مسئولیت مداحان امروز مضاعف از گذشته است
چکیده
مداحی در هیئت جزو نقش‌های کلیدی می‌باشد که می‌تواند باعث اصلاح یا افساد یک مجموعه باشد. آنچه در پیش‌رو دارید گزیده‌ا‌ی بیانات مقام معظم رهبری است که در این زمینه گردآوری شده است.
تعداد کلمات 4033/ تخمین زمان مطالعه 20 دقیقه
مداحی در هیئت جزو نقش‌های کلیدی می‌باشد که می‌تواند باعث اصلاح یا افساد یک مجموعه باشد. آنچه در پیش‌رو دارید گزیده‌ا‌ی بیانات مقام معظم رهبری است که در این زمینه گردآوری شده است.
تعداد کلمات 4033/ تخمین زمان مطالعه 20 دقیقه
نقش و جایگاه مداحی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): مداحى و ستایش‌گرى خاندان پیغمبر -که طبعاً ذکر مصائب را هم به همراه دارد- شغل خیلى مهم و بزرگى است. البته ما بارها در طول سال‌هاى گذشته در چنین جلساتى مطالبى را در این زمینه عرض نموده و با زبان‌هاى گوناگون به هنر مداحى اظهار اخلاص و ارادت کرده‌ایم.1
1. جایگاه مداحی در جبهۀ تبلیغ دین
رهبر معظم انقلاب(مدظله): جبهه‌ى تبلیغ، جبهه‌ى وسیعى است که در آن هنر و آموزش و علم و دین و دانشگاه و حوزه و وزارت ارشاد و صدا و سیما هستند، که یک قسمت از این جبهه‌ى وسیع، به جماعت مداح - این برادر‌هایى که در دوره‌ى جنگ و دفاع مقدس در جبهه بودند، خوب در ذهن‌شان حرف بنده را تصویر مى‌کنند- سپرده شده است و آن مانند این است که این بخش عظیم را این لشگر یا این قرارگاه به عهده دارد و تکه‌اى از آن را به گردن ما سپرده‌اند؛ ما باید این را خوب از عهده بربیاییم، تا دیگران هم که در بخش‌هاى خودشان از عهده برآمده‌اند، مجموعش بشود پیروزى؛ باید برادران مداح به این موضوع توجه کنند؛ والّا ما در نوحه‌خوانى، مصیبت‌خوانى و مرثیه‌خوانى، اگر یک مقدار همت و سلیقه به خرج بدهیم، مى‌توانیم همهى این مفاهیم عالى را بگنجانیم و البته مى‌شود همهى اینها را پوچ و پوک و خالى کرد و فقط ظواهرى باشد. این موضوع مى‌تواند در روضه، در نوحه، در سینه‌زنى و در مدح و مصیبت باشد؛ طورى‌که فقط دلى بسوزد و قطره اشکى بریزد، بدون اینکه اندک بهره‌اى برده شود؛ در روز جشن هم به همین نحو.2
2. انتساب به اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): «یا نِساء النَّبِی منْ یأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَۀٍ مبینَۀٍ یضاعف لَها الْعذاب ضِعفَین»3
-خطاب به زنان پیغمبر است- هر‌که از شما گناه کند، عذابش دو برابر است. چرا؟ زن پیغمبر چون زن پیغمبر است، اگر گناه کرد، عذابش دو برابر است. «و کانَ ذلِک علَى اللَّهِ یسیرا».4 « و منْ یقْنُت مِنْکُنَّ لِلَّهِ و رسولِهِ و تَعملْ صالِحاً نُؤْتِها أَجرَها مرَّتَین»5؛ آن‌طرف قضیه هم همین‌طور است: اگر عبادت کردید، اگر کار خوب کردید، اگر عمل صالح انجام دادید، دو برابر مردمِ دیگر به شما اجر مى‌دهیم. یعنى نماز زن پیغمبر به طور معمولى دو برابر نماز دیگران اجر دارد؛ عبادتش دو برابر عبادت دیگران اجر دارد. اگر هم خداى نکرده غیبت کسى را بکند، غیبتش دو برابر غیبت دیگران گناه دارد.
بعد، آیه‌اى که این قارى خواندند، از این‌جا شروع مى‌شود: « یا نِساء النَّبِی لَستُنَّ کَأَحدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیتُن»6؛ شما اگر تقوا پیشه کنید، مثل دیگر زن‌ها نیستید از بقیه‌ى زن‌هاى دیگر امتیاز دارید. آن‌وقت بعد دنباله‌اش مى‌فرماید: « َلا تَخْضَعنَ بِالْقَولِ فَیطْمع الَّذی فی قَلْبِهِ مرَضٌ و قُلْنَ قَولاً معرُوفا»7. این، خطاب به زن‌هاى پیغمبر است. اما زن‌هاى پیغمبر خصوصیتى ندارند؛ خصوصیت زن‌هاى پیغمبر، انتساب به پیغمبر است. من و شما هر کدام انتساب بیشتر و موقعیت خطیر و ممتازى در جامعه داشته باشیم، همین خصوصیت در ما هم هست. البته نمى‌گویم دو برابر - این را ادعا نمى‌کنم- اما با دیگر مردم فرق داریم، و من از شما بیشتر. اگر ما خطایى انجام دهیم، خطاى ما مثل خطاى مردمِ عادى نیست؛ سنگین‌تر و سخت‌تر است. اگر ما خداى نکرده کسى را به وادى ضلالت و گمراهى انداختیم، با عمل مشابهِ دیگرى تفاوت دارد. مداح‌ها بدانند چه مى‌خوانند و چه مى‌گویند.8
-خطاب به زنان پیغمبر است- هر‌که از شما گناه کند، عذابش دو برابر است. چرا؟ زن پیغمبر چون زن پیغمبر است، اگر گناه کرد، عذابش دو برابر است. «و کانَ ذلِک علَى اللَّهِ یسیرا».4 « و منْ یقْنُت مِنْکُنَّ لِلَّهِ و رسولِهِ و تَعملْ صالِحاً نُؤْتِها أَجرَها مرَّتَین»5؛ آن‌طرف قضیه هم همین‌طور است: اگر عبادت کردید، اگر کار خوب کردید، اگر عمل صالح انجام دادید، دو برابر مردمِ دیگر به شما اجر مى‌دهیم. یعنى نماز زن پیغمبر به طور معمولى دو برابر نماز دیگران اجر دارد؛ عبادتش دو برابر عبادت دیگران اجر دارد. اگر هم خداى نکرده غیبت کسى را بکند، غیبتش دو برابر غیبت دیگران گناه دارد.
بعد، آیه‌اى که این قارى خواندند، از این‌جا شروع مى‌شود: « یا نِساء النَّبِی لَستُنَّ کَأَحدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیتُن»6؛ شما اگر تقوا پیشه کنید، مثل دیگر زن‌ها نیستید از بقیه‌ى زن‌هاى دیگر امتیاز دارید. آن‌وقت بعد دنباله‌اش مى‌فرماید: « َلا تَخْضَعنَ بِالْقَولِ فَیطْمع الَّذی فی قَلْبِهِ مرَضٌ و قُلْنَ قَولاً معرُوفا»7. این، خطاب به زن‌هاى پیغمبر است. اما زن‌هاى پیغمبر خصوصیتى ندارند؛ خصوصیت زن‌هاى پیغمبر، انتساب به پیغمبر است. من و شما هر کدام انتساب بیشتر و موقعیت خطیر و ممتازى در جامعه داشته باشیم، همین خصوصیت در ما هم هست. البته نمى‌گویم دو برابر - این را ادعا نمى‌کنم- اما با دیگر مردم فرق داریم، و من از شما بیشتر. اگر ما خطایى انجام دهیم، خطاى ما مثل خطاى مردمِ عادى نیست؛ سنگین‌تر و سخت‌تر است. اگر ما خداى نکرده کسى را به وادى ضلالت و گمراهى انداختیم، با عمل مشابهِ دیگرى تفاوت دارد. مداح‌ها بدانند چه مى‌خوانند و چه مى‌گویند.8
3. اقبال عمومی‌به مداحان
رهبر معظم انقلاب(مدظله): امروز خوشبختانه اقبال مردم به این حرفه و هنرِ چند پهلو و چندجانبه زیاد است. جوانان در تهران و شهرستان‌ها به جلسات مداحى علاقه و توجه دارند. این، مسؤولیت شما آقایان مداح را مضاعف مى کند.9
سابقه ستایشگری اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): وقتى انسان به روایاتى که مربوط به فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) مى‌باشد و از ائمه(علیهم‌السلام) صادر شده است، مراجعه مى‌کند، مى‌بیند زبان معصومین(علیهم‌السلام) نسبت به این بزرگوار، آن‌چنان زبان ستایش و خضوع و خشوع است که براى کسى که مقام والاى فاطمه‌ى زهرا(علیهاالسلام) را ندانسته باشد، ممکن است مایه‌ى تعجب بشود. از خود پیامبر اکرم(صلّى‌اللَّه علیه واله وسلّم) که پدر و مربى این مخدره‌ى بزرگوار بود، تا امیرالمؤمنین که همسر او بود و تا فرزندان او - ائمه (علیهم‌السلام)- هر کدام راجع به زهراى اطهر، جمله‌اى سخن گفته‌اند و آن را با زبان تعظیم و ستایش بیان کرده‌اند. این، نشان دهنده‌ى آن مقام والا و توصیف ناشدنى است که حقیقتا براى ذهن قاصر ما، آن علو درجه‌ى معنوى و ملکوتىِ ام‌الائمۀ النّجباء(علیها سلام‌اللَّه) قابل درک نیست و ما به قدر فهم خود، ممکن است رشحه‌اى از رشحات را درک کنیم. برادرانى که در این رشته هستند، توجه کنند که مسأله‌ى مداحى، مسأله‌ى مهمى است.
مداحى - همچنان که قبلاً هم در همین جلسه به شما عرض کردم- ادامه‌ى راه ستایش‌گران برجسته‌ى اهلبیت در دوران اختناق اموى و عباسى است. قضیه، فقط قضیه‌ى شعرخوانى نیست؛ بلکه مسأله، مسأله‌ى پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبى است که براى همهى شنوندگان، قابل فهم و درک و در دل آنها داراى تأثیر است. لذا شما اطراف کشور اسلامىِ آن روز - از اقصاى خراسان و سیستان تا یمن و مصر و کشورهاى مغرب اسلامى - را ببینید، شیعیانى بودند که راجع به امیرالمؤمنین و سایر ائمه(علیهم‌السلام) و نیز راجع به فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) حرف مى‌زدند و سخن مى‌گفتند و براى این و آن، حقایقى را بیان مى‌کردند. شما در بین کلمات ائمه(علیهم‌السلام) یا سیره‌ى آن بزرگواران، کسى را که داراى چنین خصوصیتى است و این‌گونه مورد توجه ویژه قرار داده باشند،کمتر مى‌بینید؛ مگر آن افراد بسیار برجسته –مثل «هشام» یا «مؤمن الطاق»-که اینها در بین رجال شیعه، بى‌نظیر و یا بسیار کم‌نظیر بودند. ائمه(علیهم‌السلام)، امثال «هشام» و «مؤمن الطاق» را ستایش مى‌کردند و مورد توجه و علاقه قرار مى‌دادند؛ اما آن کسانى که همین مدح و بیان فضایل را به زبان شعر بیان مى‌کردند - ولو آنچه که مى‌گفتند، در حد اوج سخن «هشام بن حکم» هم نبود - مورد توجه و نوازش و احترام و تجلیل و تکریم قرار مى‌دادند. علت این کار چیست؟10
مداحى - همچنان که قبلاً هم در همین جلسه به شما عرض کردم- ادامه‌ى راه ستایش‌گران برجسته‌ى اهلبیت در دوران اختناق اموى و عباسى است. قضیه، فقط قضیه‌ى شعرخوانى نیست؛ بلکه مسأله، مسأله‌ى پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبى است که براى همهى شنوندگان، قابل فهم و درک و در دل آنها داراى تأثیر است. لذا شما اطراف کشور اسلامىِ آن روز - از اقصاى خراسان و سیستان تا یمن و مصر و کشورهاى مغرب اسلامى - را ببینید، شیعیانى بودند که راجع به امیرالمؤمنین و سایر ائمه(علیهم‌السلام) و نیز راجع به فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) حرف مى‌زدند و سخن مى‌گفتند و براى این و آن، حقایقى را بیان مى‌کردند. شما در بین کلمات ائمه(علیهم‌السلام) یا سیره‌ى آن بزرگواران، کسى را که داراى چنین خصوصیتى است و این‌گونه مورد توجه ویژه قرار داده باشند،کمتر مى‌بینید؛ مگر آن افراد بسیار برجسته –مثل «هشام» یا «مؤمن الطاق»-که اینها در بین رجال شیعه، بى‌نظیر و یا بسیار کم‌نظیر بودند. ائمه(علیهم‌السلام)، امثال «هشام» و «مؤمن الطاق» را ستایش مى‌کردند و مورد توجه و علاقه قرار مى‌دادند؛ اما آن کسانى که همین مدح و بیان فضایل را به زبان شعر بیان مى‌کردند - ولو آنچه که مى‌گفتند، در حد اوج سخن «هشام بن حکم» هم نبود - مورد توجه و نوازش و احترام و تجلیل و تکریم قرار مى‌دادند. علت این کار چیست؟10
بیشتر بخوانید: مداحان حلقه‌ی وصل به محبت اهلبیت
کارکرد‌های مداحی
1. تحقق عبودیت خدا
رهبر معظم انقلاب(مدظله): برادران و خواهران عزیز! من و شما باید دنبال عبودیت خدا باشیم. تمجید از فاطمه‌ى زهرا نتیجه‌اش باید این باشد. شما برادران عزیز مداح کسانى هستید که از زبان و حنجره‌ى شما امواج نورانى و معطر مدیحه‌ى دختر پیغمبر و ائمه‌ى هدى(علیهم‌السلام) ساطع مى‌شود و در دل مخاطبانتان مى‌نشیند؛ این خیلى ارزش است.11
2. مطرح کردن اهلبیت(علیهم‌السلام) به عنوان الگو
رهبر معظم انقلاب(مدظله): در مقام تنزل وجود، آن‌جایى که عظمت‌هاى ملکوتى به واقعیت‌هاى عالم جسم و ملک مى‌پیوندد و این قالب‌هاى بشرى، حامل آن معنویت‌ها و روح‌ها مى‌شود؛ آن وقت، هر حرکت و هر اشاره و هرحرف از زبان آنها، براى ما‌ها که عقب هستیم، یک سرمشق نورانى می‌شود. این کافى نیست که ما بدانیم فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) در چه اوجى و با چه عظمتى در این عالم بوده و در عالم معنا و ملکوت خواهد بود. البته دانستنش براى ما یک معرفت است و اگر معرفتِ روشنى گیر کسى بیاید – که آن‌هم جز در سایه‌ى عمل به دست نمى‌آید- خیلى قیمت دارد. معرفتِ خالصِ روشنِ گویاى از آن معنویت‌ها، گیر همه نمى‌آید. اولیاى بزرگ خدا هستند که مى‌توانند گوشه‌هایى از آن را درک کنند و ببینند. آن مقدارى که ما درک مى‌کنیم و مى‌فهمیم، باید براى ما سرمشق حرکت و عمل باشد. شیعیان، این نکته را باید فراموش نکنند. البته همهى مسلمین سهیمند؛ منتها شاید اینطور معرفتى، در غیر از شیعه کمتر هست؛ نه اینکه هیچ نیست. بعضى از کسانى که شیعه هم نیستند، در مقام معرفت نسبت به اهلبیت، خیلى جلو هستند؛ اما دراین حد، غالباً و عموماً متعلق به شیعه است. باید هر حرف و کلمه و هر اشاره‌اى در زندگى این بزرگوار، براى ما یک سرمشق باشد.12
3. تبیین حقایق دین برای مردم
رهبر معظم انقلاب(مدظله): امروز مثل خیلى از دوران‌هاى دیگر تاریخ، ما – جریان ولایت و دوستداران ائمه(علیهم‌السلام)- به تبیین احتیاج داریم؛ گفتن، بیان کردن، روشن کردن و حقایق را در معرض بینایى و دانایى انسان‌ها قرار دادن. اگر اهمیتِ تبیین نبود، امام صادق(علیه‌السلام) شاعرى مثل «کمیت» را آن‌گونه مورد عنایت قرار نمى‌داد؛ یا امام هشتم(علیه‌السلام) «دعبل» را؛ یا امام چهارم(علیه‌السلام) «فرزدق» را. شعراى معروفى که شما اسم‌هایشان را شنیده‌اید - مثل فرزدق، کُمیت و دیگران – اینها سلمان زمان خودشان نبودند؛ اینها در مقایسه‌ى با اصحاب عالى مقام ائمه، خیلى متوسط بودند. نه معرفتشان به قدر معرفت «زراره» و «محمد بن مسلم» و امثال اینها بود؛ نه فعالیتشان در محیط اهلبیت زیاد بود. اما شما مى‌بینید امام از اینها تجلیلى مى‌کند که از خیلى از اصحاب بزرگوار خودش نمى‌کند؛ چرا؟ به خاطر تبیین. چون اینها در یک‌جا حرفى زدند و نکته‌اى را روشن کردند که مثل خورشیدى بر ذهن‌ها و دل‌ها تابیده و حقیقتى را براى مردم روشن کرده است.13
4. قابل درک کردن مفاهیم متعالی دینی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): مقام فاطمه‌ى زهرا(سلام‌الله علیها) در‌خور آن است که عقول برجسته‌ى انسان‌هاى بزرگ، در اصلی‌ترین رشته‌هاى تفکرشان بیندیشند و زبان‌هاى فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین گویندگان و شعرا و سرایندگان، آن اندیشه‌ها را در قالب کلمات بیاورند و سرشارترین ذوق‌ها و جوشان‌ترین طبع‌هاى فیاض و سیال هنرمندان و شاعران، آنها را به صورت شعر و سخن منظوم، با بهترین گویش‌ها و حنجره‌‌ها بیان کنند. اگر اینطور بشود، شاید ذهن بشرِ متوسط امروز و ما که از معارف حقیقى الهى دوریم و کشش نداریم که در ذهن و دل و روحمان، حقایق والا و متعالى را درک بکنیم، بتوانیم گوشه‌اى از فضایل و مدایح و مناقب و محامد این بزرگوار را بفهمیم و درک کنیم.14
5. عمق‌دهی به ایمان دینی مردم
رهبر معظم انقلاب(مدظله): اساساً مادامى که ایمان، با محبت و عشق عمیق و رنگ و بوى پیوند عاطفى همراه نباشد، کارایى لازم را ندارد. محبت است که در مقام عمل و تحرک – آن‌هم در حد بالا - به ایمان کارایى می‌بخشد. بدون محبت نمى‌شد ما نهضت را به پیش ببریم. بالاترین عنوان محبت - یعنى محبت به اهلبیت - در تفکر اسلامى، در اختیار ماست. اوج این محبت، در مسأله‌ى کربلا و عاشورا و حفظ یادگار‌هاى گرانبهاى فداکارى مردان خدا در آن روز است که براى تاریخ و فرهنگ تشیع، به یادگار گذاشته شده است.15
6. تعمیق و برافروختن محبت مردم نسبت به اهلبیت(علیهم‌السلام)
رهبر معظم انقلاب(مدظله): مردم محبتى دارند که بایستى بر اثر خواندن و گفتن شما، عمیق و ریشه‌دار و تند و آتشین و برافروخته بشود. تشیع، آیین محبت است. خصوصیت محبت، خصوصیت تشیع است. کمتر مکتب و مسلک و دین و آیین و طریق‌هاى مثل تشیع، با محبت سر‌و‌کار داشته است. علت این هم که چنین فکرى تا امروز مانده – در‌حالى که این‌همه با آن مخالفت کرده‌اند - این است که ریشه در زلال محبت داشته و دین تولّى و تبرّى و آیین دوست داشتن و دشمن داشتن است و عاطفه در آن، با فکر هماهنگ و همدوش است. چیزهاى خیلى مهمى است. اصلِ خیلى سحرآمیز و عجیبى است.
اگر محبت در تشیع نبود، این دشمنی‌هاى عجیبى که با شیعه شده، باید او را از بین مى‌برد. همین محبت شما مردم به حسین بن على(علیه‌السلام)، ضامن حیات و بقاى اسلام است. اینکه امام مى‌فرمود: «عاشورا اسلام را زنده نگه داشت»، معنایش همین است. فاطمیه و میلاد و وفات پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) و ائمه(علیهم‌السلام) هم همین‌طور است. باید با استفاده‌ى از این هنر، این محبت را در میان مردم هم عمق ببخشید، هم تر و تازه کنید و هم برافروخته نمایید. چیز خیلى عجیب و عظیمى است. البته ابزار لازم براى این کار، شعر خوب و درست است.16
اگر محبت در تشیع نبود، این دشمنی‌هاى عجیبى که با شیعه شده، باید او را از بین مى‌برد. همین محبت شما مردم به حسین بن على(علیه‌السلام)، ضامن حیات و بقاى اسلام است. اینکه امام مى‌فرمود: «عاشورا اسلام را زنده نگه داشت»، معنایش همین است. فاطمیه و میلاد و وفات پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) و ائمه(علیهم‌السلام) هم همین‌طور است. باید با استفاده‌ى از این هنر، این محبت را در میان مردم هم عمق ببخشید، هم تر و تازه کنید و هم برافروخته نمایید. چیز خیلى عجیب و عظیمى است. البته ابزار لازم براى این کار، شعر خوب و درست است.16
ارکان مداحی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): در کار مداحىِ شما چند چشمه‌ى هنرى وجود دارد... عنصر دوم، عنصر تعقّل است .... خصوصیت سوم این است که شما حامل پیام دینى محسوب مى‌شوید ... البته خصوصیات دیگرى هم وجود دارد، اما این سه خصوصیت در کنار هم مهم‌تر است. من مى‌خواهم عرض کنم که از این سه خصوصیت مى‌شود خیلى خوب استفاده کرد؛ مى‌شود استفاده نکرد؛ مى‌شود بد استفاده کرد. البته خوب استفاده کردن هم طیفى از انواع استفاده را در ذیل خودش دارد.
عزیزان من! سعى کنید از این سه خصوصیت ممتازى که الحمدللَّه خداى متعال به شما عنایت کرده، به بهترین وجهى استفاده کنید.17
عزیزان من! سعى کنید از این سه خصوصیت ممتازى که الحمدللَّه خداى متعال به شما عنایت کرده، به بهترین وجهى استفاده کنید.17
1. هنر
رهبر معظم انقلاب(مدظله): [شما مداحان] امتیازتان بر گوینده‌ى نثر این است که شما براى تفهیم و القاى مطلب، از دو هنر - هنر شعر و هنر خوانندگى - استفاده مى‌کنید. این، چیز مهمى است. البته خوانندگى در مقام مدح هم هنر خاصى است. معنایش هم فقط صداى خوب نیست. این هنر را باید یاد گرفت.
الحمدللَّه در جلسه‌ى امروز و در جلسات سال هاى پیش و نیز به مناسبت هاى دیگر، کسانى که نشانه‌ى استادى یا پختگى در کار، از حرکات و حرف زدن و شروع و ختم و دست تکان دادن و نگاه کردنشان پیداست، من زیاد دیده‌ام. این، یک هنر است. این هنر بایستى آموخته بشود و کامل گردد و افزایش پیدا کند.
مردم زبان شعر را بهتر مى‌خواهند، اما مثل زبان نثر نمى‌فهمند؛ بخصوص اگر شعر، شعر بالایى باشد. شما باید این را بفهمانید. فهماندنش با این نیست که آدم با صداى خوب بخواند. خیلی‌ها شعر را با صداى خوب مى خوانند؛ ولى مستمع هم نمى‌فهمد که چه گفت! شما باید بفهمانید. این فهماندن، همان هنر مداحى است. شعر را همراه با هنرِ خواندن - که البته غالباً با صداى خوب هم همراه است - براى تفهیم عرضه کنید. اگر با صداى خوب هم همراه نباشد، همان کیفیتِ خواندن، جبران صداى خوب را مى‌کند. گاهى ممکن است از خیلى از خوش صداها هم بهتر و جا افتاده تر و شیرین تر تلقى بشود. از این باید براى پراکندن بهترین معارف اسلامى در باب اهل بیت و غیر آن استفاده کنید.18
الحمدللَّه در جلسه‌ى امروز و در جلسات سال هاى پیش و نیز به مناسبت هاى دیگر، کسانى که نشانه‌ى استادى یا پختگى در کار، از حرکات و حرف زدن و شروع و ختم و دست تکان دادن و نگاه کردنشان پیداست، من زیاد دیده‌ام. این، یک هنر است. این هنر بایستى آموخته بشود و کامل گردد و افزایش پیدا کند.
مردم زبان شعر را بهتر مى‌خواهند، اما مثل زبان نثر نمى‌فهمند؛ بخصوص اگر شعر، شعر بالایى باشد. شما باید این را بفهمانید. فهماندنش با این نیست که آدم با صداى خوب بخواند. خیلی‌ها شعر را با صداى خوب مى خوانند؛ ولى مستمع هم نمى‌فهمد که چه گفت! شما باید بفهمانید. این فهماندن، همان هنر مداحى است. شعر را همراه با هنرِ خواندن - که البته غالباً با صداى خوب هم همراه است - براى تفهیم عرضه کنید. اگر با صداى خوب هم همراه نباشد، همان کیفیتِ خواندن، جبران صداى خوب را مى‌کند. گاهى ممکن است از خیلى از خوش صداها هم بهتر و جا افتاده تر و شیرین تر تلقى بشود. از این باید براى پراکندن بهترین معارف اسلامى در باب اهل بیت و غیر آن استفاده کنید.18
1-1. شعر
رهبر معظم انقلاب(مدظله): این که فرمودند: «من قال فینا شعراً و بکی أو أبکی وجب له الجنّة»19-کسى شعرى درباره‌ى ما بگوید و چشمى را بگریاند، بهشت بر او واجب مى‌شود - معنایش چیست؟ معنایش این است که بهشت را ارزان کرده‌اند؟! بهشتى که این همه باید عبادت کرد تا به آن رسید، آیا آن را این طور دم دستى کرده‌اند؟! یا نه؛ آن کار، آن شعر گفتن و تسخیر دل با آن شعر و انتقال یک مطلب در آن روز، آن قدر مهم بوده که به خاطر آن اهمیت، جا داشته است که در مقابل یک بیت شعرى که این‌گونه تأثیر مى‌گذارد، بهشت را به او وعده دهند. هر وقت شعر شما این اثر را داشته باشد، بدون برو برگرد، همان وعده ى بهشت در مقابلش وجود دارد. این یک محاسبه‌ى کاملاً منطقى و روشن است. در زمان ما که شما مى‌خواهید شعر بگویید یا شعر بخوانید و مایلید در مقابلش اجر و منزلت «دعبل» و «فرزدق» را هم داشته باشید، راهش چیست؟ راهش این است که همان خلأیى را که آن روز «دعبل» یا «فرزدق» یا «کمیت» یا بقیه ى شعراى اهل بیت با شعر خود پر می‌کردند، پر کنید. این مطلبى است که من همیشه به مداحان و شعراى عزیز مذهبى تذکّر داده‌ام.20
1-1-1. لفظ
رهبر معظم انقلاب(مدظله):... اولاً لفظ شعر، لفظِ خوب باشد؛ همه شعر خوب را نمی‌شناسند. هر شعرى که یک آدم ناوارد تصور کرد این خوب است، دلیل بر این نیست که آن خوب است. شعر را بایستى آدم شعرشناس تصدیق کند که خوب است. فایده‌ى شعر خوب چیست؟ فایده‌اش این است که بدون اینکه من و شما ملتفت شویم، تأثیرگذارى‌اش در مخاطب بیشتر است؛ هنر، این است دیگر. یک هنر عالى، ولو مخاطب آن هنر، تشخیص ندهد که این عالى است، اما تأثیر او در نفس آن مخاطب، تأثیر عمیق‌ترى خواهد بود از یک هنر سطحىِ مبتذل بازارى؛ فایده اش این است. لفظ، باید لفظ قوى، خوب، زیبا؛ مضامین، مضامین جذاب، جالب، تازه، غیرتکرارى و مطلب - که عمده این است - آموزنده باشد.21
1-1-2. مضمون
رهبر معظم انقلاب(مدظله): غیر از لفظ و غیر از مضمون سازى لفظى، مقوله‌اى هست به نام مقوله‌ى مطلب. یعنى آنچه شما دارید بیان می‌کنید، باید آموزنده باشد. فرض کنید یک واعظى برود بالاى منبر و از اول تا آخر منبر حرف‌هائى بزند که یک ذره بر معرفت مردم، بر بصیرت مردم درباره‌ى آن موضوع اضافه نشود. خوب، این وقت خودش و دیگران را تلف کرده. مداح هم همین جور است. شعرى شما بخوانید؛ ولو لفظ هم لفظ خوبى باشد، راجع به حضرت زهرا(سلام الله علیها) هم باشد، اما چیزهائى باشد که مستمع هیچ استفاده‌اى از او نمی‌تواند بکند؛ نه معرفتش نسبت به آن بزرگوار بیشتر می‌شود، نه از مقامات توحیدى او چیزى می‌فهمد، نه از مجاهدت او چیزى می‌فهمد، نه از رفتار و سجیه‌ى آن بزرگوار که درس است - چون معصوم است و هر حرکت او براى بشر درس است؛ سرمشق است - چیزى می‌فهمد، اشکال خواهد داشت. پس کارتان سخت است عزیزان! کار شما بر خلاف اینکه بعضی‌ها خیال می‌کنند چهار کلمه حفظ کنیم و یک صداى بازى هم داشته باشیم، بس است؛ نه، کار، خیلى سخت است. کار، هنرمندانه، مؤثر، هدایتگر و جهت بخش باشد.22
1-1-2-1. انتخاب اشعار قوی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): شعر شما باید خوب، محکم، قوى، خوش مضمون و قانع کننده باشد. گاهى قصیده‌اى که شما مى‌خوانید، به اندازه‌ى چند منبرِ یک منبرىِ خوش بیان تأثیر مى‌گذارد. گاهى یک بیت شعرِ بجا به قدر یک کتاب قیمت دارد. اینها آسان و مجانى به دست نمى‌آید. انسان باید زحمت بکشد، کار و تلاش کند، شعر خوب را بیابد، آن را حفظ کند و بخواند. البته امروز خوشبختانه معمول شده که شعر را از رو بخوانند. به نظر ما اشکالى هم ندارد؛ اما قدیمی‌ها عیب مى دانستند که از رو بخوانند. البته اگر مداحان شعر را حفظ کنند، یک هنر اضافه هم خواهند داشت؛ اما اگر حفظ نکنند، اشکالى ندارد. مهم این است که شعر، خوب، متین، قوى و خوش مضمون باشد.23
1-1-2-2. ایجاد فضای مناسب برای نقد اشعار
رهبر معظم انقلاب(مدظله): بحمداللَّه امروز ما خوانندگان خوب داریم. خدا را شکر که صاحب فکر و صاحب نظر سیاسى و صاحب انگیزه زیاد است و در اشعار و خواندن هاى شما که در بعضى از مناسبت‌ها آنها را مى‌شنویم و مشاهده مى‌کنیم، واقعاً چیزهاى خوبى پیدا مى‌شود؛ اما توجه کنید که نسبت به شعر سختگیرى کنید.
این جلسه، جلسه مناسبى براى این که من بنشینم و بگویم کدام بیت، اگر این طور بود، بهتر بود یا چه اشکالى داشت، نیست؛ اما این کار باید در مجامع ادبى انجام بشود. یعنى همین شعرى که خودتان سروده‌اید و ممکن است خوب هم باشد - قضاوت کلى نمی‌کنم - آن را در یک مجمع ادبى، وسط بگذارید و به هر کسى که آن شعر را نقد کند و اشکال بجایى بر این شعر وارد نماید، جایزه بدهید تا قوى بشود. یا از اشعار خوبى که دیگران دارند و یا از اشعار خوب خودتان استفاده کنید. سعى کنید این‌گونه سطح شعرها را بالا بیاورید.24
این جلسه، جلسه مناسبى براى این که من بنشینم و بگویم کدام بیت، اگر این طور بود، بهتر بود یا چه اشکالى داشت، نیست؛ اما این کار باید در مجامع ادبى انجام بشود. یعنى همین شعرى که خودتان سروده‌اید و ممکن است خوب هم باشد - قضاوت کلى نمی‌کنم - آن را در یک مجمع ادبى، وسط بگذارید و به هر کسى که آن شعر را نقد کند و اشکال بجایى بر این شعر وارد نماید، جایزه بدهید تا قوى بشود. یا از اشعار خوبى که دیگران دارند و یا از اشعار خوب خودتان استفاده کنید. سعى کنید این‌گونه سطح شعرها را بالا بیاورید.24
1-1-3. شاعر
رهبر معظم انقلاب(مدظله): ما غزلیات زیادى داریم. شما به دیوان صائب نگاه کنید. من یک وقت چند بیت از این اشعار را تصادفى انتخاب کردم و به بعضى از برادرهاى مداح گفتم روى اینها کار کنید. دیوان صائب غزل هاى بسیار خوب و مفیدى دارد که در دل‌ها اثر مى‌گذارد. دیگران هم از این گونه اشعار دارند. بعضى از شعرا - که امروز هم بحمداللَّه در شعرها آمده بود - درباره ى عبادت و خضوع و جهاد و تضرع و انفاق و جهاد ائمه(علیهم السلام) بیانات خیلى خوب و زیبایى داشتند.25
1-2. آهنگ
رهبر معظم انقلاب(مدظله): هر آهنگ و آوازى به درد شما نمى‌خورد. آهنگ و آواز خاصى به درد شما مى خورد؛ آن هم با شیوه ى بیان خاص مداحى. اگر کار مهم نبود، من در بیان این جزییات معطل نمى شدم؛ اما کار خیلى مهم است. اگر این کار، خوب انجام بگیرد - که بحمداللَّه ما در طول سال‌هاى متمادى، بسیارى از برادران را دیده‌ایم که این کار را خوب هم انجام مى‌دادند و مى‌دهند - نقش فوق العاده مؤثر و والایى در پیشرفت فکرى و اعتقادى و اسلامى جامعه ى ما خواهد داشت.26
1-2-1. انتخاب یا ساخت آهنگ متناسب
رهبر معظم انقلاب(مدظله): این را هم عرض بکنم که آهنگ شادى از آهنگ عزا جداست. الان معمول شده که براى روزهاى عید جلساتى تشکیل می‌دهند. بنده مخالف این کار نیستم؛ بد هم نیست که دست مى‌زنند. البته اگر از رادیو بشنویم - که بنده خودم گاهى از رادیو شنیده ام -وشعر را درست گوش نکنیم، خیال مى کنیم دارند سینه مى‌زنند! هم لحن، سینه زنى است؛ هم آن دستى که مى زنند، مثل زدن روى سینه است. این چه شادى‌یى شد؟! اگر براى روزهاى شادى، آهنگ‌هاى مناسب - نه آهنگ هاى مبتذل، نه آهنگ هاى طاغوتى، نه آهنگ هاى حرام - و شیوه هاى خوب انتخاب کنند، مؤثرتر و بهتر است. اینطور نباشد که چون به روضه خوانى عادت کرده‌ایم، روز شادى هم که می‌خواهیم حرف بزنیم، لحنمان بشود لحن روضه خوانى. قدیم‌ها می‌گفتند فلانى هرچه مى‌خواند، مثنوى درمى‌آید؛ هر آهنگى را که شروع کند، مثنوى می‌شود! اینطورى نباشد.27
1-2-2. به کارگیری نواهای اصیل ایرانی، یا الگوگیری از سبک ها و آهنگ های غربی؟
رهبر معظم انقلاب(مدظله): ما در قدیم از زبان موسیقیدان‌هاى معروف شنیده بودیم که می‌گفتند موسیقى اصیل ایرانى را نوحه‌خوان‌ها و شبیه‌خوان‌ها حفظ کرده‌اند؛ موافق‌خوان، مخالف‌خوان، على اکبرخوان، قاسم‌خوان. هرکدام یک دستگاهى را به اینها میدادند که باید در آن دستگاه بخوانند.
این موجب شد که موسیقى نانوشته‌ى ایرانى - که نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چیز دیگرى داشت - بتواند برسد به دست کسانى که اینها را با نُت و شیوه هاى جدید بتوانند ثبت و ضبط کنند. حالا جوان امروز، چه خواننده‌ى رادیو و تلویزیون - که متأسفانه آنجا از این جهت وضع خوبى هم ندارد -چه خواننده‌ى جلسه‌ى مداحى، ناگهان بیاید آهنگ هاى اروپائى را - آن هم به شکل غلط و نابلد - بنا کند خواندن؛ سبک هائى که فرض کنید حالا فلان خواننده‌ى غربى یا مقلد عربِ آن غربى یک وقتى خوانده، ما این را از او یاد بگیریم و بنا کنیم خواندن! که قبل از انقلاب هم متأسفانه همین کارها را کردند. موسیقى اصیل ایرانى را که می‌توانست نوع حلال هم داشته باشد - البته همان موسیقى اصیل، یک نوعش هم حرام است؛ فرقى بین ایرانى و غیر ایرانى نیست - همان را هم ضایع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح یا خواننده‌ى ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید - آن هم غلط - آهنگ غربى یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تکرار کند، این درست نیست؛ این غلط است. نوآورى، درست؛ اما نه این جور. این مربوط به آهنگ است. البته صداى خوب را میتوان با آهنگ بد خراب کرد؛ صداى متوسط را میتوان با آهنگ خوب آرایش داد. خود آهنگ یک مسئله است.28
این موجب شد که موسیقى نانوشته‌ى ایرانى - که نه نُت داشت، نه نوشته داشت و نه چیز دیگرى داشت - بتواند برسد به دست کسانى که اینها را با نُت و شیوه هاى جدید بتوانند ثبت و ضبط کنند. حالا جوان امروز، چه خواننده‌ى رادیو و تلویزیون - که متأسفانه آنجا از این جهت وضع خوبى هم ندارد -چه خواننده‌ى جلسه‌ى مداحى، ناگهان بیاید آهنگ هاى اروپائى را - آن هم به شکل غلط و نابلد - بنا کند خواندن؛ سبک هائى که فرض کنید حالا فلان خواننده‌ى غربى یا مقلد عربِ آن غربى یک وقتى خوانده، ما این را از او یاد بگیریم و بنا کنیم خواندن! که قبل از انقلاب هم متأسفانه همین کارها را کردند. موسیقى اصیل ایرانى را که می‌توانست نوع حلال هم داشته باشد - البته همان موسیقى اصیل، یک نوعش هم حرام است؛ فرقى بین ایرانى و غیر ایرانى نیست - همان را هم ضایع کردند. البته بعد از انقلاب بهتر شد؛ اما حالا مثلاً مداح یا خواننده‌ى ما بیاید در رادیو و تلویزیون به تقلید - آن هم غلط - آهنگ غربى یا آهنگ مجالس لهو را در مجلس ایمان و در مجلس معنویت تکرار کند، این درست نیست؛ این غلط است. نوآورى، درست؛ اما نه این جور. این مربوط به آهنگ است. البته صداى خوب را میتوان با آهنگ بد خراب کرد؛ صداى متوسط را میتوان با آهنگ خوب آرایش داد. خود آهنگ یک مسئله است.28
1-3. صدای خوش
رهبر معظم انقلاب(مدظله): اگر مداحى بتواند یک شعر خوب را که داراى مضمون و محتواى خوبى باشد، با صداى خوبى بخواند، شما ببینید که چه قدر خدمت بزرگى است. بسم اللَّه، این گوى و این میدان. منتها شرط اولش این است که شعر خوب باشد. اگر شعر خوب نبود، همهى این فضایلى که ذکر کردم، هیچ کدام نخواهد بود. این نکته را بدانید. کسانى که این خصوصیات را داشته باشند، اگر یک قصیده را در مکان مناسب و با زبان و قالب و محتواى بایسته و حنجره‌اى مساعد بخوانند، شما ببینید که چه تأثیرى خواهد گذاشت. البته این حنجره، مسأله‌ى مستحبى و نافله‌ى شعر است؛ فریضه‌اش همان شعر می‌باشد. یعنى چنانچه شعر با صداى خوش همراه شد، تأثیرش مضاعف می‌شود ؛ اما در استخوا‌ن‌بندى این کار، صداى خوش دخالتى ندارد. اگر صداى خوش بود و این شعر را با آن محتواى خوب و با آن الفاظ زیبا و با آن مضمونى که مورد نیاز است، همراهى کرد، ارزش آن دو برابر مى‌شود. یقیناً قصیده‌یى را که کسى این‌گونه بخواند، ارزش آن از یک سخنرانى یک ساعته‌ى یک آدم دانشمند بیشتر است.29
2. تعقل
رهبر معظم انقلاب(مدظله): عنصر دوم، عنصر تعقّل است؛ چون منطق، استدلال، حرف حساب، حرف درست و حرف خوب در لابلاى این شعرها فراوان وجود دارد و مى‌تواند ذهن‌ها را قانع کند. البته منطق، شکل‌هاى مختلفى دارد. گاهى برهانى است، گاهى خطابى است، گاهى شعرى است؛ مقصود این است که بتواند این پیام را به اعماق ذهن مخاطب برساند و او را قانع کند.30
3. پیام دینی و معنوی
رهبر معظم انقلاب(مدظله): خصوصیت سوم این است که شما حامل پیام دینى محسوب مى‌شوید؛ یعنى سِمت معنوى و روحانى دارید. در دنیا، خوانندگان خوب زیاد هستند و ممکن است شعرهاى خوبى هم بخوانند؛ اما آنها از موضع مداح حرف نمى‌زنند؛ ولى شما از موضع مداح اهل بیت و از موضع معنوى و روحانى حرف می‌زنید.31
4. منابع و سندِ محتوای قابل ارائه
رهبر معظم انقلاب(مدظله): سعى کنند که نوحه‌ها و شعرها و روضه‌خوانى‌ها پرمغز و داراى مضامین صحیح و متکى به آثار وارده‌ى معتبره از ائمه(علیهم السلام) یا علماى بزرگ باشد.32
منابع:
1. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‌ى زهرا(سلام الله علیها) 77/07/19
2. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه(سلام الله علیها) 83/05/17
3. اى همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشى مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و این براى خدا آسان است.(احزاب، آیه 3).
4. همان
5. و هر کس از شما براى خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم ساخت، و روزى پرارزشى براى او آماده کرده‌ایم. (احزاب، آیه 31).
6. اى همسران پیامبر! شما همچون یکى از آنان معمولى نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌اى هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید! (احزاب، آیه 32).
7. همان.
8. بیانات در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها). 84/5/5
9. بیانات در دیدار جمعى از مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 80/06/18
10. سخنرانى در دیدار با ذاکران و مداحان اهل بیت در میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 68/10/28
11. بیانات در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها). 84/5/5
12. دیدار با مداحان اهل بیت(علیهم السلام) به مناسبت میلاد فاطمه زهرا(سلام الله علیها). 69/10/10
13. بیانات در دیدار جمعى از مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 80/06/18
14. سخنرانى در دیدار با ذاکران و مداحان اهل بیت در میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 68/10/28
15. سخنرانى در دیدار با علما و ائمه‌ى جماعت و جامعه ى وعاظ تهران در آستانه ى ماه محرم. 68/5/11
16. دیدار با مداحان اهل بیت(علیهم السلام) به مناسبت میلاد فاطمه زهرا(سلام الله علیها). 69/10/10
17. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‌ى زهرا(سلام الله علیها). 77/07/19
18. دیدار با مداحان اهل بیت(علیهم السلام) به مناسبت میلاد فاطمه زهرا (سلام الله علیها). 69/10/10
19. روایت از امام صادق(علیه السلام)؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 594.
20. بیانات در دیدار جمعى از مداحان اهلبیت به مناسبت میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 80/06/18
21. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها). 86/4/14
22. همان
23. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‌ى زهرا(سلام الله علیها). 77/07/19
24. سخنرانى در دیدار با ذاکران و مداحان اهل بیت در میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 68/10/28
25. بیانات در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها). 84/5/5
26. دیدار با مداحان اهل بیت(علیهم السلام) به مناسبت میلاد فاطمه زهرا(سلام الله علیها) 69/10/10
27. همان
28. بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها). 86/4/14
29. سخنرانى در دیدار با ذاکران و مداحان اهل بیت در میلاد حضرت زهرا(سلام الله علیها). 68/10/28
30. بیانات در دیدار مداحان به مناسبت میلاد حضرت فاطمه ى زهرا (سلام الله علیها). 77/07/19
31. همان
32. پاسخ به نامه‌ى امام جمعه‌ى اردبیل حجت‌الاسلام و المسلمین آقاى مروج 73/3/27
33. واحد پژوهش دفتر فرهنگی فخرالائمه(ع)، کتاب هیئت، انتشارات اسوه، دی ماه 1386.
