تعیین مهر در نکاح دائم، از شرایط درستی عقد نیست.

چکیده: مهریه، به مالی گفته می‌شود که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح اسلامی به زن خود می‌پردازد یا مکلف به پرداختِ آن می‌شود. در این نوشتار به بیان انواع مهریه و تفاوت های میان ایشان می پردازیم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 647 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

مهر قانونی

مهر المثل

مهرالمثل، در زبان حقوقی به مهری گفته می شود که مقدار آن با رعایت «حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود» (ماده ۱۰۹۱ ). بنابراین، میزان مهرالمثل بر حسب حال زن و داوری عرف معین می شود و ممکن است با مهرالمسمی برابر یا متفاوت باشد.
تعیین مهر در نکاح دائم از شرایط درستی عقد نیست و ممکن است موکول به تراضی بعد از آن شود یا در عقد زن اعلام کند که مهر نمی خواهد. همچنین، در پاره ای موارد تراضی درباره مهر، به دلیل مجهول ماندن موضوع آن یا مالیت نداشتن، نفوذ حقوقی ندارد. یا در نتیجه سوء تفاهم درباره مفاد پیشنهاد، تراضی محقق نمی شود. در چنین حالاتی است که مهر المثل جایگزین مهر المسمی می شود.
مواردی را که به موجب قانون مدنی زن باید مهرالمثل بگیرد بدین ترتیب می توان خلاصه کرد:
1. صورتی که ضمن عقد سخنی از مهر گفته نشود یا عدم استحقاق زن در گرفتن مهرشرط شده باشد، پس از وقوع نزدیکی زن استحقاق مهر المثل را دارد (ماده ۱۰۸۷ ق.م.).
۲. صورتی که تراضی در باب تعیین مهر به جهتی باطل باشد و برای مهر نتوان مثل با قیمتی معین کرد، مانند موردی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد. (ماده 1100 قانون مدنی) یا به علت اشتباه و فهم نادرست در مفاد پیشنهادها، تراضی محقق نشود. در این صورت نیز زن مهر المثل می گیرد. منتها، چنان که گفته شد، استحقاق گرفتن این مهرالمثل منوط به وقوع نزدیکی نیست.
۳. موردی که نکاح باطل است، ولی زن از فساد آن اطلاع ندارد، و در اثر جهل به حکم یا موضوع عقد، آن را درست پنداشته است. در این حالت، اگر نزدیکی واقع شده باشد، زن استحقاق گرفتن مهرالمثل را دارد (ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی).[1]

مهر المتعه

«هر گاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است...» (ماده ۱۰۹۳). برای تعیین مهر المتعه، دیگر زیبایی و شرافت و شایستگی زن مورد نظر نیست؛ مرد باید به تناسب ثروت خود مالی به زن بدهد؛ چنان که مادة ۱۰۹4 قانون مدنی می گوید:
«برای تعیین مهر المتعه، حال مرد از حیث غنا و فقر، ملاحظه می شود».

تفاوت های مهر المتعه و مهر المثل

مهرالمتعه و مهرالمثل در موردی معین می شود که یا در عقد ذکری از مهر نشده باشد یا تراضی طرفین در باب مهرالمسمى باطل اعلام شود، و از این حیث با هم شباهت دارند، ولی میان آنها سه تفاوت اساسی وجود دارد:
1.در تعیین مقدار مهرالمثل صفات و حال زن ملاک است، ولی مهرالمتعه به تناسب دارایی مرد معین می شود.
۲. مهرالمثل به طور معمول در صورتی داده می شود که بین زن و مرد نزدیکی واقع شده باشد، ولی مهر المتعه اختصاص به نکاحی دارد که پیش از نزدیکی به طلاق منتهی گردد.
٣. استحقاق زن در گرفتن مهرالمثل بعد از نزدیکی ایجاد می شود، خواه زوجیت ادامه یابد، یا در اثر طلاق یا فوت یا فسخ نکاح منحل شود. ولی مهر المتعه در صورتی به زن داده می شود که پیش از نزدیکی مرد زن خود را طلاق دهد. پس، اگر در اثر فوت یکی از زوجین یا خیار فسخ یا درخواست طلاق از طرف زن نکاح از بین برود، زن حق مطالبه مهرالمتعه ندارد.

پی نوشت:

[1] . ابوحنیفه در این مورد اعتقاد دارد که زن استحقاق کمترین مقدار از مهرالمسمی و مهر المثل را دارد. زیرا با رضایت دادن به مهر المسمایی کمتر از مهر المثل به سقوط بخشی از حق خویش رضایت داده است (محمد ابوزهره محاضرات فی عقد الزواج و آثاره، ش ۲۰۰)، ولی در انتقاد از آن می توان گفت رضای زن به نکاح با مهر کمتر مقید به درستی عقد و ایجاد پیوند زناشویی است و در صورت بطلان عقد دیگر نمی توان به آن استناد کرد.

منبع: کتاب «حقوق مدنی خانواده»
نویسنده: ناصر کاتوزیان

بیشتر بخوانید:
مَهرُ السُّنّه (مهر محمّدى)
مفهوم و فلسفه مهریه
حکمت مهریه
چند نکته در باره ی مهریه
"مهریه" نگرش‌های عاقلانه و یا برداشت‌های عامیانه