشیه که حاشیه‌ی هر صفحه که بر آن تصویر قرار دارد، برای لطمه نخوردن اصل کار با قلم کم رنگ و ملایم کار شده، در حالی که حاشیه‌ی قطعه خطها با رنگهای تند و صحنه‌های پر، زینت یافته است. در حاشیه‌های مزبور فقط رقم آقا رضا، دولت و بشنداس دیده شده است، اما با توجه به حجم کار و تنّوع قلم می‌توان گفت که تمامی نقاشان و تذهیب‌کاران دربار در این کار دخالت داشته‌اند. دست کم تمامی آنهائی که صورتشان در صفحه 44 مرقع به قلم «دولت» نقش شده در این کار شرکت داشته‌اند. نقاشی‌های حاشیه مزبور گذشته از جنبه هنری، از نظر بدست دادن شناخت بهتر از دربار شاهان بابری دارای اهمیت می‌باشد. زیرا در بیشتر تصویرها درباریان در نهایت آزادی در حالت‌های غیر رسمی نقاشی شده اروپائی، به ویژه شخصیت‌های مذهب مسیحی در طرحهای مزبور، از آن جمله حراج مسیح و تصویر حضرت مریم. صحنه‌هائی چون تهیه‌ی غذا، مجلس شکار، صحنه‌ی بزم برای اهل حرم و مانند آن در نقاشی‌های این حاشیه‌ها به اجراء درآمده است.
کتابنامه:
آثار ایران، ج 1، مقاله گدار.
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.