زمين هاي حاصلخيز براي توسعه پايدار
پيشروي بيابانها، فروسايي زمين در نواحي خشک، نيمه خشک و مناطق نيمه مرطوب را دربرمي گيرد و عوامل دخيل در پيدايش آن در وهله اول فعاليت‌هاي انساني و تغييرات آب و هوا است. شايان ذکر است که پيشروي بيابانها به مفهوم توسعه بيابان‌هاي از پيش موجود نيست. اين فرآيند در حقيقت به اين دليل رخ مي‌دهد که اکوسيستم‌هاي نواحي خشک که بيش از يک سوم کره زمين را در بر مي‌گيرند شديداً در معرض استفاده بيش از حد و عدم بهره‌برداري صحيح از زمين قرار دارند. فقر، نبود ثبات سياسي، جنگل زدايي و تخريب جنگل‌ها، چراي بيش از حد دام‌ها و روش‌هاي نامناسب و نادرست آبياري همگي مي‌تواند به کاهش ميزان حاصلخيزي زمين بينجامد.
پيشروي و توسعه بيابانها زندگي بيش از 250 ميليون نفر را در سراسر جهان مستقيماً تحت تأثير قرار داده و در عين حال زندگي قريب به يک ميليون نفر را در بيش از صد کشور به مخاطره مي‌اندازد، مردمي که اکثراً در فقيرترين، محروم‌ترين و ضعيف‌ترين کشورها به لحاظ مسائل سياسي به سر مي‌برند.
هدف از انعقاد اين کنوانسيون ارتقاي اقدامات مؤثر از طريق برنامه‌هاي محلي مبتکرانه و نيز همکاري‌هاي حمايتي بين‌المللي است. به موجب اين کنوانسيون هرگونه تلاش در جهت محافظت از زمين‌هاي مناطق خشک در دراز مدت انجام خواهد گرفت چرا که عوامل دخيل در پيدايش اين فرآيند، متعدد و در عين حال بسيار پيچيده‌‌اند و پهنه گسترده‌اي را در بر مي‌گيرد که مسائلي نظير الگوهاي تجارت جهاني و روش‌هاي ناپايدار مديريت اراضي را در خود جاي داده است.در اين راستا تغييراتي بس شگرف و به معناي واقعي کلمه چه در سطح محلي و چه در سطح بين‌المللي بايد صورت پذيرد.
جهت پيشروي بيابانها تنها هنگامي معکوس مي‌شود که تغييرات شگرف در گرايش‌ها و رفتار‌هاي محلي و بين‌المللي پديد‌ايد. اين تغييرات قدم به قدم ما را به به‌کارگيري پايدار زمين و امنيت غذايي براي جمعيت در حال رشد جهان رهنمون مي‌سازد.
به اين ترتيب بيابان‌زدايي به معناي واقعي تنها بخشي از هدفي به مراتب عظيمتر است و آن عبارت‌ست از توسعه پايدار کشورهاي متاثر از خشکسالي و پيشروي بيابانها.
ميانگين سالانه ريزش باران در بيابـــان‌هاي ايران کمتر از 50 ميليمتر است اين در حالي است که هميــــن ميزان در مورد کل کشور به 320 ميليمـــتر در سال بالغ مي‌شود. بيابانها و مناطق بياباني بر روي هم 34 ميليون هکتار از اراضي ايران را به خود اختصاص مي‌دهند و 12 ميليون هکتار نيز ماسه‌اي بوده و يا از شن و ريگ روان پوشيده شده است.
علي‌رغم اينکه عوامل زيست محيطي، تغييرات آب و هوايي و کمبود بارش کافي نقشي به سزا در فروسايي زمين و پيشروي بيابانها دارند، در برخي از موارد فعاليت‌هاي انساني را نيز بايد در زمره اين گروه قرار داد. فرآيندهاي فروسايي زمين و پيشروي بيابانها در ايران در دهه‌هاي اخير به دليل عوامل ذيل تسريع شده است:
الف) جمعيت ايران در ظرف 20 سال گذشته دو برابر شده است. در همين راستا نياز به محصولات کشاورزي و فرآورده‌هاي روستايي مردم را مجبور به استفاده از زمين كرده تابدون توجه به پتانسيل و ميزان حاصلخيزي جنگل‌ها ومراتع آنها را به زمين‌هاي زراعي تبديل كنند.
ب) چراي بيش از حد دام‌ها در مراتع و استفاده بي رويه از اين مناطق بسيار شايع است.
پ) استفاده بي رويه از چوب درختان و گياهان براي مصارف خانگي نظير پخت و پز و سيستم حرارتي منازل به همراه استفا ده بي رويه از منابع آبي راه را بيشتر به سوي فروسايي زمين فراهم مي‌سازد.
ت) آوارگان به دليل برطرف کردن نيازهاي خود در زمينه‌هاي تامين سوخت، کشاورزي و پرورش گياهان در فروسايي حدود 2/1 ميليون هکتار از منابع طبيعي سهيم بوده‌اند.
حرکت شن‌هاي روان به منزله نوعي از پيشروي بيابانها تلقي مي‌شود که خطري بزرگ را متوجه ايران مي‌كند. خسارات ناشي از پيشروي ريگ‌هاي روان هر ساله رو به تزايد گذارده است. نخستين اقدام جدي در زمينه کنترل ريگ‌هاي روان در سال 1965 ميلادي (برابر با سال 1344 هجري شمسي) در مورد 100 هکتار از اراضي به مورد اجرا گذارده شد.
امروزه چنين تلاش‌هايي آنقدر به لحاظ دامنه و ابعاد توسعه يافته است که پروژه‌هاي تثبيت ريگ‌هاي روان و برنامه‌هاي بيابان‌زدايي سالانه حدود يک ميليون هکتار از اراضي را در بر مي‌گيرد.
اقدامات مبتکرانه در خصوص تثبيت شن‌ها و ريگ‌هاي روان شامل مراحل و روش‌هاي بيولوژيکي، مکانيکي و شيميايي است و فعاليت‌هايي نظير کاشت نهال، بذرافشاني، محصور‌سازي اراضي و استفاده از نفت خام به منظور محافظت از ريشــه‌هاي گياهان را در بر مي‌گيرد. تاکنون بيش از 4 ميليون هکتار از مناطق بياباني و باير ايران احيا شده‌اند.
در اين ارتباط يکي از عمده‌ترين اين تلاش‌ها برنامه اجرايي ملي است که در سال 1992 آغاز شد. دست‌اندرکاران اين برنامه در نظر دارند تثبيت ريگ‌هاي روان و بيابان‌زدايي 10 ميليون هکتار از اراضي فروسايي شده را عملي سازند. فعاليت‌هاي ايرانيان در مدت28 سال در زمينه تثبيت شن و ريگ روان و بيابان‌زدايي مجموعه ارزشمندي از تجارب و تخصص‌هاي تکنيکي را به دست مي‌دهد.
بيابان‌زدايي مساله‌اي جهاني بوده و تنها به مناطق جغرافيايي خاص محدود نمي‌شــود. در عين حــــال جمهوري اسلامي ايران فعالانه با کشورهاي متاثر از اين فرآيند و آژانس‌هاي علاقمند به همکاري‌هاي دو جانبه، همکاري كرده است.اين خود نشان دهنده تعهدات ايران در زمينه‌هاي مذکور و نيز در زمينه ائتلاف جهاني عليه فروسايي زيست محيطي بالاخص بيابان‌زدايي است.
برخي از فعاليت‌هاي بين‌المللي در اين زمينه که توسط جمهوري اسلامي ايران صورت گرفته است. شامل برگزاري کنفرانس‌هاي بين‌المللي، ميزباني جلسات منطقه‌اي در راستاي همکاري با اسکاپ (ESCAP)، برنامه محيط‌زيست سازمان ملل متحد (UNEP)، فائو (سازمان خواروبار و کشاورزي ملل متحد (FAO)، همکاري سه جانبه (ايران، کميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد و (UNHCR) و صندوق بين‌المللي توسعه کشاورزي (IFAD) به منظور احياي مناطق بياباني شده از طريق اسکان آوارگان افغاني است. همان‌گونه که پيشتر نيز مطرح شد تلاش‌هاي دراز مدت در جهت کنترل پيشروي بيابانها و نيز تثبيت شن و ريگ روان تجارب و تخصص‌هاي ارزشمندي را عايد ايران ساخته است که ما مايليم آنها را در اختيار کشورهايي که داراي شرايط مشابه هستند قرار دهيم.
در مقابل ما نيز به بعد جهاني اين تلاش‌ها واقفيم و درصدد همکاري‌هاي مثمر ثمر با دولت‌ها، سازمان‌ها و موسساتي هستيم که در زمينه کنترل پيشروي بيابانها و تثبيت شن و ريگ روان بتوانند موجب غناي تجارب و تخصص‌هاي مربوطه شوند.
منبع: روزنامه اطلاعات
/خ
پيشروي و توسعه بيابانها زندگي بيش از 250 ميليون نفر را در سراسر جهان مستقيماً تحت تأثير قرار داده و در عين حال زندگي قريب به يک ميليون نفر را در بيش از صد کشور به مخاطره مي‌اندازد، مردمي که اکثراً در فقيرترين، محروم‌ترين و ضعيف‌ترين کشورها به لحاظ مسائل سياسي به سر مي‌برند.
راه حل بد يع و مبتکرانه
هدف از انعقاد اين کنوانسيون ارتقاي اقدامات مؤثر از طريق برنامه‌هاي محلي مبتکرانه و نيز همکاري‌هاي حمايتي بين‌المللي است. به موجب اين کنوانسيون هرگونه تلاش در جهت محافظت از زمين‌هاي مناطق خشک در دراز مدت انجام خواهد گرفت چرا که عوامل دخيل در پيدايش اين فرآيند، متعدد و در عين حال بسيار پيچيده‌‌اند و پهنه گسترده‌اي را در بر مي‌گيرد که مسائلي نظير الگوهاي تجارت جهاني و روش‌هاي ناپايدار مديريت اراضي را در خود جاي داده است.در اين راستا تغييراتي بس شگرف و به معناي واقعي کلمه چه در سطح محلي و چه در سطح بين‌المللي بايد صورت پذيرد.
توسعه پايدار
جهت پيشروي بيابانها تنها هنگامي معکوس مي‌شود که تغييرات شگرف در گرايش‌ها و رفتار‌هاي محلي و بين‌المللي پديد‌ايد. اين تغييرات قدم به قدم ما را به به‌کارگيري پايدار زمين و امنيت غذايي براي جمعيت در حال رشد جهان رهنمون مي‌سازد.
به اين ترتيب بيابان‌زدايي به معناي واقعي تنها بخشي از هدفي به مراتب عظيمتر است و آن عبارت‌ست از توسعه پايدار کشورهاي متاثر از خشکسالي و پيشروي بيابانها.
تجارب ايران در امر بيابان زدايي
ميانگين سالانه ريزش باران در بيابـــان‌هاي ايران کمتر از 50 ميليمتر است اين در حالي است که هميــــن ميزان در مورد کل کشور به 320 ميليمـــتر در سال بالغ مي‌شود. بيابانها و مناطق بياباني بر روي هم 34 ميليون هکتار از اراضي ايران را به خود اختصاص مي‌دهند و 12 ميليون هکتار نيز ماسه‌اي بوده و يا از شن و ريگ روان پوشيده شده است.
علي‌رغم اينکه عوامل زيست محيطي، تغييرات آب و هوايي و کمبود بارش کافي نقشي به سزا در فروسايي زمين و پيشروي بيابانها دارند، در برخي از موارد فعاليت‌هاي انساني را نيز بايد در زمره اين گروه قرار داد. فرآيندهاي فروسايي زمين و پيشروي بيابانها در ايران در دهه‌هاي اخير به دليل عوامل ذيل تسريع شده است:
الف) جمعيت ايران در ظرف 20 سال گذشته دو برابر شده است. در همين راستا نياز به محصولات کشاورزي و فرآورده‌هاي روستايي مردم را مجبور به استفاده از زمين كرده تابدون توجه به پتانسيل و ميزان حاصلخيزي جنگل‌ها ومراتع آنها را به زمين‌هاي زراعي تبديل كنند.
ب) چراي بيش از حد دام‌ها در مراتع و استفاده بي رويه از اين مناطق بسيار شايع است.
پ) استفاده بي رويه از چوب درختان و گياهان براي مصارف خانگي نظير پخت و پز و سيستم حرارتي منازل به همراه استفا ده بي رويه از منابع آبي راه را بيشتر به سوي فروسايي زمين فراهم مي‌سازد.
ت) آوارگان به دليل برطرف کردن نيازهاي خود در زمينه‌هاي تامين سوخت، کشاورزي و پرورش گياهان در فروسايي حدود 2/1 ميليون هکتار از منابع طبيعي سهيم بوده‌اند.
حرکت شن‌هاي روان به منزله نوعي از پيشروي بيابانها تلقي مي‌شود که خطري بزرگ را متوجه ايران مي‌كند. خسارات ناشي از پيشروي ريگ‌هاي روان هر ساله رو به تزايد گذارده است. نخستين اقدام جدي در زمينه کنترل ريگ‌هاي روان در سال 1965 ميلادي (برابر با سال 1344 هجري شمسي) در مورد 100 هکتار از اراضي به مورد اجرا گذارده شد.
امروزه چنين تلاش‌هايي آنقدر به لحاظ دامنه و ابعاد توسعه يافته است که پروژه‌هاي تثبيت ريگ‌هاي روان و برنامه‌هاي بيابان‌زدايي سالانه حدود يک ميليون هکتار از اراضي را در بر مي‌گيرد.
اقدامات مبتکرانه در خصوص تثبيت شن‌ها و ريگ‌هاي روان شامل مراحل و روش‌هاي بيولوژيکي، مکانيکي و شيميايي است و فعاليت‌هايي نظير کاشت نهال، بذرافشاني، محصور‌سازي اراضي و استفاده از نفت خام به منظور محافظت از ريشــه‌هاي گياهان را در بر مي‌گيرد. تاکنون بيش از 4 ميليون هکتار از مناطق بياباني و باير ايران احيا شده‌اند.
در اين ارتباط يکي از عمده‌ترين اين تلاش‌ها برنامه اجرايي ملي است که در سال 1992 آغاز شد. دست‌اندرکاران اين برنامه در نظر دارند تثبيت ريگ‌هاي روان و بيابان‌زدايي 10 ميليون هکتار از اراضي فروسايي شده را عملي سازند. فعاليت‌هاي ايرانيان در مدت28 سال در زمينه تثبيت شن و ريگ روان و بيابان‌زدايي مجموعه ارزشمندي از تجارب و تخصص‌هاي تکنيکي را به دست مي‌دهد.
بيابان‌زدايي مساله‌اي جهاني بوده و تنها به مناطق جغرافيايي خاص محدود نمي‌شــود. در عين حــــال جمهوري اسلامي ايران فعالانه با کشورهاي متاثر از اين فرآيند و آژانس‌هاي علاقمند به همکاري‌هاي دو جانبه، همکاري كرده است.اين خود نشان دهنده تعهدات ايران در زمينه‌هاي مذکور و نيز در زمينه ائتلاف جهاني عليه فروسايي زيست محيطي بالاخص بيابان‌زدايي است.
برخي از فعاليت‌هاي بين‌المللي در اين زمينه که توسط جمهوري اسلامي ايران صورت گرفته است. شامل برگزاري کنفرانس‌هاي بين‌المللي، ميزباني جلسات منطقه‌اي در راستاي همکاري با اسکاپ (ESCAP)، برنامه محيط‌زيست سازمان ملل متحد (UNEP)، فائو (سازمان خواروبار و کشاورزي ملل متحد (FAO)، همکاري سه جانبه (ايران، کميسارياي عالي پناهندگان سازمان ملل متحد و (UNHCR) و صندوق بين‌المللي توسعه کشاورزي (IFAD) به منظور احياي مناطق بياباني شده از طريق اسکان آوارگان افغاني است. همان‌گونه که پيشتر نيز مطرح شد تلاش‌هاي دراز مدت در جهت کنترل پيشروي بيابانها و نيز تثبيت شن و ريگ روان تجارب و تخصص‌هاي ارزشمندي را عايد ايران ساخته است که ما مايليم آنها را در اختيار کشورهايي که داراي شرايط مشابه هستند قرار دهيم.
در مقابل ما نيز به بعد جهاني اين تلاش‌ها واقفيم و درصدد همکاري‌هاي مثمر ثمر با دولت‌ها، سازمان‌ها و موسساتي هستيم که در زمينه کنترل پيشروي بيابانها و تثبيت شن و ريگ روان بتوانند موجب غناي تجارب و تخصص‌هاي مربوطه شوند.
منبع: روزنامه اطلاعات
/خ
