شعرها و روضه خوانی‌ها باید پرمغز و قابل استناد باشد
چکیده
هر نهاد و سازمانی برای خود دارای یک سری قواعد و قانون‌هایی است تا از کارکرد واقعی و صحیح خویش جدا نشود. هیئت نیز به عنوان یک نهاد مذهبی برای اینکه به سلسله اهداف خویش نزدیک‌تر شود و از راه صحیح خود انحراف پیدا نکند، باید یک سری قواعد و قانون‌هایی را رعایت کند. آن‌چه در این مقاله میخوانید گزیده ای از بیانات امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری(دامت برکاته) در این زمینه می‌باشد.
تعداد کلمات 3671/ تخمین زمان مطالعه 18 دقیقه
هر نهاد و سازمانی برای خود دارای یک سری قواعد و قانون‌هایی است تا از کارکرد واقعی و صحیح خویش جدا نشود. هیئت نیز به عنوان یک نهاد مذهبی برای اینکه به سلسله اهداف خویش نزدیک‌تر شود و از راه صحیح خود انحراف پیدا نکند، باید یک سری قواعد و قانون‌هایی را رعایت کند. آن‌چه در این مقاله میخوانید گزیده ای از بیانات امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری(دامت برکاته) در این زمینه می‌باشد.
تعداد کلمات 3671/ تخمین زمان مطالعه 18 دقیقه
مقدمه
امام خمینی رضوان‌الله‌علیه: ائمه این‌قدر اصرار کردند به اینکه مجمع داشته باشید، گریه بکنید، چه بکنید، برای اینکه این حفظ می‌کند این کیان مذهب ما را. این دستجاتی که در ایام عاشورا راه می‌افتند، خیال نکنند که ما این را تبدیل کنیم به راهپیمائی. راهپیمائی است خودش، اما راهپیمائی با یک محتوای سیاسی، همانطوری که سابق بود؛ بلکه بالاتر! همان سین زنی، همان نوحه‌خوانی، همان‌ها، همان‌ها رمز پیروزی ماست. در سرتاسر کشور مجلس روضه باشد، همه روضه بخوانند و همه گریه بکنند.1
امام خمینی رضوان‌الله‌علیه: سیدالشهداء را این گریه‌ها حفظ کرده است مکتبش را؛ این مصیبت‌ها و داد و قال‌ها حفظ کردم؛ این سینه‌زنی‌ها و این دستجات، اینها حفظ کرده. اگر فقط مقدسی بود و توی اتاق خانه می‌نشست برای خودش و هی زیارت عاشورا می‌خواند و تسبیح می‌گرداند، نمانده بود چیزی. هیاهو می‌خواهد، هر مکتبی هیاهو می‌خواهد، باید پایش سینه بزنند، هر مکتبی تا پایش گریه کن نباشد تا پایش توی سر و سینه زدن نباشد، حفظ نمی‌شود. اینها اشتباه می‌کنند؛ بچه‌اند اینها!2
رهبر معظم انقلاب مدظله: اکنون باید به نحو متعارف که در طول قرون و اعصار عزادارى مى‌کرده‌اند و متدینین و علماء هم خود در آن شرکت می‌جسته‌اند، عزادارى کنند؛ یعنى تشکیل مجالس روضه‌خوانى و راه‌اندازى دستجات و مواکب عزادارى که داراى حال و حزن و شور محبت اهل‌بیت(علیهم‌الصلاةوالسلام) است، سعى کنند که نوحه‌ها و شعرها و روضه‌خوانى‌ها، پرمغز و داراى مضامین صحیح و متکى به آثار وارده ى معتبره از ائمه(علیهم‌السلام) یا علماى بزرگ باشد.3
رهبر معظم انقلاب مدظله: ما معممان... مبلّغان و همه‌ى ذاکران، باید مسأله‌ى عاشورا و مصایب حسین‌بن‌على(علیه‌السلام) را به صورت یک مسأله‌ى جدى و اصلى و به دور از شعار، مورد توجه قرار بدهیم. واقعاً اگر بخواهیم این مسأله را جدى بگیریم، راهش چیست؟
اولین شرط این است که ما حادثه را از پیرایه‌هاى مضر خالى کنیم. چیزهایى وجود دارد که اگرچه پیرایه است، اما نه مضر و نه حتّى دروغ است. همه‌ى کسانى که بخواهند با بیان هنرى، حادثه‌اى را ترسیم کنند، فقط متن حادثه را نمی‌گویند. وقتى شما مى‌شنوید که در شرایط خاصى، سخنى از زبان کسى خارج شده، می‌توانید احساسات آن گوینده‌ى سخن را هم حدس بزنید. این، یک چیز قهرى است. اگر در بیابانى و در مقابل لشکریانى، انسانى حرفى بر زبان جارى مى‌کند، بسته به این که آن حرف چه باشد- دعوت و التماس و تهدید و...- قاعدتاً حالاتى در روح و ذهن این گوینده وجود دارد که این براى شنونده‌ى عاقل، قابل حدس است و براى گوینده‌ى هنرمند نیز قابل بیان مى باشد. گفتن اینها، اشکالى ندارد.رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی: من واقعاً مى‌ترسم از این که خداى ناکرده، در این دوران که دورانِ ظهور اسلام، بروز اسلام، تجلّى اسلام و تجلّى فکر اهل‌بیت(علیهم الصلاه والسلام) است، نتوانیم وظیفه مان را انجام دهیم. برخى کارهاست که پرداختن به آن‌ها، مردم را به خدا و دین نزدیک مى‌کند. یکى از آن کارها، همین عزاداری‌هاى سنّتى است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین مى شود. اینکه امام فرمودند «عزادارى سنّتى بکنید» به خاطر همین تقریب است.
ما وقتى بخواهیم حالات امام و اصحابش(علیهم السلام) را در روز و شب عاشورا_ آن مقدارى که در کتب معتبره خواندیم و یافتیم- بیان کنیم، قهراً خصوصیات و ملابساتى دارد. فرض کنید سخنى را که امام(علیه السلام) با یارانش در شب عاشورا گفته است، مى‌توانید با این خصوصیات بیان کنید: در تاریکى شب و یا در تاریکى غم انگیز و حزن‌آور آن شب و از این قبیل. این پیرایه‌ها، نه مضر و نه دروغ است؛ اما بعضى از پیرایه‌ها دروغ‌اند و بعضى از نقل‌ها خلاف مى‌باشند و حتّى آن‌چه که در بعضى از کتاب‌ها نوشته شده است، مناسب شأن و لایق مفهوم و معناى نهضت حسینى نیست. اینها را بایستى شناخت و جداکرد.
بنابراین، اولین مسأله این است که ما حادثه را خالص کنیم و آن حادثه‌ى خالص شده و دقیق و متقن را، به انواع بیان‌هاى هنرى -از شعر و نثر و سبک روضه‌خوانى که خودش یک سبک هنرى مخصوصى است- بیامیزیم. این کار، اشکالى ندارد و مهم است. ما باید این کار را بکنیم. کسانى که در این رشته متصلّب و وارداند، باید این کار را انجام بدهند. اگر ما از حادثه‌ى عاشورا، مثلاً «لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة»4 را بیان کردیم -که امروز معنا و مفهوم آن براى ما روشن است - ولى آن معنا و مفهوم را نقض کرد و با آن مخالف و مغایر بود؛ این کار، خدمت به مرام حسینى و حادثه‌ى عاشورا نیست. ما باید حادثه را خالص کنیم و سپس ابعاد مختلف آن را براى مردم تشریح نماییم.
من نمى‌خواهم به آقایان علما و مبلّغان و گویندگان و ذاکران محترم و همه‌ى جمع ما که اهل منبر و روضه و بیان مصایب و محامد سیدالشّهداء(علیه‌الصلواه‌والسلام) هستیم، مطلبى را در آن زمینه‌ها مطرح بکنم؛ ولى به طور کلى باید بگویم که این حادثه -به عنوان پشتوانه‌ى نهضت و انقلاب- باید آبرومند و پرتپش و پرقدرت باقى بماند. اگر برخورد امروز ما با این حادثه، مثل روضه‌خوانى باشد که در پنجاه سال قبل برخورد مى‌کرد -یعنى چیزى را در جایى می‌دید و مثلاً برحسب احتمال ذهنى، آن را ترجیح مى‌داد و نقل مى‌کرد و مؤمنین را مى‌گریاند و هم آن‌ها و هم خود او به ثواب مى‌رسیدند- ممکن است به حادثه ضرر بزنیم.5
امام خمینی رضوان‌الله‌علیه: سیدالشهداء را این گریه‌ها حفظ کرده است مکتبش را؛ این مصیبت‌ها و داد و قال‌ها حفظ کردم؛ این سینه‌زنی‌ها و این دستجات، اینها حفظ کرده. اگر فقط مقدسی بود و توی اتاق خانه می‌نشست برای خودش و هی زیارت عاشورا می‌خواند و تسبیح می‌گرداند، نمانده بود چیزی. هیاهو می‌خواهد، هر مکتبی هیاهو می‌خواهد، باید پایش سینه بزنند، هر مکتبی تا پایش گریه کن نباشد تا پایش توی سر و سینه زدن نباشد، حفظ نمی‌شود. اینها اشتباه می‌کنند؛ بچه‌اند اینها!2
رهبر معظم انقلاب مدظله: اکنون باید به نحو متعارف که در طول قرون و اعصار عزادارى مى‌کرده‌اند و متدینین و علماء هم خود در آن شرکت می‌جسته‌اند، عزادارى کنند؛ یعنى تشکیل مجالس روضه‌خوانى و راه‌اندازى دستجات و مواکب عزادارى که داراى حال و حزن و شور محبت اهل‌بیت(علیهم‌الصلاةوالسلام) است، سعى کنند که نوحه‌ها و شعرها و روضه‌خوانى‌ها، پرمغز و داراى مضامین صحیح و متکى به آثار وارده ى معتبره از ائمه(علیهم‌السلام) یا علماى بزرگ باشد.3
رهبر معظم انقلاب مدظله: ما معممان... مبلّغان و همه‌ى ذاکران، باید مسأله‌ى عاشورا و مصایب حسین‌بن‌على(علیه‌السلام) را به صورت یک مسأله‌ى جدى و اصلى و به دور از شعار، مورد توجه قرار بدهیم. واقعاً اگر بخواهیم این مسأله را جدى بگیریم، راهش چیست؟
اولین شرط این است که ما حادثه را از پیرایه‌هاى مضر خالى کنیم. چیزهایى وجود دارد که اگرچه پیرایه است، اما نه مضر و نه حتّى دروغ است. همه‌ى کسانى که بخواهند با بیان هنرى، حادثه‌اى را ترسیم کنند، فقط متن حادثه را نمی‌گویند. وقتى شما مى‌شنوید که در شرایط خاصى، سخنى از زبان کسى خارج شده، می‌توانید احساسات آن گوینده‌ى سخن را هم حدس بزنید. این، یک چیز قهرى است. اگر در بیابانى و در مقابل لشکریانى، انسانى حرفى بر زبان جارى مى‌کند، بسته به این که آن حرف چه باشد- دعوت و التماس و تهدید و...- قاعدتاً حالاتى در روح و ذهن این گوینده وجود دارد که این براى شنونده‌ى عاقل، قابل حدس است و براى گوینده‌ى هنرمند نیز قابل بیان مى باشد. گفتن اینها، اشکالى ندارد.رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی: من واقعاً مى‌ترسم از این که خداى ناکرده، در این دوران که دورانِ ظهور اسلام، بروز اسلام، تجلّى اسلام و تجلّى فکر اهل‌بیت(علیهم الصلاه والسلام) است، نتوانیم وظیفه مان را انجام دهیم. برخى کارهاست که پرداختن به آن‌ها، مردم را به خدا و دین نزدیک مى‌کند. یکى از آن کارها، همین عزاداری‌هاى سنّتى است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین مى شود. اینکه امام فرمودند «عزادارى سنّتى بکنید» به خاطر همین تقریب است.
ما وقتى بخواهیم حالات امام و اصحابش(علیهم السلام) را در روز و شب عاشورا_ آن مقدارى که در کتب معتبره خواندیم و یافتیم- بیان کنیم، قهراً خصوصیات و ملابساتى دارد. فرض کنید سخنى را که امام(علیه السلام) با یارانش در شب عاشورا گفته است، مى‌توانید با این خصوصیات بیان کنید: در تاریکى شب و یا در تاریکى غم انگیز و حزن‌آور آن شب و از این قبیل. این پیرایه‌ها، نه مضر و نه دروغ است؛ اما بعضى از پیرایه‌ها دروغ‌اند و بعضى از نقل‌ها خلاف مى‌باشند و حتّى آن‌چه که در بعضى از کتاب‌ها نوشته شده است، مناسب شأن و لایق مفهوم و معناى نهضت حسینى نیست. اینها را بایستى شناخت و جداکرد.
بنابراین، اولین مسأله این است که ما حادثه را خالص کنیم و آن حادثه‌ى خالص شده و دقیق و متقن را، به انواع بیان‌هاى هنرى -از شعر و نثر و سبک روضه‌خوانى که خودش یک سبک هنرى مخصوصى است- بیامیزیم. این کار، اشکالى ندارد و مهم است. ما باید این کار را بکنیم. کسانى که در این رشته متصلّب و وارداند، باید این کار را انجام بدهند. اگر ما از حادثه‌ى عاشورا، مثلاً «لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة»4 را بیان کردیم -که امروز معنا و مفهوم آن براى ما روشن است - ولى آن معنا و مفهوم را نقض کرد و با آن مخالف و مغایر بود؛ این کار، خدمت به مرام حسینى و حادثه‌ى عاشورا نیست. ما باید حادثه را خالص کنیم و سپس ابعاد مختلف آن را براى مردم تشریح نماییم.
من نمى‌خواهم به آقایان علما و مبلّغان و گویندگان و ذاکران محترم و همه‌ى جمع ما که اهل منبر و روضه و بیان مصایب و محامد سیدالشّهداء(علیه‌الصلواه‌والسلام) هستیم، مطلبى را در آن زمینه‌ها مطرح بکنم؛ ولى به طور کلى باید بگویم که این حادثه -به عنوان پشتوانه‌ى نهضت و انقلاب- باید آبرومند و پرتپش و پرقدرت باقى بماند. اگر برخورد امروز ما با این حادثه، مثل روضه‌خوانى باشد که در پنجاه سال قبل برخورد مى‌کرد -یعنى چیزى را در جایى می‌دید و مثلاً برحسب احتمال ذهنى، آن را ترجیح مى‌داد و نقل مى‌کرد و مؤمنین را مى‌گریاند و هم آن‌ها و هم خود او به ثواب مى‌رسیدند- ممکن است به حادثه ضرر بزنیم.5
برگزاری عزاداری به شیوة سنتی
امام خمینی رضوان‌الله‌علیه: محرم و صفر است که اسلام را نگه داشته است. فداکاری سیدالشهداء(سلام‌الله علیه) است که اسلام را برای ما زنده نگه داشته است. زنده نگه داشتن عاشورا، با همان وضع سنتی خودش از طرف روحانیون، از طرف خطبا با همان وضع سابق و از طرف توده‌های مردم با همان ترتیب سابق که دستجات معظم و منظم، دستجات عزاداری، به عنوان عزاداری، راه می‌افتاد. باید بدانید که اگر بخواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این سنت‌ها را حفظ کنید.6
امام خمینی رضوان‌الله علیه: در آخر منبر، روضه را بخوانند و زیاد بخوانند؛ دو کلمه نباشد! همانطوری که در سابق عمل می‌شد، روضه‌خوانی بشود؛ مرثیه گفته بشود؛ شعر و نثر در فضائل اه بیت و در مصائب آن‌ها گفته بشود تا این مردم مهیا باشند؛ در صحنه باشند؛ بدانند که ائمه ما تمام عمرشان را صرف برای ترویج اسلام کردند. اگر آن‌ها یک سازش می‌خواستند بکنند، همه جهات مادی برایشان مهیا بود؛ لکن خودشان را فدای اسلام کردند و با ستمکاران سازش نکردند. باید مردم را آشنا کنید به وظایف خودشان و از مردم هم تقاضا می‌شود که راهپیمائی‌ها به عنوان راهپیمائی نباشد، به عنوان دستجات باشد؛ همان دستجات سنتی با حفظ جهات شرعی اسلامی. و عاشورا را زنده نگه دارید که با نگه داشتن عاشورا، کشور شما آسیب نخواهد دید.7
رهبر معظم انقلاب مدظله: من واقعاً مى‌ترسم از این که خداى ناکرده، در این دوران که دورانِ ظهور اسلام، بروز اسلام، تجلّى اسلام و تجلّى فکر اهل‌بیت(علیهم الصلاه والسلام) است، نتوانیم وظیفه مان را انجام دهیم. برخى کارهاست که پرداختن به آن‌ها، مردم را به خدا و دین نزدیک مى‌کند. یکى از آن کارها، همین عزاداری‌هاى سنّتى است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین مى شود. اینکه امام فرمودند «عزادارى سنّتى بکنید» به خاطر همین تقریب است. در مجالس عزادارى نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سر و سینه زدن و مواکب عزا و دسته‌هاى عزادارى به راه‌انداختن، از امورى است که عواطف عمومى را نسبت به خاندان پیغمبر، پرجوش مى کند و بسیار خوب است.8
امام خمینی رضوان‌الله علیه: در آخر منبر، روضه را بخوانند و زیاد بخوانند؛ دو کلمه نباشد! همانطوری که در سابق عمل می‌شد، روضه‌خوانی بشود؛ مرثیه گفته بشود؛ شعر و نثر در فضائل اه بیت و در مصائب آن‌ها گفته بشود تا این مردم مهیا باشند؛ در صحنه باشند؛ بدانند که ائمه ما تمام عمرشان را صرف برای ترویج اسلام کردند. اگر آن‌ها یک سازش می‌خواستند بکنند، همه جهات مادی برایشان مهیا بود؛ لکن خودشان را فدای اسلام کردند و با ستمکاران سازش نکردند. باید مردم را آشنا کنید به وظایف خودشان و از مردم هم تقاضا می‌شود که راهپیمائی‌ها به عنوان راهپیمائی نباشد، به عنوان دستجات باشد؛ همان دستجات سنتی با حفظ جهات شرعی اسلامی. و عاشورا را زنده نگه دارید که با نگه داشتن عاشورا، کشور شما آسیب نخواهد دید.7
رهبر معظم انقلاب مدظله: من واقعاً مى‌ترسم از این که خداى ناکرده، در این دوران که دورانِ ظهور اسلام، بروز اسلام، تجلّى اسلام و تجلّى فکر اهل‌بیت(علیهم الصلاه والسلام) است، نتوانیم وظیفه مان را انجام دهیم. برخى کارهاست که پرداختن به آن‌ها، مردم را به خدا و دین نزدیک مى‌کند. یکى از آن کارها، همین عزاداری‌هاى سنّتى است که باعث تقرّبِ بیشترِ مردم به دین مى شود. اینکه امام فرمودند «عزادارى سنّتى بکنید» به خاطر همین تقریب است. در مجالس عزادارى نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سر و سینه زدن و مواکب عزا و دسته‌هاى عزادارى به راه‌انداختن، از امورى است که عواطف عمومى را نسبت به خاندان پیغمبر، پرجوش مى کند و بسیار خوب است.8
بیشتر بخوانید: شاخصه های یک مجلس عزاداری خوب
دسته‌جات عزاداری
امام خمینی رضوان‌الله علیه: ...از مردم هم تقاضا می‌شود که راهپیمائی‌ها به عنوان راهپیمائی نباشد، به عنوان دستجات باشد؛ همان دستجات سنتی با حفظ جهات شرعی اسلامی. و عاشورا را زنده نگه دارید که با نگه داشتن عاشورا، کشور شما آسیب نخواهد دید.9
تبیین و تشریح معارف اصیل دینی و مفاهیم متناظر امروزی آن‌ها
رهبر معظم انقلاب مدظله: روضه و نوحه وسینه‌زنی هم باید فضا را از مسایل زنده حسینی -معرفت و آگاهی - پر کند. شاید بعضی از شما یادتان باشد و بعضی هم یادتان نباشد که محرم آخر و ماقبل آخر دوران طاغوت -که به پیروزی انقلاب متصل شد- همین‌طور بود؛ یعنی نوحه‌هایی که می‌خواندند و گاهی نوار آن را به شهرهای مختلف می‌بردند، متوجه نظام طاغوت بود. من آن موقع تبعید بودم که این نوارها را از شیراز و رفسنجان برای من آوردند. شما آن نوارها را گوش کنید؛ عزاداری باید آن‌گونه باشد. در آن روزها، آن مجالس به نظام طاغوتی که بر سر کار بود، متوجه بود؛ امروز الحمدلله نظام طاغوت بر سر کار نیست؛ اما حرف‌های دیگری برای گفتن و علَم‌های دیگری برای بلند کردن وجود دارد. همه مفاهیمی‌که امروز نظام اسلامی‌دنبال آن‌هاست - عدالت؛ مبارزه با فساد؛ مبارزه با استکبار جهانی، مبارزه با تبعیض، توجه به شایسته‌سالاری و شایسته‌گزینی - مفاهیم اساسی دینی ماست و همه‌اش هم حسینی است؛ اینها باید در سینه زنی‌ها بیاید. آیا اینها با نوحه و روضه و گریه و ناله می‌سازد؟ البته! چون همه این عناصر، در آن حادثه وجود دارد. آن حادثه، یک ترکیب عجیب و یک آلیاژ چندین عنصره است. ذهن‌های فعال، عناصر را درست تجزیه کنند و آن‌ها را در صفحه روز عاشورا و شب عاشورا و ایام محرم و در کلمات آن بزرگوار پیدا کنند و آن‌ها را مطرح نمایند.10
رهبر معظم انقلاب مدظله: باید ماجرای امام حسین(علیه السلام) شناخته شود؛ کجا شناخته می‌شود؟ در تاریخ؟ بله؛ این یک بخش از آن است؛ اما قضیه امام حسین(علیه السلام) قضیه آن تاریخ نبود؛ اگر مربوط به همان قطعه از تاریخ بود، این‌قدر ماجرا و سر و صدا و تکرار نداشت؛ بنابراین فقط مربوط به آن زمان نیست. امام حسین(علیه السلام) هم خودش در کربلا و قبل از کربلا فرمود که عمل من نمادین است؛ یعنی هر جا چیزی از آن‌چه که امروز در رأس قدرت است -ولو نه همه‌اش- وجود داشته است، باید چیزی از آن جنسی که من به بازار می‌آورم، با ید به بازار بیاید؛ هم ائمه بعد از او ماجرا را این‌گونه زنده کردند و بر آن تأکید ورزیدند؛ هم آن کسانی که آماج مستقیم تیر خطا ناشدنی امام حسین(علیه السلام) بودند -یعنی حکومت‌های ظالم و ستمگر- در مقابل حرکت امام حسین(علیه السلام) عکس‌العمل نشان دادند؛ البته نه در ماجرای عاشورا، بلکه صد سال، صد و پنجاه سال، سیصد سال بعد از آن. این نشان دهنده آن است که این ماجرا، سیال و مواج وتمام نشدنی است.
پس فهمیدن حدیث عاشورا فقط درتاریخ نیست؛ در هر زمانی باید دید عناصر تشکیل دهنده «هویت یزیدی» کجا پیدا می‌شود؛ آن‌گاه در مقابلش با ید عناصر تشکیل دهنده «هویت حسینی» را به میدان آورد؛ پس معرفت و شناخت می‌خواهد. از جمله مهم‌ترین کارهای هیئت‌ها و جلسه‌ها و عزاداری‌ها، تبیین این مسأله است.11
رهبر معظم انقلاب مدظله: . . . وظایف مهم دیگرشان [هیئت‌ها و جلسه‌ها وعزاداری‌ها]، تبیین قرآن و دین و همان معارفی است که امام حسین(علیه السلام) فدای آن شد. امام حسین(علیه السلام)- وهمین طور سایر ائمه (علیهم السلام)- خودشان را فدا کردند تا آن معارف زنده بماند؛ این مجالس بایستی این چیزها را نشان دهد.12
رهبر معظم انقلاب مدظله: باید ماجرای امام حسین(علیه السلام) شناخته شود؛ کجا شناخته می‌شود؟ در تاریخ؟ بله؛ این یک بخش از آن است؛ اما قضیه امام حسین(علیه السلام) قضیه آن تاریخ نبود؛ اگر مربوط به همان قطعه از تاریخ بود، این‌قدر ماجرا و سر و صدا و تکرار نداشت؛ بنابراین فقط مربوط به آن زمان نیست. امام حسین(علیه السلام) هم خودش در کربلا و قبل از کربلا فرمود که عمل من نمادین است؛ یعنی هر جا چیزی از آن‌چه که امروز در رأس قدرت است -ولو نه همه‌اش- وجود داشته است، باید چیزی از آن جنسی که من به بازار می‌آورم، با ید به بازار بیاید؛ هم ائمه بعد از او ماجرا را این‌گونه زنده کردند و بر آن تأکید ورزیدند؛ هم آن کسانی که آماج مستقیم تیر خطا ناشدنی امام حسین(علیه السلام) بودند -یعنی حکومت‌های ظالم و ستمگر- در مقابل حرکت امام حسین(علیه السلام) عکس‌العمل نشان دادند؛ البته نه در ماجرای عاشورا، بلکه صد سال، صد و پنجاه سال، سیصد سال بعد از آن. این نشان دهنده آن است که این ماجرا، سیال و مواج وتمام نشدنی است.
پس فهمیدن حدیث عاشورا فقط درتاریخ نیست؛ در هر زمانی باید دید عناصر تشکیل دهنده «هویت یزیدی» کجا پیدا می‌شود؛ آن‌گاه در مقابلش با ید عناصر تشکیل دهنده «هویت حسینی» را به میدان آورد؛ پس معرفت و شناخت می‌خواهد. از جمله مهم‌ترین کارهای هیئت‌ها و جلسه‌ها و عزاداری‌ها، تبیین این مسأله است.11
رهبر معظم انقلاب مدظله: . . . وظایف مهم دیگرشان [هیئت‌ها و جلسه‌ها وعزاداری‌ها]، تبیین قرآن و دین و همان معارفی است که امام حسین(علیه السلام) فدای آن شد. امام حسین(علیه السلام)- وهمین طور سایر ائمه (علیهم السلام)- خودشان را فدا کردند تا آن معارف زنده بماند؛ این مجالس بایستی این چیزها را نشان دهد.12
بعد سیاسی مجالس عزاداری
امام خمینی رضوان‌الله علیه: آن مطلبی را که راجع به آقایان خطبا عرض می‌کنم این است که عمق این کاری را که شما دارید و عمق ارزش مجلس‌های عزاداری، کم معلوم شده است و شاید پیش بعضی هیچ معلوم نشده است. اینکه در روایات ما برای یک قطره اشک برای مظلوم کربلا آنقدر ارزش قائل‌اند، حتی برای تباکی ارزش قائل‌اند، نه از باب این است که سید مظلومان احتیاج به این کار دارد و نه این است که فقط برای ثواب بردن شما و مسلمین شما باشد، گرچه همه ثواب‌ها هست، لکن چرا این ثواب برای این مجالس عزا آنقدر عظیم قرارداده شده است؟ و چرا خداوند تبارک و تعالی برای اشک و حتی یک قطره اشک و حتی تباکی، آنقدر ثواب داده است؟ کم‌کم این مسأله از دید سیاسی‌اش معلوم می‌شود و انشاءالله بعدها بیشتر معلوم می‌شود. اینکه برای عزاداری، برای مجالس عزا، برای نوحه‌خوانی، برای اینها این همه ثواب داده شده است، علاوه بر آن امور عبادیش و روحانیش، یک مسأله مهم سیاسی در کار بوده است.13
استفاده اهل‌بیت(علیهم السلام) از عزاداری به عنوان ابزار مبارزه سیاسی
امام خمینی رضوان‌الله علیه: این جنبه سیاسی این مجالس بالاتر از همه جنبه‌های دیگری است که هست؛ بی‌خود بعضی از ائمۀ ما نمی‌فرمایند که برای من در منابر روضه بخوانند؛ بی‌خود نمی‌گویند ائمه ما به اینکه هرکس که بگرید، بگریاند یا صورت گریه کردن به خودش بگیرد، اجرش فلان و فلان است. مسأله، مسأله گریه نیست؛ مسأله، مسأله تباکی نیست؛ مسأله، مسأله سیاسی است که ائمه ما با همان دید الهی که داشتند، می‌خواستند که این ملت‌ها را با هم بسیج کنند و یکپارچه کنند از راه‌های مختلف؛ اینها را یکپارچه کنند تا آسیب‌پذیر نباشند. مسائل اسلام، مسائل سیاسی است و سیاستش غلبه دارد بر چیزهای دیگرش. اجتماعاتی که اسلام بعضی‌اش را فرض کرده است، واجب کرده است و بعضی‌اش را به طور استحباب و مبالغه در استحبابش کرده است، اینها یک مسائل سیاسی است؛ قضیه مکه یک مسأله؛ اجتماع در مکه در این محافل مختلف با این یکپارچگی مردم که از همه بلاد مسلمین واجب شده است که بیایند در آنجا. بروند چه بکنند؟ خدا که احتیاج به عبادت من و تو ندارد؛ خدای تبارک و تعالی می‌خواهد که مردم را مجتمع کند؛ واجب کرده است که اینها، جمع بشوند در آنجا و مسائل اسلام را طرح کنند و حل کنند.14
امام خمینی رضوان‌الله علیه: اینکه بعضی از ائمه -شاید امام باقر بوده، من الان خوب یادم نیست- می‌فرماید که برای من یک نفر نوحه‌سرا در منا بگذارید که آنجا برای من گریه بکند و عزا بگیرد، نه این است که حضرت باقر(سلام الله علیه) احتیاج به این داشته است و نه اینکه برای او شخصاً فایده‌ای داشته است؛ لکن جنبه سیاسی این را ببینید! در منا آن وقتی که از همه اقطار عالم آدم می‌آید آنجا، یک کسی بنشیند یا اشخاصی نوحه‌سرایی کنند برای امام باقر و جنایت کسانی که با او مخالفت کردند و او را مثلا به شهادت رساندند، ذکر کند و این مسأله موجی باشد در همۀ دنیا؛ این مجالس عزا را دست‌کم گرفتند.15
امام خمینی رضوان‌الله علیه: اینکه بعضی از ائمه -شاید امام باقر بوده، من الان خوب یادم نیست- می‌فرماید که برای من یک نفر نوحه‌سرا در منا بگذارید که آنجا برای من گریه بکند و عزا بگیرد، نه این است که حضرت باقر(سلام الله علیه) احتیاج به این داشته است و نه اینکه برای او شخصاً فایده‌ای داشته است؛ لکن جنبه سیاسی این را ببینید! در منا آن وقتی که از همه اقطار عالم آدم می‌آید آنجا، یک کسی بنشیند یا اشخاصی نوحه‌سرایی کنند برای امام باقر و جنایت کسانی که با او مخالفت کردند و او را مثلا به شهادت رساندند، ذکر کند و این مسأله موجی باشد در همۀ دنیا؛ این مجالس عزا را دست‌کم گرفتند.15
کارکرد سیاسی عزاداری در شرایط امروز
امام خمینی رضوان‌الله علیه: حضرت سیدالشهداء از کار خودش به ما تعلیم کرد که در میدان وضع باید چه جور باشد و در خارج میدان وضع چه جور باشد و باید آن‌هایی که اهل مبارزه مسلحانه هستند چه جور مبارزه بکنند و باید آن‌هایی که در پشت جبهه هستند چطور تبلیغ بکنند. کیفیت مبارزه را، کیفیت اینکه مبارزه بین یک جمعیت کم با جمعیت زیاد باید چطور باشد؛ کیفیت اینکه قیام در مقابل یک حکومت قلدری که همه‌جا را در دست دارد، با یک عده معدود باید چطور باشد؛ اینها چیزهایی است که حضرت سیدالشهداء به ملت آموخته است و اهل‌بیت بزرگوار او و فرزند عالی‌مقدار او هم فهماند که بعد از اینکه آن مصیبت واقع شد باید چه کرد؛ باید تسلیم شد؟! باید تخفیف در مجاهده قائل شد؟! یا باید همانطوری که زینب(سلام‌الله علیها) در دنباله آن مصیبت بزرگی که «تَصغُرُ عِندَهُ المَصَائِب» ایستاد و در مقابل کفر و در مقابل زندقه صحبت کرد و هر جا موقع شد، مطلب را بیان کرد. و حضرت علی‌ابن الحسین (سلام‌الله علیه) با آن حال نقاهت، آن طوری که شایسته است، تبلیغ کرد...امام خمینی رضوان‌الله علیه: این جنبه سیاسی این مجالس بالاتر از همه جنبه‌های دیگری است که هست؛ بی‌خود بعضی از ائمۀ ما نمی‌فرمایند که برای من در منابر روضه بخوانند؛ بی‌خود نمی‌گویند ائمه ما به اینکه هرکس که بگرید، بگریاند یا صورت گریه کردن به خودش بگیرد، اجرش فلان و فلان است. مسأله، مسأله گریه نیست؛ مسأله، مسأله تباکی نیست؛ مسأله، مسأله سیاسی است که ائمه ما با همان دید الهی که داشتند، می‌خواستند که این ملت‌ها را با هم بسیج کنند و یکپارچه کنند از راه‌های مختلف؛ اینها را یکپارچه کنند تا آسیب‌پذیر نباشند.
ما امروز در مقابل این‌همه تبلیغاتی که در عالم دارد می‌شود بر ضدمان، در مقابل آن‌ها واقع هستیم. در مقابل مطبوعات، در مقابل رادیوها، در مقابل سخنرانی‌ها، در مقابل سازمان‌ها، ما در مقابل اینها واقع هستیم و ما منافع آن‌ها را از دستشان گرفته‌ایم و دست آن‌ها را از کشورمان قطع کرده‌ایم و برای ادامه این نهضت باید کوشش کنیم؛ یک نعمتی است خدا به ما داده است؛ ما باید این نعمت را حفظ کنیم. اسلام که می‌رفت در عصر رژیم منحوس پهلوی از بین برود، اسلام را برگرداندیم و آن که دشمن او بود کنار زدیم و امروز باید این نعمت را حفظ کنیم. تکلیف همه این است که این نعمتی که خدای تبارک و تعالی داده است، به شکر این نعمت، مجاهده کنیم برای حفظ او.16
امام خمینی رضوان‌الله علیه: جهت سیاسی این دعاها و این توجه به خدا و توجه همه مردم را به یک نکته، این است که یک ملت را بسیج می‌کند برای یک مقصد اسلامی.17
امام خمینی رضوان‌الله علیه: اگر سی و پنج میلیون جمعیت در این ماه محرم، در این دهه محرم، اجتماعات داشته باشند، خطبا هم بروند مسائل روز را برایشان بگویند و تعزیه بگویند و گریه کنند برای سیدالشهداء، این یک شعاری است، یک شعار الهی است. «امروز دیگر ما انقلاب کردیم، روضه دیگر لازم نیست»، از غلط‌هائی است که تو دهن‌ها انداختند؛ مثل این است که بگوئیم: « امروز ما انقلاب کردیم، دیگر لازم نیست که نماز بخوانیم! »، انقلاب برای این است؛ انقلاب کردیم که شعائر اسلام را زنده کنیم؛ نه «انقلاب کردیم» که شعائر اسلام را بمیرانیم! زنده نگه داشتن عاشورا یک مسأله بسیار مهم سیاسی عبادی است. عزاداری کردن برای شهیدی که همه چیز را در راه اسلام داد، یک مسأله سیاسی است؛ یک مسأله‌ای است که در پیشبرد انقلاب اثر بسزا دارد، ما از این اجتماعات استفاده می‌کنیم، ما از آن الله‌اکبرها، ملت ما از آن الله‌اکبرها استفاده کرد، آن الله‌اکبرها را باید حفظ بکنیم.18
امام خمینی رضوان‌الله علیه: ما باید برای یک شهیدی که از دستمان می‌رود، علم بپا کنیم؛ نوحه‌خوانی کنیم، گریه کنیم؛ فریاد کنیم. دیگران می‌کنند، دیگران فریاد می‌زنند وقتی یکی از آن‌ها کشته بشود؛ فرض کنید که از یک حزبی یکی کشته بشود، میتینگ‌ها می‌دهند؛ فریادها می‌کنند. این یک میتینگ و فریادی است برای احیای مکتب سیدالشهداء. و اینها ملتفت نیستند، توجه ندارند به مسائل؛ همین گریه‌ها نگه داشته این مکتب را تا این‌جا و همین نوحه سرایی‌ها؛ همین‌هاست که ما را زنده نگه داشته، همین‌هاست که این نهضت را پیش برده.19
امام خمینی رضوان‌الله علیه: لازم است در نوحه‌ها و اشعار مرثیه و اشعار ثنای از ائمه حق (علیهم سلام‌الله)، به طور کوبنده، فجایع و ستمگری‌های ستمگران هر عصر و مصر یادآوری شود و در این عصر که عصر مظلومیت جهان اسلام به دست آمریکا و شوروی و سایر وابستگان به آنان و از آن جمله آل‌سعود، این خائنین به حرم بزرگ الهی –لعن الله و ملائکته و رسله علیهم- است، به طور کوبنده یادآوری و لعن و نفرین شود.20
ما امروز در مقابل این‌همه تبلیغاتی که در عالم دارد می‌شود بر ضدمان، در مقابل آن‌ها واقع هستیم. در مقابل مطبوعات، در مقابل رادیوها، در مقابل سخنرانی‌ها، در مقابل سازمان‌ها، ما در مقابل اینها واقع هستیم و ما منافع آن‌ها را از دستشان گرفته‌ایم و دست آن‌ها را از کشورمان قطع کرده‌ایم و برای ادامه این نهضت باید کوشش کنیم؛ یک نعمتی است خدا به ما داده است؛ ما باید این نعمت را حفظ کنیم. اسلام که می‌رفت در عصر رژیم منحوس پهلوی از بین برود، اسلام را برگرداندیم و آن که دشمن او بود کنار زدیم و امروز باید این نعمت را حفظ کنیم. تکلیف همه این است که این نعمتی که خدای تبارک و تعالی داده است، به شکر این نعمت، مجاهده کنیم برای حفظ او.16
امام خمینی رضوان‌الله علیه: جهت سیاسی این دعاها و این توجه به خدا و توجه همه مردم را به یک نکته، این است که یک ملت را بسیج می‌کند برای یک مقصد اسلامی.17
امام خمینی رضوان‌الله علیه: اگر سی و پنج میلیون جمعیت در این ماه محرم، در این دهه محرم، اجتماعات داشته باشند، خطبا هم بروند مسائل روز را برایشان بگویند و تعزیه بگویند و گریه کنند برای سیدالشهداء، این یک شعاری است، یک شعار الهی است. «امروز دیگر ما انقلاب کردیم، روضه دیگر لازم نیست»، از غلط‌هائی است که تو دهن‌ها انداختند؛ مثل این است که بگوئیم: « امروز ما انقلاب کردیم، دیگر لازم نیست که نماز بخوانیم! »، انقلاب برای این است؛ انقلاب کردیم که شعائر اسلام را زنده کنیم؛ نه «انقلاب کردیم» که شعائر اسلام را بمیرانیم! زنده نگه داشتن عاشورا یک مسأله بسیار مهم سیاسی عبادی است. عزاداری کردن برای شهیدی که همه چیز را در راه اسلام داد، یک مسأله سیاسی است؛ یک مسأله‌ای است که در پیشبرد انقلاب اثر بسزا دارد، ما از این اجتماعات استفاده می‌کنیم، ما از آن الله‌اکبرها، ملت ما از آن الله‌اکبرها استفاده کرد، آن الله‌اکبرها را باید حفظ بکنیم.18
امام خمینی رضوان‌الله علیه: ما باید برای یک شهیدی که از دستمان می‌رود، علم بپا کنیم؛ نوحه‌خوانی کنیم، گریه کنیم؛ فریاد کنیم. دیگران می‌کنند، دیگران فریاد می‌زنند وقتی یکی از آن‌ها کشته بشود؛ فرض کنید که از یک حزبی یکی کشته بشود، میتینگ‌ها می‌دهند؛ فریادها می‌کنند. این یک میتینگ و فریادی است برای احیای مکتب سیدالشهداء. و اینها ملتفت نیستند، توجه ندارند به مسائل؛ همین گریه‌ها نگه داشته این مکتب را تا این‌جا و همین نوحه سرایی‌ها؛ همین‌هاست که ما را زنده نگه داشته، همین‌هاست که این نهضت را پیش برده.19
امام خمینی رضوان‌الله علیه: لازم است در نوحه‌ها و اشعار مرثیه و اشعار ثنای از ائمه حق (علیهم سلام‌الله)، به طور کوبنده، فجایع و ستمگری‌های ستمگران هر عصر و مصر یادآوری شود و در این عصر که عصر مظلومیت جهان اسلام به دست آمریکا و شوروی و سایر وابستگان به آنان و از آن جمله آل‌سعود، این خائنین به حرم بزرگ الهی –لعن الله و ملائکته و رسله علیهم- است، به طور کوبنده یادآوری و لعن و نفرین شود.20
مبارزه دشمنان با عزاداری به خاطر وجه سیاسی آن
امام خمینی رضوان‌الله علیه: این مظاهر و شعائر و اموری که در اسلام در آن سفارش شده، باید فکر کنید که اینها یک مسأله سطحی نبوده است که می‌خواستند جمع بشوند و گریه کنند؛ خیر! ما ملت گریه سیاسی هستیم، ما ملتی هستیم که با همین اشک‌ها، سیل جریان می‌دهیم و خرد می‌کنیم سدهایی را که در مقابل اسلام ایستاده است. چطور شد که اینها در زمان رضاخان [در] یک محفلی جمع شدند و برای شکست ایران از اسلام(اشاره به زمان ورورد اسلام)، گریه کردند. اگر گریه اشکال داشت، چطور اینها گریه کردند؟! اینها می‌خواستند که مجوس را و آن ملت و ملیتی که در نظر خودشان است، احیا کنند. لهذا، در آن محفل حرف‌ها زده شد و گریه‌ها شد، برای اینکه چرا مجوس از اسلام شکست خورده است. آن افکار پوسیده، الان هم در مغزهای بعضی‌ها هست. اینها نمی‌خواهند که شما برای یک شهید اسلام گریه کنید. اگر چنانچه برای شکست [ایران از] اسلام گریه کنید، آن‌ها می‌گویند: نه، گریه چیز خوبی است! اینها نمی‌خواهند که شما برای کسی که همه چیزش را برای اسلام داد، اینها نمی‌خواهند شما زنده نگه دارید یک واقعه‌ای را که قدرت‌های بزرگ را آن واقعه کوبید و در اثر او، شما هم اگر [آن‌طور] بشوید می‌کوبید؛ اینها نمی‌خواهند این مسائل واقع بشود، مع‌الاسف تبلیغ می‌کنند این منحرفین، این‌هائی که مأمورند که اینجور تبلیغات را بکنند و جوان‌های ما بعضی‌شان باورشان می‌آید. باید جوان‌های ما بدانند که هر نحو تبلیغی که بر ضد یکی از مظاهر اسلامی واقع شد، این تبلیغی است که از جانب بزرگترها و چپاولگرها به دست عمالشان واقع می‌شود؛ برای اینکه اسلام را بکوبد. این جوان‌های ما که بحمدالله مسلِمند و فعال، باید توجه بکنند به اینکه هریک از این شعائر اسلامی چه چیزی دارد که اینها با آن مخالف‌اند؛ چی زیر سر عمامه است که اینها مخالفند و چی زیر سر مجالس عزاست که اینها با آن مخالف‌اند؟ از این، چه چیزی می‌آید؟ از مجالس عزا هماهنگ کردن همۀ ملت [ممکن می‌شود]. همۀ ملت در یک روزی از منزل‌ها بیرون می‌ریزند و فریاد می‌زنند و اگر یک وقتی اینها فکر این را بکنند که در این روز اینها را منسجم -بر ضد یک قدرتی- بکنند، چه خواهد شد؟ اینها از این میترسند . . . هی بنشینید گریه کنید، اما نفت را به ما بدهید؛ ما اشکال نداریم؛ هی مجلس بگیرید. با ما مخالفت نکنید، اشکال ندارد. اینها از این مجالس از آن جنبه سیاسی‌اش میترسند.21
امام خمینی رضوان‌الله علیه: [رضاخان را] آورده بودند برای سرکوب کردن اسلام و یکی از راه‌هایش همین بود که این مجالس را از دست شما بگیرند. جوان‌های ما خیال نکنند که دارند یک خدمتی می‌کنند [که] می‌روند توی مجلس، اگر صحبت عزا بشود، می‌گویند: «نه؛ این را نگو» غلط است این حرف؛ باید این را بگوید! باید این ظلم‌ها را بگوید تا مردم بفهمند که چه گذشته آن‌وقت و باید هر روز این کار بشود، این جنبه سیاسی دارد؛ جنبه اجتماعی دارد.22
امام خمینی رضوان‌الله علیه: [رضاخان را] آورده بودند برای سرکوب کردن اسلام و یکی از راه‌هایش همین بود که این مجالس را از دست شما بگیرند. جوان‌های ما خیال نکنند که دارند یک خدمتی می‌کنند [که] می‌روند توی مجلس، اگر صحبت عزا بشود، می‌گویند: «نه؛ این را نگو» غلط است این حرف؛ باید این را بگوید! باید این ظلم‌ها را بگوید تا مردم بفهمند که چه گذشته آن‌وقت و باید هر روز این کار بشود، این جنبه سیاسی دارد؛ جنبه اجتماعی دارد.22
منابع:
1. صحیفه نور، ج 10، ص 217، تاریخ 58/8/29
2. بیانات امام در جمع وعاظ و روحانیون تهران 58/8/17
3. پاسخ به نامه ى امام جمعه ى اردبیل حجۀالاسلام والمسلمین آقاى مروج 73/3/27
4. بدین خاطر که بندگان را از نادانی و سرگردانی گمراهی نجات بدهد. زیارت اربعین؛ تهذیب الاحکام، ج 6، ص 113
5. سخنرانى دردیدار با علما وائمه ى جماعت و جامعه ى وعاظ تهران در آستانه ى ماه محرم 68/5/11
6. صحیفه نور، ج 15، ص 204، تاریخ 60/8/4
7. صحیفه نور، ج 15، ص 205، تاریخ 60/8/4
8. بیانات در جمع روحانیون استان کهگیلویه و بویراحمد در آستانه ى ماه محرّم 73/3/17
9. صحیفه نور، ج 15، ص 205، تاریخ 60/8/4
10. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار مسؤولین هیأت‌های رزمندگان اسلام در سراسر کشور 80/2/19
11. همان
12. همان
13. صحیفه نور، ج 16، تاریخ 61/3/30
14. صحیفه نور، ج 13، ص 154، تاریخ 59/8/14
15. صحیفه نور، ج 16، تاریخ 61/3/30
16. صحیفه نور، ج 17، تاریخ 61/7/25
17. صحیفه نور، ج 16، تاریخ 61/3/30
18. صحیفه نور، ج 13، ص 156، تاریخ 59/8/14
19. صحیفه نور، ج 15، ص 205، تاریخ 60/8/4
20. صحیفه نور، ج 21، ص 173
21. صحیفه نور، ج 13، ص 156، تاریخ 59/8/14
22. صحیفه نور، ج 10، تاریخ 58/7/30
