پیداست که اشتغال استادان و عالمان به حرفه ای مشخص، دست بالا می‌توانست موجب گذران زندگی خود آنان گردد، اما تأمین هزینه‌ی مراکز آموزشی و طلاب نیازمند بودجه ای سنگین و مستمر بود.

نظام مالى حوزه‌ی علمیه‌ی بغداد

چهارشنبه، 21 آذر 1397

تخمین زمان مطالعه:

پدیدآورنده: ساره سمیع زاده

از نظر مالی حاکم بر حوزه‌ی بغداد و طریق امرار معاش استادان و شاگردان هم اطلاع قابل توجهی در دست نیست. از مرور سرگذشت برخی از عالمان و از وجود برخی از اسم‌ها یا القاب مانند بزاز و ورّاق و سبّاک همراه با نام اصلی شماری از آنان، این نظر قوت می‌گیرد که آنان از راه کسب و کار گذران زندگی می‌کردند.

تعداد کلمات 360 زمان مطالعه 2 دقیقه

نویسنده: سیّد عباس رضوی

از نظر مالی حاکم بر حوزه‌ی بغداد و طریق امرار معاش استادان و شاگردان هم اطلاع قابل توجهی در دست نیست. از مرور سرگذشت برخی از عالمان و از وجود برخی از اسم‌ها یا القاب مانند بزاز و ورّاق و سبّاک همراه با نام اصلی شماری از آنان، این نظر قوت می‌گیرد که آنان از راه کسب و کار گذران زندگی می‌کردند. ورّاقی یکی از مشاغل برخی علما بود؛ چه، نیاز دائمی محصلان و استادان به کتاب و دفتر موجب رونق این شغل شده بود. عباس بن موسی، عالم و نویسنده‌ی امامی قرن سوم و از اصحاب یونس بن عبدالرحمان، ورّاقی می‌کرد و از همین رو به او ابوالفضل ورّاق می‌گفتند.(1) محمدبن علی بن یعقوب معروف به ابوالفرج قنانی کاتب، معاصر و معاشر نجاشی، ورّاق بود.(2) محمد بن خلیل بغدادی، متکلم و صاحب چند اثر کلامی و از شاگردان و یاران هشام بن حکم در ضرب سکه مهارت داشت. (3) علی بن عبدالله بن وصیف (متوفی 365) از متکلمان برجسته‌ی نیمه‌ی قرن چهارم در کار ساخت لوازم و وسایل برنجین به ویژه قندیل‌ها بسیار ماهر بود.(4) پیداست که اشتغال استادان و عالمان به حرفه ای مشخص، دست بالا می‌توانست موجب گذران زندگی خود آنان گردد، اما تأمین هزینه‌ی مراکز آموزشی و طلاب نیازمند بودجه ای سنگین و مستمر بود. گواینکه اینگونه مراکز بیشتر از طریق موقوفات و کمک‌های افراد خیر حمایت می‌شده اند. سید مرتضی مرکزی موسوم به دارالعلم را اداره می‌کرد و به شاگردان حوزه‌ی درسی خود در این دارالعلم مقرری ماهیانه می‌پرداخت، چنانکه به شیخ طوسی ماهی دوازده دینار و به عبدالعزیز بن براج، هشت دینار پرداخت می‌شد. سید مرتضی همچنین روستایی را برای تأمین کاغذ فقها و طلاب وقف کرده بود.(5)

علاوه بر اینها حاکمان دانش پرور نیز به حوزه‌های علوم دینی کمک‌های مالی می‌کردند. با توجه به اهتمام عضدالدوله به رسیدگی به وضع مالی دانشمندان رشته‌های مختلف، اعم از فقها، محدّثان، مفسران، متکلمان، نحویان، شاعران، پزشکان و مهندسان و اهتمام خاص او به آبادی کربلا و نجف، (6) احتمالا باید وضع مالی حوزه‌ی علمی شیعی بغداد هم در دوره‌ی او بهتر شده باشد.

پی نوشت‌ها:
1. ر. ک. نجاشی، ج 2، ص 120.
2. همان، ج 2، ص 326.
3. همان، ج 2، ص 211.
4. یاقوت حموی، ج 4، ص 1785-1786.
5. قمی، ص 335.
6. ابن اثیر، ج 8، ص 704-705.
منبع: عباس رضوی و [دیگران ...]؛ (1390)، حوزه‌‌ی علمیه (تاریخ، ساختار، کارکرد)، تهران: نشر کتاب مرجع، چاپ اول.