مقبره‌ی شیخ نظام‌الدین در جنوب شرقی روستای دهک از توابع شهرستان سراوان در بخش مرکزی، دهستان حومه به فاصله‌ی پانزده کیلومتر از شهر محمدی و سی و شش کیلومتر از شهرستان سراوان قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی سراوان به بم پشت و دهک امکان‌پذیر است. پس از طی کردن مسافتی در حدود چهل کیلومتر در جاده‌ی اصلی و طی کردن مسافتی نزدیک به دو کیلومتر در جاده‌ی فرعی، روستای دهک نمایان می‌شود. روستای دهک جمعیتی بالغ بر 580 نفر دارد. مردمان این روستا بیشتر به کار کشاورزی و دامداری مشغول هستند. فاصله‌ی مقبره شیخ نظام‌الدین تا روستای دهک در حدود یک کیلومتر است. معمولاً زائران با وسایل نقلیه مانند ماشین و موتورسیکلت خود را به مقبره می‌رسانند. آب و هوای این روستای دهک گرم و مرطوب است (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سوران و سراوان، بی‌تا، ص85-94).
تعداد کلمات: 1037 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
تعداد کلمات: 1037 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه
نویسنده: امین رضا کمالیان
نام: نظام الدین؛ شیخ واجه/ نشانی: شهرستان سراوان، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای دهک/ تاریخ نخستین بنا: اواخر دوره‌ی قاجاریه/ دایر/ مدیریت: مردمی
تاریخچه‌ی مقبره
الف) نام و نشان صاحب مقبره:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ نظام‌الدین ملقب به واجه نظام است. گفته می‌شود که از کشور افغانستان مهاجرت و اصل و نسب وی افغانی است که در حدود سیصد سال پیش به شهرستان دهک مسافرت کرده است.
بنا به اظهارات راویان محلی، شیخ نظام‌الدین در روستای دهک اقامت کرد. از آنجایی که در این روستا جمعیت زیادی از سادات زندگی می‌کردند و به نام روستای سادات مشهور بود و مدارس دینی در این روستا وجود داشت شیخ نظام‌الدین در این روستا سکونت کرد.
وی که فردی عالم و پرهیزگار و مفسّر قرآن و حدیث بود، بیشتر اوقات در خانه‌ی خود که بر تپه‌ای باستانی قرار داشت مشغول به نماز و عبادت بوده است. بنا به گفته‌ی روستاییان، وی در زمینه طب سنتی تجربه و تبحر داشته است. همیشه از سراوان و روستاهای اطراف به جهت مداوای بیماری‌ها به وی مراجعه می‌نمودند. شیخ نظام‌الدین همواره مورد احترام گذشتگان و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم روستا در کنار خانه‌اش روی تپه‌ی باستانی دفن می‌کنند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره به صورت چهاردیواری بدون سقف بر تپه‌ای قدیمی و باستانی در فضایی ناهموار، که اطراف آن را تپه‌هایی احاطه کرده‌اند ساخته شده است. بنابر اظهارات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تپه‌ی مذکور باستانی است و قدمت آن به قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در نزدیکی مقبره به فاصله‌ی در حدود بیست متر بقایایی از خانه‌های مسکونی قدیمی به شکل مستطیل مشاهده می‌شود که در دل تپه ساخته شده‌اند. سابقه‌ی دقیقی از زمان احداث این بنا در دست نیست، بنا به اظهارات راویان محلی، قدمت اولیه‌ی بنا به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد.
بنا به گفته‌ی راویان محلی، شیخ نظام‌الدین ملقب به واجه نظام است. گفته می‌شود که از کشور افغانستان مهاجرت و اصل و نسب وی افغانی است که در حدود سیصد سال پیش به شهرستان دهک مسافرت کرده است.
بنا به اظهارات راویان محلی، شیخ نظام‌الدین در روستای دهک اقامت کرد. از آنجایی که در این روستا جمعیت زیادی از سادات زندگی می‌کردند و به نام روستای سادات مشهور بود و مدارس دینی در این روستا وجود داشت شیخ نظام‌الدین در این روستا سکونت کرد.
وی که فردی عالم و پرهیزگار و مفسّر قرآن و حدیث بود، بیشتر اوقات در خانه‌ی خود که بر تپه‌ای باستانی قرار داشت مشغول به نماز و عبادت بوده است. بنا به گفته‌ی روستاییان، وی در زمینه طب سنتی تجربه و تبحر داشته است. همیشه از سراوان و روستاهای اطراف به جهت مداوای بیماری‌ها به وی مراجعه می‌نمودند. شیخ نظام‌الدین همواره مورد احترام گذشتگان و نسل کنونی بوده است. وی را بعد از وفات مردم روستا در کنار خانه‌اش روی تپه‌ی باستانی دفن می‌کنند.
ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:
مقبره به صورت چهاردیواری بدون سقف بر تپه‌ای قدیمی و باستانی در فضایی ناهموار، که اطراف آن را تپه‌هایی احاطه کرده‌اند ساخته شده است. بنابر اظهارات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تپه‌ی مذکور باستانی است و قدمت آن به قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در نزدیکی مقبره به فاصله‌ی در حدود بیست متر بقایایی از خانه‌های مسکونی قدیمی به شکل مستطیل مشاهده می‌شود که در دل تپه ساخته شده‌اند. سابقه‌ی دقیقی از زمان احداث این بنا در دست نیست، بنا به اظهارات راویان محلی، قدمت اولیه‌ی بنا به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد.
محوطه و معماری کنونی مقبره
مقبره از دیوارهایی به طول هفت متر، عرض چهار و نیم متر و با ارتفاع دو متر ساخته شده است و ضخامت دیوارها چهل سانتی‌متر است؛ این بنا فاقد سقف است و با مصالح جدید سنگ، آجر، سیمان و ماسه ساخته شده است. نمای بیرونی دیوارها با آستری از پودر سنگ و سیمان سفید پوشانده‌اند.
بر روی دیوار مقبره، پنج منارک به صورت پلکانی به ارتفاع پنجاه سانتی‌متر به چشم می‌خورد که زیبایی خاصی به بنا داده‌اند. ورودی آن در سمت شمالی است با دری آهنی به عرض چهل سانتی‌متر و ارتفاع دو متر.
در قسمت ورودی بنا، درست روبه روی در، فضایی به مساحت دو متر و نیم سیمان کاری کف بنا با لایه‌ی نازکی از ماسه و سیمان پوشیده شده است. در داخل فضای چهار دیواری، قبر خواجه در وسط و به صورت پلکانی دیده می‌شود. قسمت بالای قبر، مثلثی شکل است و روی قبر را با آستری از سیمان سفید و پودر سنگ پوشانده‌اند. بلندی قبر پنجاه سانتی‌متر از کف و به عرض شصت سانتی‌متر و طول دو متر و سی سانتی‌متر است که روی آن پارچه‌ای سفید پهن کرده‌اند. بر روی پارچه، عبارات «یا الله» ، «یا محمد» و «لا اله الا الله اشهد ان محمد رسول الله» و جمله مجهول «لعل قلندر مست و مست قلندر پادشاه» به زبان اردو نوشته شده است. این پارچه تقریباً بر اثر تابش مستقیم نورخورشید از بین رفته و نمای دیوارهای داخلی و خارجی بنا نیز با آستری از پودر سنگ و سیمان سفید پوشیده شده است.
بر روی دیوار مقبره، پنج منارک به صورت پلکانی به ارتفاع پنجاه سانتی‌متر به چشم می‌خورد که زیبایی خاصی به بنا داده‌اند. ورودی آن در سمت شمالی است با دری آهنی به عرض چهل سانتی‌متر و ارتفاع دو متر.
در قسمت ورودی بنا، درست روبه روی در، فضایی به مساحت دو متر و نیم سیمان کاری کف بنا با لایه‌ی نازکی از ماسه و سیمان پوشیده شده است. در داخل فضای چهار دیواری، قبر خواجه در وسط و به صورت پلکانی دیده می‌شود. قسمت بالای قبر، مثلثی شکل است و روی قبر را با آستری از سیمان سفید و پودر سنگ پوشانده‌اند. بلندی قبر پنجاه سانتی‌متر از کف و به عرض شصت سانتی‌متر و طول دو متر و سی سانتی‌متر است که روی آن پارچه‌ای سفید پهن کرده‌اند. بر روی پارچه، عبارات «یا الله» ، «یا محمد» و «لا اله الا الله اشهد ان محمد رسول الله» و جمله مجهول «لعل قلندر مست و مست قلندر پادشاه» به زبان اردو نوشته شده است. این پارچه تقریباً بر اثر تابش مستقیم نورخورشید از بین رفته و نمای دیوارهای داخلی و خارجی بنا نیز با آستری از پودر سنگ و سیمان سفید پوشیده شده است.
توضیحات تکمیلی و ملاحظات
زائران:
بنا به گفته‌ی راویان محلی، بیشتر زائران از روستای دهک و روستاهای مجاور و برخی از شهرستان سراوان هستند که به جهت زیارت در این مکان حضور پیدا می‌کنند و با خواندن فاتحه و قرآن و نماز و دعا مشغول می‌شوند و از خداوند طلب حاجت می‌نمایند.
نذورات:
نذورات را بیشتر در روز پنج‌شنبه و سه‌شنبه توسط زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که اغلب شامل نانی روغنی به نام «هلکاری» و حلوایی محلی با نام «برّوی و مَلایی» است. براساس گفته‌های راویان محلی دیده شده است که گوسفند هم جهت قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود.
در قسمت شمال غربی چوبی به ارتفاع بیش از یک متر در زمین فرو رفته که پارچه‌هایی به رنگ آبی، سبز، قرمز و سفید به جهت برآورده شدن حاجات بنا به اعتقادات محلی به آن گره زده شده است.
موقوفات:
مجموعه‌ی زیارتگاه و ضمائم آن و اتاقی که در داخل تپهها بنا شده در زمینی به مساحت دویست مترمربع قرار گرفته که فاقد سند مالکیت است.
مراسم:
بعد از خواندن فاتحه، زوّار در اتاقی جمع می‌شوند که در جوار مقبره است و به دعا و راز و نیاز با خدا می‌پردازند. در اعیاد فطر و قربان، بعد از ادای نماز عید مردم روستای دهک در کنار مقبره‌ی شیخ نظام‌الدین جمع می‌شوند و با سوزاندن مشک و عود به دعا و نیایش می‌پردازند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره قبر دیگری وجود دارد که فاقد مشخصات است و به گفته‌ی راویان محلی از ساکنان روستاهای اطراف است.
متولیان و خادمان:
ملازاهد دهواری؛ رئوف سیدزاده
راویان محلی:
ملا زاهد دهواری
تحقیق میدانی:
فروردین ماه 1390
بنا به گفته‌ی راویان محلی، بیشتر زائران از روستای دهک و روستاهای مجاور و برخی از شهرستان سراوان هستند که به جهت زیارت در این مکان حضور پیدا می‌کنند و با خواندن فاتحه و قرآن و نماز و دعا مشغول می‌شوند و از خداوند طلب حاجت می‌نمایند.
نذورات:
نذورات را بیشتر در روز پنج‌شنبه و سه‌شنبه توسط زائران در بین دیگر مراجعه کنندگان تقسیم می‌کنند که اغلب شامل نانی روغنی به نام «هلکاری» و حلوایی محلی با نام «برّوی و مَلایی» است. براساس گفته‌های راویان محلی دیده شده است که گوسفند هم جهت قربانی و نذر در این مکان ذبح می‌شود.
در قسمت شمال غربی چوبی به ارتفاع بیش از یک متر در زمین فرو رفته که پارچه‌هایی به رنگ آبی، سبز، قرمز و سفید به جهت برآورده شدن حاجات بنا به اعتقادات محلی به آن گره زده شده است.
موقوفات:
مجموعه‌ی زیارتگاه و ضمائم آن و اتاقی که در داخل تپهها بنا شده در زمینی به مساحت دویست مترمربع قرار گرفته که فاقد سند مالکیت است.
مراسم:
بعد از خواندن فاتحه، زوّار در اتاقی جمع می‌شوند که در جوار مقبره است و به دعا و راز و نیاز با خدا می‌پردازند. در اعیاد فطر و قربان، بعد از ادای نماز عید مردم روستای دهک در کنار مقبره‌ی شیخ نظام‌الدین جمع می‌شوند و با سوزاندن مشک و عود به دعا و نیایش می‌پردازند.
دفن شدگان:
در مجاورت مقبره قبر دیگری وجود دارد که فاقد مشخصات است و به گفته‌ی راویان محلی از ساکنان روستاهای اطراف است.
متولیان و خادمان:
ملازاهد دهواری؛ رئوف سیدزاده
راویان محلی:
ملا زاهد دهواری
تحقیق میدانی:
فروردین ماه 1390
منبع‌مقاله: کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.
مطالب مرتبط
مقبره‌ی چراگان
مقبره‌ی سید خواجه یحیی
مقبره‌ی سیده معصومه بیگم دُرافشان طباطبایی
