انواع قهوه و فواید آن

آشنایی با قهوه

قهوه نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه‌های بو داده و آسیاب شده‌ی گیاه قهوه به دست می‌آید. درخت قهوه برگ‌هایی همیشه سبز و زیبا دارد. گیاهی از تیره Coffee که بیشتر از یک سوم مردم جهان هر روز آن را به عنوان یک نوشیدنی محبوب می‌نوشند. چندین دلیل دیگر برای نامگذاری قهوه آورده شده که یکی از مشهورترین‌های آن این است که این واژه از یک زبان اتیوپیایی و یا یک زبان آفریقایی دیگر گرفته شده باشد و در اصل نام منطقه‌ای به نام «کفا» در جنوب غربی اتیوپی بوده است. گمان می‌رود که گیاه قهوه در ابتدا آن جا یافت شده، در ضمن مردم آن منطقه به این گیاه بون می‌گویند. واژه‌ی «قهوه» برگرفته از زبان عربی و به معنای «تحریک کننده و زائل کننده‌ی اشتها» است. درخت قهوه بین 7 تا 10 متر بلندی دارد و در هوای گرم و مرطوب رشد می‌کند. عطر گل‌های کوچک و سفید این درخت بی‌شباهت به بوی خوشِ گل یاسمن نیست. بهترین و مرغوب‌ترین قهوه که طعم و عطر منحصر به فردی دارد، از بوته‌ای به نام Arabica در برزیل به دست می‌آید. تانزانیا و اتیوپی نیز دو کشور مهم تولید کننده‌ی قهوه هستند که محصول آنها بو و مزه مخصوصی دارد. در ایران حدود هزاران سال پیش، حکیم ابوعلی سینا در کتاب خود، شرح جامعی از خواص قهوه داده است. امروز بر اساس آمارهای به دست آمده، حدود 89 درصد از مردم جهان قهوه و چای یا هر دو آنها را مصرف می‌کنند و حدود 30 درصد از مردم دنیا قهوه را به هر نوشیدنی گرم دیگر ترجیح می‌دهند. قهوه از نظر پزشکی قدیم ایران، طبیعتی سرد و خشک دارد.

خواص دارویی

قهوه محرک است و هضم غذا را آسان می‌کند. همچنین تب‌بُر، ادرار‌آور، ضد عفونی کننده، ضد افسردگی، نشاط بخش، ضد آلزایمر، ضد پارکینسون، افزاینده‌ی فشار خون، کاهش دهنده‌ی وز وز گوش و عاملی مفید برای پیشگیری از بیماری دیابت بوده و علاوه بر افزایش مقاومت بدن در فعالیت‌های سنگین (مانند ورزش‌های استقامتی)، به بدن نیرو می‌دهد. قهوه در درمان سردرد، مسمومیت‌های ناشی از مصرف الکل زیاد، یرقان، دردهای عصبی، سیاه سرفه، تب یونجه و نیز برای سلامت مغز مفید می‌باشد. قهوه خطر ابتلا به سرطان‌هایی مانند پوست، دهان و گلو، کبد و پروستات، رحم و تخمدان را کاهش داده و در پیشگیری از آنها مفید است. کافئین موجود در قهوه تأثیر بسزایی در کاهش وزن و لاغری دارد.

دیگر فواید قهوه

* گرد قهوه برای سوختگی‌ها مفید است.
* برونش‌ها (نایژه‌ها) را باز می‌کند و از این حیث برای مبتلایان به بیماری آسم مفید است.
* تحقیقات 9 ساله دانشمندان ژاپنی نشان می‌دهد مصرف منظم قهوه به دلیل دارا بودن اسید کلروژونیک، خطر ابتلا به سرطان کبد را تا 49 درصد و مصرف نامنظم قهوه می‌تواند خطر ابتلا به سرطان کبد را تا 29 درصد کاهش دهد. (1)
محققان هلندی به این نتیجه رسیده‌اند که نوشیدن یک فنجان قهوه در طی روز خطر ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد. زیرا ترکیبات موجود در قهوه از جمله منیزیم و پتاسیم به سوخت و ساز قند در بدن کمک می‌کند. (2) (مصرف قهوه به جذب پتاسیم کمک می‌کند).
بوییدن دانه‌های قوه می‌تواند باعث بازگشت اشتهای از دست رفته پس از آشپزی شود. محققان معتقدند که مولکول‌های قهوه با حرکات جنبشی خاص خود باعث جدا شدن مولکول‌های غذا از گیرنده‌های بویایی بینی و بدین ترتیب باعث بازگشت اشتها می‌شود. به همین دلیل در عطر فروشی‌ها از قهوه استفاده می‌شود.
طبق آخرین تحقیقات دانشمندان، مصرف مکرر قهوه در طول ماه، با کاهش خطر ابتلا به بیماری کلانژیت (بیماری کبد) همراه است. (3)
جهت تسکین سردردی که در اثر گاز نفت یا بوی زغال یا حمام یا بخاری و به طور کلی گاز کربنیک باشد، می‌توانید قهوه را با سرکه مخلوط نموده به پیشانی بمالید.
قهوه مقوی دستگاه مرکزی اعصاب بوده و نوشیدن آن باعث نشاط و سرعت انتقال و درک مسائل می‌گردد. البته به خاطر وجود کافئین در آن، مصرف زیاد قهوه نتیجه عکس خواهد داد. مقدار مناسب مصرف کافئین حدود 1 تا 5/1 گرم در روز معادل یک فنجان قهوه است.

خواص قهوه برای لاغری و کاهش وزن

یکی از خواص قهوه، تأثیر مصرف قهوه در لاغری و کاهش وزن است. همان‌گونه که قبلاً نیز گفتیم قهوه حاوی منیزیم و پتاسیم می‌باشد که این مواد معدنی در تنظیم سطح قند خون و در نتیجه کاهش میل به خوردن شیرینی وتنقلات تأثیر مثبتی دارند. به همین دلیل، مصرف قهوه اشتها را کاهش داده وموجب کاهش وزن فرد می‌شود.
یکی دیگر از خواص قهوه کمک به سوزاندن چربی در بدن است. متخصصان تغذیه برای این عقیده‌اند که کافئین به عنوان عمده‌ترین ماده تشکیل دهنده‌ی قهوه، به کاهش وزن و لاغر شدن فرد کمک می‌کند. در واقع مقادیر بالای کافئین موجود در قهوه، سوخت و ساز بدن را افزایش داده و باعث می‌شود شما در طول روز کالری بیشتری بسوزانید. مصرف قهوه قبل از ورزش نیز سبب می‌شود به جای گلیکوژن، سلول‌های چربی به عنوان منبع انرژی استفاده شوند.

بیشتر بخوانید: خواص و کاربرد قهوه

 

مضرات مصرف قهوه

با تمام این فوایدی که نام بردیم، نمی‌توان گفت که قهوه سرآمد تمام نوشیدنی‌هاست. برخی از آثار زیان‌آور قهوه:
* قهوه فشار خون را بالا می‌برد و کسانی که فشار خونشان بالاست، باید از نوشیدن قهوه خودداری کنند.
* خوردن قهوه به صورت زیاد باعث دفع کلسیم از بدن و در نتیجه رسوب کردن آن در کلیه‌ها و ایجاد سنگ کلیه می‌شود. بنابراین کسانی که کلیه‌های ضعیف و یا سنگ کلیه دارند از مصرف قهوه‌ خودداری کنند. (4)
* کسانی که ورم پروستات دارند، قهوه را خیلی کم مصرف کنند.
* کسانی که سکته قلبی یا مغزی کرده‌اند، سعی کنند قهوه را خیلی کم یا اصلاً نخورند.
* خوردن قهوه بلافاصله بعد از غذا، به دلیل نفخ‌آوری، معده را سنگین می‌کند و موجب رودل کردن می‌شود.
* کسانی که اسهال مزمن دارند از خوردن قهوه خودداری کنند.
* قهوه به دلیل آن که کلسیم بدن را دفع می‌کند، افراد را در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌دهد. پس کسانی که پوکی استخوان دارند قهوه کم مصرف کنند.
* از آنجایی که مصرف قهوه نظم و سلامت خواب را بر هم می‌زند، می‌تواند تا حد چشم‌گیری بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر بگذارد. پس بهتر است 4 تا 6 ساعت قبل از خواب قهوه مصرف نشود.
* قهوه ممکن است باعث حرکات غیر ارادی عضلانی شود.
* مصرف کافئین، آزاد شدن هورمون استرس را با خود به دنبال دارد. همچنین مصرف زیاد قهوه وسواس را بیشتر خواهد نمود.
* قهوه گوارش را سرعت می‌بخشد. بنابراین افرادی که روده‌ی حساسی دارند، باید از نوشیدن قهوه اجتناب کنند.
* قهوه ترشح اسید معده را نیز افزایش می‌دهد؛ اگر مبتلا به رفلاکس معده، ورم معده یا زخم معده هستید، حواس‌تان به میزان قهوه‌ای که می‌نوشید، باشد.
* خوردن قهوه مانع از جذب آهن می‌شود. بنابراین نوشیدن قهوه به کسانی که مبتلا به کم‌خونی هستند، توصیه نمی‌شود. (5)
* از آنجایی که کافئین تپش قلب را زیاد می‌کند، افرادی که به خاطر مشکلات ریتم قلبی، دارو می‌خورند، باید از مصرف زیاد قهوه خودداری نمایند.
* قهوه به دلیل داشتن کافئین زیاد، ادرار آور است و مایعات بدن را دفع می‌کند، از این رو غلظت مخاطی سینوس‌ها را بالا برده وغدد ترشحی را می‌بندد که باعث التهاب و زمینه‌ساز رشد باکتری‌ها می‌شود. بنابراین در تشدید بیماری سینوزیت و عفونت مخاطی بسیار مؤثر است. (6)

تذکر مهم: هیچ گاه قهوه‌ای که دوبار جوشیده شده است نخورید.

مصرف قهوه برای زنان باردار

به خانم‌های باردار توصیه می‌شود مصرف قهوه را به صفر برسانند و یا بسیار کم مصرف کنند. پژوهش‌ها بیانگر این است که قهوه باعث مشکل‌تر شدن دوران بارداری و زایمان می‌شود. به گفته محققان، از آنجا که احتمال سقط جنین - به خصوص در ماه‌های اول - بسیار زیاد است، به همه زنان باردار توصیه می‌شود در این دوره تا آنجا که ممکن است از مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار مانند قهوه اجتناب کنند.

مقدار مصرف قهوه

همان‌طور که گفتیم قهوه در کنار تمام فوایدش، مضراتی را نیز دارد و مصرف ناصحیح آن می‌تواند مشکلاتی را به دنبال داشته باشد. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که نوشیدن قهوه باید به دو فنجان قهوه‌ی دم کرده یا سه فنجان قهوه‌ی فوری (نسکافه) در روز محدود شود. به این موضوع نیز باید توجه داشت که بیش از شش فنجان قهوه در یک روز نباید مصرف شود.

انواع قهوه

قهوه دارای انواع متفاوتی است؛ اما انواع متنوع این نوشیدنی، همگی حتماً دارای یکی از نوشیدنی‌های پایه‌ی قهوه هستند؛ افزودنی‌های متنوعی را بنا بر سلیقه می‌توان به این قهوه‌ها اضافه کرد. از جمله: شیر، شکر، کاکائو، دارچین، بستنی، آب لیمو، خامه و غیره. به طور کلی سه نوع نوشیدنی پایه‌ی قهوه داریم که در تمام مدل‌ها یکی از این سه حتماً وجود دارد:

نوع قهوه اصلی نحوه‌ی آماده سازی
قهوه ساده دانه‌ی قهوه آسیاب شده + آب با روش‌های مختلف دم کردن؛ از جمله روش چکه‌ای
قهوه اِسپِرسو دانه‌ی قهوه آسیاب شده با غلظت بالا + آب جوشی که با فشار زیاد از دانه‌ها می‌گذرد
قهوه فوری پودر قهوه‌ فوری + آب (پودر قهوه فوری در کارخانه‌ها و با واکنش‌های شیمیایی تهیه می‌شود)

روش‌های متفاوت دم کردن قهوه

گفتیم که نوشیدنی‌های با پایه‌ی قهوه بسیار متنوع هستند و انواع زیادی دارند. تمام نوشیدنی‌‎های قهوه، ترکیبشان از فرم کلیِ: نوشیدنیِ پایه‌ی قهوه به همراه افزودنی‌ها (بانسبت‌ها و نیز ویژگی‌های تزیینی خاص) تهیه می‌شوند؛ به همین دلیل انواع قهوه‌ها، طعم و مزه‌ خاص خود را دارند و بسته به نوعِ سلیقه و شیوه‌ی تهیه آن‌ها می‌توانند متفاوت باشند. در قهوه‌خانه‌های حرفه‌ای، اغلب قهوه به صورت ویژه وبا فرمولی سری تهیه می‌شوند. در این بخش روش دم کردن انواع قهوه را ذکر خواهیم کرد:

قهوه اسپرسو

کلمه اسپرسو در واقع به روش خاصی از دم کردن قهوه گفته می‌شود. این نوع قهوه را باید با قهوه‌ساز اسپرسو تهیه کرد. به این صورت که اسپرسو با عبور دادن آب (نزدیک به نقطه جوش) با فشار زیاد از میان پودر قهوه، تهیه می‌شود. همه انواع قهوه‌ها را نیز می‌توان به این صورت تهیه کرد.

بیشتر بخوانید: معرفی قهوه و خواص درمانی آن

 

قهوه ترک

برای تهیه قهوه ترک به پودر قهوه، شکر، آب یا شیر نیاز داریم. اما برای دم کردن قهوه ترک، به قهوه‌جوش نیاز است. برای تهیه‌ی هر فنجان قهوه ترک، یک قاشق چای‌خوری سر پُر پودر قهوه را با مقدار دلخواهی شکر درون قهوه‌جوش ریخته و به اندازه هر تعداد فنجان، آب سرد به آن اضافه کنید و با چنگال همه مواد را هم زنید تا خوب مخلوط شوند. سپس قهوه‌جوش را روی حرارت ملایم اجاق گاز قرار داده و صبر می‌کنیم تا قهوه به آرامی بجوشد، سپس مشاهده خواهید کرد که قهوه شروع به کف کردن می‌کند، کف‌ها را به آرامی داخل فنجان بریزید. هنگامی که قهوه به جوش آمد وکف آن تا دهانه قهوه جوش بالا آمد، قهوه‌جوش را از روی حرارت برداشته و وقتی جوش آن کم شده، قهوه را به آرامی از کناره‌های فنجان، داخل فنجان‌ها بریزید تا کف آن از بین نرود. توجه کنید مدتی که قهوه‌جوش روی حرارت است، آن را هم نزنید. همچنین هر چه حرارت کم باشد، قهوه طعم بهتری خواهد گرفت.

قهوه لاته (Lattr)

لانه که قهوه‌ای محبوب و مشهور است، یک نوشیدنی اسپرسوی ایتالیایی است که از دو بخش شیر جوشیده و یک بخش قهوه تشکیل شده است. ظرفی که برای سرو لاته استفاده می‌شود، معمولاً از کاپوچینو بزرگ‌تر است و شیر بیشتری دارد و در فنجان 7 اونسی (198 گرمی) سرو می‌شود. از آنجایی که در تهیه آن، فقط شیر جوشانده می‌شود و کف زیادی ندارد، سطح مناسبی برای ایجاد طرح‌های هنری فراهم می‌کند. وجود شیر بیشتر در این نوع قهوه، به معنای قهوه با طعم رقیق‌تر است؛ پس برای افرادی که تازه با طعم قهوه آشنا شده‌اند، مناسب‌تر است.

قهوه تلخ

این قهوه را می‌توان مشابه دیگر قهوه‌ها تهیه کرد. اما این قهوه هیچ ماده افزودنی مثل شیر و شکر و ... ندارد؛ به همین دلیل کمی تلخ است.

آیسد کافی (lced Coffee)

آیسد کافی معمولی را می‌توان به دو روش تهیه کرد: قهوه معمولی را بگذارید بماند تا سرد شود، یا قهوه داغ قوی را مستقیماً روی یخ بریزید. در هر دو صورت طعم رقیقی درست می‌شود که باعث شده روش‌های جدید دم کردن آیسد کافی اخیراً محبوب و مرسوم شوند.

قهوه فوری

این قهوه به شیوه‌ای متفاوت از قهوه‌های دیگر تهیه می‌شود. برخی این نوشیدنی را قهوه نمی‌دانند. در واقع این قهوه، پودری است که قابل حل شدن در آب و شیر می‌باشد و نیاز به دم کردن قهوه نیست. به همین دلیل این قهوه، طعمی متفاوت دارد.

قهوه موکا (cafe mocha)

قهوه موکا از ترکیب قهوه‌ی دم شده با شکلات به دست می‌آید؛ مردم دنیا موکا را نوعی نوشیدنی می‌دانند که از مخلوط شکلات (چه به صورت شکلات یا پودر کاکائو) با قهوه‌ی دم شده - به خصوص قهوه اسپرسو - به دست می‌آید.

مواد لازم برای تهیه قهوه موکا خامه‌ای شکلاتی

مواد لازم
پودر قهوه: 1 قاشق چای‌خوری
شیر: 2 فنجان
خامه: یک دوم فنجان
شکر: 1 قاشق چای خوری
دارچین یا وانیل: یک سوم قاشق چایخوری
شکلات یا پودر کاکائو: 3 قاشق چای‌خوری

طرز تهیه:

ابتدا قهوه را دم می‌کنیم. برای این کار قهوه را با 1 فنجان آب سرد مخلوط کرده و روی حرارت ملایم مرتب به هم می‌زنیم؛ هنگامی که شروع به جوشیدن کرد، از روی حرارت برمی‌داریم. سپس دو فنجان شیر را روی حرارت قرار می‌دهیم تا داغ شود، شکلات را به شیر داغ اضافه کرده وخوب مخلوط می‌نمائیم تا شکلات کاملاً در شیر حل شود. سپس شکر، خامه و قهوه‌ی دم کرده را به آن اضافه می‌کنیم.
تمام مواد را روی حرارت ملایم، مدام به هم می‌زنیم تا به غلظت مورد نظر برسند. پس از برداشتن از روی حرارت، دارچین یا وانیل را اضافه خواهیم کرد؛ برای سرو، قهوه‌ی موکا را درون فنجان قهوه ریخته و روی آن را با خامه زده شده تزئین می‌کنیم.

نکته:

استفاده از شکر و خامه درون قهوه موکا سلیقه‌ای می‌باشد؛ بهترین نوع قهوه برای قهوه موکا، اسپرسو می‌باشد؛ در صورت تمایل می‌توانید مواد درون موکا راکم و زیاد کنید.

کاپوچینو (به روش خانگی و بدون نیاز به دستگاه)

این نوع قهوه نوعی شیر قهوه‌ی ایتالیایی است که مخلوطی از اسپرسو یا همان قهوه‌ی پر رنگ و شیر داغ کف کرده روی آن است. از پودر کاکائو و یا پودر دارچین جهت طعم‌دهی و تزئین روی کف شیر نیز استفاده می‌گردد. در اینجا طرز تهیه کاپوچینو بدون نیاز به دستگاه را به شما آموزش می‌دهیم:
مواد لازم
قهوه یا اسپرسو دم کرده: به مقدار کافی
شکر: یک دوم قاشق چای‌خوری
شیر چرب: 200 میلی لیتر

طرز تهیه:

شیر سرد را با شکر مخلوط کرده و روی شعله گاز قرار می‌دهیم تا به جوش بیاید. ظرف را از روی حرارت برداشته و با استفاده از همزن دستی یا برقی هم می‌زنیم تا خوب کف کند. نکته اینجاست که باید از یک طرف شروع به هم زدن کنید و به صورت چرخشی از همزن استفاده نکنید.
قهوه (قهوه ترک یا اسپرسو) را دم کرده، سپس یک سوم فنجان را از قهوه پر می‌کنیم و با استفاده از یک قاشق، شیر گرم را داخل فنجان می‌ریزیم تا دو سوم فنجان نیز از شیر پر شود. آخرین مرحله، اضافه کردن کفِ شیر هست. استاندارد اندازه فنجان کاپوچینو 150 تا 180 میلی لیتر است. اما شما می‌توانید در صورت نیاز از فنجان بزرگتر استفاده کنید. در انتها می‌توان روی این قهوه را با پودر دارچین یا قهوه خشک تزئین کرد.

خامه مخصوص قهوه (تهیه در خانه)

افرادی که به نوشیدن قهوه عادت و اعتیاد دارند، عموماً ترجیح می‌دهند تا آن را تلخ و بدون افزودن شیر و شکر صرف کنند. اما بسیاری از مردم توان تحمل تلخی قهوه را نداشته و از این روبه آن افزودنی‌های طعم‌دار اضافه می‌کنند. از رایج‌ترین افزودنی‌هایی که به قهوه اضافه می‌شود، می‌توان به مکمل قهوه (کافی مید)، شیر یا خامه مخصوص اشاره کرد.
مواد لازم:
شیر عسلی (شی تغلیظ شده): 115 گرم
شیر سویا یا شیر بادام: یک و سه چهارم پیمانه
برای تهیه خامه‌ی قهوه درخانه، به میزان مساوی باید شیر تغلیظ شده و شیر بادام (یا شیر سویا) را با هم مخلوط کنید. از آنجا که هر قوطی شیر تغلیظ شده حدود 113 گرم است، لازم است شما 1/75 پیمانه شیر بادام (یا شیر سویا) به آن اضافه کرده و هم بزنید. برای این منظور، شیر تغلیظ شده را درون شیشه خالی و تمیز مربا ریخته و سپس شیر دوم و طعم دهنده‌ها را اضافه کنید. در شیشه را بسته و به مدت 10 تا 15 ثانیه با سرعت زیاد تکان دهید، تا کاملاً با هم مخلوط شوند. سپس آنها را درون یخچال بگذارید تا کاملاً خنک شوند.
برای داشتن بافت خامه‌ای می‌توانید این مواد را به صورت نصف نصف با هم مخلوط کنید و یا به جای شیر، از خامه پر چرب بهره بگیرید. برای طعم دادن به آن نیز بهتر است از مخلوط عصاره‌ها یا سیروپ‌های آماده استفاده کنید. در ادامه چند نمونه طعم دهنده را معرفی می‌نماییم که می‌توانید آنها را به خامه قهوه خود اضافه کنید:
* طعم وانیل فرانسوی: یک قاشق چای‌خوری عصاره وانیل و یک قاشق چای‌خوری عصاره فندق را با هم مخلوط کنید.
* طعم بادام: دو قاش چای خوری عصاره بادام
* طعم کیک دارچینی: 2 قاشق چای‌خوری پودر دارچین و 2 قاشق چای‌خوری عصاره وانیل را با هم مخلوط کنید.
* سیروپ شکلات: می‌توانید از سیروپ شکلات برای تهیه خامه شکلاتی بهره بگیرید.

نمایش پی نوشت ها:
1. 13 فایده مسلم قهوه، (authoritynutrition.com) Kris Gunnars.
2. دستور تهیه قهوه فرانسوی با کاکائو. ویوا نیوز، 90/9/17.
3. 13 فایده مسلم قهوه، (authoritynutrition.com) Kris Gunnars.
4. به نقل از تبیان، 10 ماده‌ی غذایی که باعث سنگ کلیه می‌شود.
5. به نقل از پارسینه.
6. به نقل از تبیان، تغذیه در مبتلایان به سینوزیت.

منبع مقاله :
عباسی، زهرا، (1396)، کافی‌شاپ در خانه، قم: فاتح خیبر، چاپ اول.