الحبوة در لغت و در اصطلاح فقهاء

نامی عام برای رشته‌ای از کتابها درباره‌ی یکی از مسایل فقه شیعی امامی. واژه‌ی «حبوة» در لغت به معنی دادن چیزی به کسی بلاعوض است. حبوة در اصطلاح فقها عبارت از آن چیزی است که بزرگ‌ترین فرزند ذکور به صورت انحصاری از پدر به ارث می‌برد. برخی آن را شامل جامه‌ی بدن، انگشتر، شمشیر، مصحف (قرآن یا مجموعه‌ی کتابها) و جز آن دانسته‌اند که در تعیین مصداق این باب فقهی میان فقیهان اقوال گوناگون است. فرزند بزرگ‌تر، در برابر این حق انحصاری، مکلف می‌شود که نماز و روزه‌ی قضا شده‌ی پدر را ادا کند. این مبحث در ضمن کتابهای فقهی عنوان شده و کتابهای جداگانه‌ای نیز درباره‌ی آن تألیف یافته است. برخی از نویسندگان آثار جداگانه در این باب بدین گونه‌اند: 1) شیخ سعید زین‌الدین شامی عاملی، شهید به سال 966 ق. کتاب وی در 1319 ق همراه حق‌الیقین در تهران به چاپ رسیده است. این کتاب دارای شش بخش است و از معنی حبوة، اعیان آن، وجوب یا عدم وجوب آن، برنده‌ی حبوه، رایگان بودن یا نبودن آن و علت اختصاص حبوه بحث می‌کند؛ 2) سید رفیع‌الدین حسین حسینی رضوی لنگرودی، که در 971 ق از نگارش آن فراغت یافته است؛ 3) حاج ملا محمد علی بن عاشور کرمانشاهی تهرانی، که در 1196 ق کتاب خود را به نام فتحعلی شاه قاجار نوشته و بدو تقدیم کرده است؛ 4) میرزا محمدتقی بن علی محمد نوری (م 1263 ق)، پدر علامه‌ی نوری. اثر او رساله‌ای به زبان فارسی است؛ 5) شیخ حسین عصفوری (م 1316ق)؛ 6) سید علی بحر العلوم (محمد مهدی طباطبایی)، کتاب او در 1291 و 1293 ق و سالهای پس از آن در تهران به چاپ رسیده است؛ 7) حاج میرزا محمد حسین مرعشی شهرستانی (م 1315 ق)؛ 8) شیخ احمد آل طعّان ستری بحرانی (م 1315 ق)؛ 9) میرزا ابوالقاسم قمی (م 1321 ق). کتاب وی در این باب در 1319 ق در پایان کتاب الغنایم در تهران به چاپ رسیده است؛ 10) میرزا جعفر طباطبایی حایری (م 1321 ق)؛ 11) شیخ محمد طه نجفی (م 1323 ق). اثر او همراه کتاب دیگرش انصاف در 1334 ق به چاپ رسیده است؛ 12) سید اسدالله حسینی انگری اشکوری (م 1333 ق).
کتابنامه:
الذریعة، 241/6؛ فهرست کتابهای چاپی عربی، 302.
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.