در بعضی موارد، رفتار مناسب برای مقابله با خشم «خودآرام سازی» است. «خودآرام سازی»، به تمرین و حوصله نیاز دارد، اما روش ساده ای برای سازگاری است. این رفتار از سه مؤلفه تشکیل شده است: محیط، بدن و ذهن.مهارت «خودآرام سازی» در محیط آرام آسان تر است. جایی که عوامل مزاحم وجود نداشته باشد، بدن نیز در وضعیت راحتی باشد، تنفس آهسته و عمیق باشد و عضلات بدن در حالت انقباض نباشند، بهتر می توان خود را آرام کرد. با مدیریت ذهن، آن را از افکار روزمره جدا کنید یا حداقل برای آرام سازی، هرنوع قضاوت درباره کارهایتان را به طور موقت به حالت تعلیق در آورید.
معنای «خودآرام سازی» این نیست که هیچ گونه احساس خشمی وجود نداشته باشد. حتی گاه اظهار خشم زمینه مناسب تری برای آرام سازی فراهم می کند. اگر احساس می کنید فریاد زدن یا عمل پرخاشگرانه به نفع شماست این کار را انجام دهید؛ چرا؟ زیرا این برون ریزی، حالت انتخابی دارد. شما با ارزیابی و تأمل، این رفتار را انتخاب کرده اید. عمل پرخاشگرانه، اگر نتیجه خشم کنترل نشده باشد، محکوم است و با فریاد زدن انتخابی قابل مقایسه نیست. البته چنانچه انسان از راه دیگری، غیر از فریاد انتخابی، بتواند خود را آرام سازد بهتر است.
برای بروز احساسات در خلوت، سه کار را باید بشناسیم: کشف احساسات، ابراز احساسات و بیرون ریختن احساسات. آبراهام لینکن پیشنهاد کرده است که احساستان را بنویسید و پس از آن، نوشته خود را پاره کنید یکی از نکات قابل توجه نیز تغییر موقعیت است که زمینهای را به وجود می آورد تا تمرکز فرد را بر موضوع برانگیزنده خشم از بین ببرد و به طور طبیعی با شکستن تمرکز و جابه جایی حاصل شده، کنترل خشم آسان تر می شود. بنابراین، منظور از تغییر موقعیت، چنین تغییری است و چنانچه تغییر نه تنها باعث کاهش خشم نشود، بلکه آن را افزایش نیز دهد، باعث تشدید عصبانیت می شود که پسندیده نیست. پس تغییر موقعیت نباید حس بی توجهی به فرد را برانگیزد.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر مردی که خشمگین شد، اگر ایستاده است، پس بر زمین بنشیند، زیرا این کار، پلیدی شیطان را از انسان دور می کند». اما درباره فامیل، تغییر موقعیت با کم کردن فاصله ها و دست دادن، لمس کردن و در آغوش گرفتن به فروکش کردن خشم کمک می کند.
از این مطلب به خوبی می توان فهمید که در برابر فامیل، به ویژه فرزندان، با توجه مثبت بیشتر میتوان خشم را فرو نشاند.
گاه لازم است انسان مکان بحث و جدل را ترک کند تا مانع از ابراز خشم خود شود. این تغییر موقعیتها میتواند از آسیبهای فراوانی جلوگیری کند؛ زیرا همیشه پیشگیری، از درمان آسان تر است. البته ترک مکان نیز نباید موجب افزایش خشم دیگران شود. شاید ترک محل، همه خشم را از بین نبرد، اما دست کم راهی برای به تأخیر انداختن آن است.
یاد خدا یکی دیگر از راههای کاهش خشم است. امام صادق می فرمایند: «خداوند منان به بعضی از انبیای خود وحی کرد که مرا به هنگام غضب یاد کنید تا من نیز به هنگام غضب مواظب شما باشم و در میان کسانی که نابودشان می کنم، شما را نابود سازم».آن قدر این خشم رسوب می کند که به زلزله ای مهیب تبدیل میشود و انفجاری رخ میدهد. چنین خشمی به طورقطع از کنترل انسان خارج می شود.پیامبر اکرم به على می فرمایند: «خشمگین نشو و اگر خشم بر تو غلبه کرد بنشین و درباره قدرت خدا بر بندگان و گذشت او از آنان فکر کن و هرگاه به تو گفته شد: از خدا بترس و خشم خود را کنار گذار، به گذشت و بردباری خود روی آور».
هنگام خشم، وضعیت عادی فرد به هم می ریزد و باید از خداوند کمک بخواهد. امام صادق * می فرمایند: «هنگام خشم این دعا را بخوان: اللهم اذهب عنی غیظ قلبی؛ "خدایا قلب مرا از خشم دور کن». در دعای دیگری آمده است که امام صادق هنگام خشم صلوات می فرستادند و آیة ویذیب غیظ قلوبهم را می خواندند و می فرمودند: اللهم اغفر ذنوبی واذهب غیظ قلبی واجرنی من الشیطان الرجیم ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم؛ خدایا، گناهان مرا ببخش، خشم قلبم را از بین ببر، مرا از شیطان رانده شده پناه ده، زیرا هیچ نیرو و توانی جز نیروی خدای بزرگ نیست».
خشم نتیجه تلاش شیطان است و برای در امان ماندن از خشم، باید به خدا پناه برد. به همین دلیل، امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هرگاه یکی از شما غضب کرد بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. با درخواست از خداوند، از شر شیطان مصون میماند».
پیامبر اکرم در این زمینه با ارائه برهان، یکی از راههای مهار خشم را وضو گرفتن دانسته و بدان توصیه فرموده اند. حضرت می فرمایند: «همانا خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش می شود. پس هرگاه فردی از شما خشمگین شد وضو بگیرد». براساس این سخن، شاید بتوان برای کاهش خشم، از نوشیدن آب سرد، شستن صورت و دوش گرفتن با آب سرد نیز استفاده کرد؛ زیرا میخواهیم با آب، آتش را خاموش کنیم و البته وضو گرفتن یا غسل کردن بهترین راه است.
نکته دیگر درباره خشم این است که هرچند باید در بسیاری از موارد، خشم خود را کنترل کنیم و آن را آزاد نگذاریم، این کار به معنای سرکوب کردن خشم خود نیست. اگر به گونه ای با عامل خشم مواجه شویم که از تأثیرگذاری آن در هیجان خود بکاهیم و عامل هیجان زا را خنثا کنیم، موفق عمل کرده ایم و از نظر روحی آرامش را جایگزین خشم ساخته ایم؛ ولی اگر خشم را سرکوب کنیم و مانع از ابراز آن شویم، به جایی می رسیم که خشممان منفجر خواهد شد. بسیاری از والدین وقتی خشمگین میشوند، خشم خود را بروز نمیدهند؛ آنها فقط به روی خود نمی آورند، وگرنه خشم در عمق وجودشان نهادینه شده است. آن قدر این خشم رسوب می کند که به زلزله ای مهیب تبدیل میشود و انفجاری رخ میدهد. چنین خشمی به طورقطع از کنترل انسان خارج می شود. در شرایطی که نمیتوانیم حالت طبیعی داشته باشیم و نوع نگاهمان را به عامل خشم زا تغییر دهیم، نباید آن را انبار کنیم، بلکه باید آن را به تدریج و در اندازه های کوچکی تخلیه کنیم و با ارسال «پیام من» احساس خود را به فرزندمان منتقل کنیم. به راحتی به او بگوییم: «وقتی به مسافرت میروی و تلفن نمیزنی نگران می شویم». بنابراین، هرنوع فرو بردن خشمی مطلوب نیست. فرو بردنی مطلوب است که همواره پایدار بماند، وگرنه آرامش های پیش از طوفان میتواند نتایج وحشتناک تری از خشم تدریجی را در پی داشته باشد.
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391
معنای «خودآرام سازی» این نیست که هیچ گونه احساس خشمی وجود نداشته باشد. حتی گاه اظهار خشم زمینه مناسب تری برای آرام سازی فراهم می کند. اگر احساس می کنید فریاد زدن یا عمل پرخاشگرانه به نفع شماست این کار را انجام دهید؛ چرا؟ زیرا این برون ریزی، حالت انتخابی دارد. شما با ارزیابی و تأمل، این رفتار را انتخاب کرده اید. عمل پرخاشگرانه، اگر نتیجه خشم کنترل نشده باشد، محکوم است و با فریاد زدن انتخابی قابل مقایسه نیست. البته چنانچه انسان از راه دیگری، غیر از فریاد انتخابی، بتواند خود را آرام سازد بهتر است.
برای بروز احساسات در خلوت، سه کار را باید بشناسیم: کشف احساسات، ابراز احساسات و بیرون ریختن احساسات. آبراهام لینکن پیشنهاد کرده است که احساستان را بنویسید و پس از آن، نوشته خود را پاره کنید یکی از نکات قابل توجه نیز تغییر موقعیت است که زمینهای را به وجود می آورد تا تمرکز فرد را بر موضوع برانگیزنده خشم از بین ببرد و به طور طبیعی با شکستن تمرکز و جابه جایی حاصل شده، کنترل خشم آسان تر می شود. بنابراین، منظور از تغییر موقعیت، چنین تغییری است و چنانچه تغییر نه تنها باعث کاهش خشم نشود، بلکه آن را افزایش نیز دهد، باعث تشدید عصبانیت می شود که پسندیده نیست. پس تغییر موقعیت نباید حس بی توجهی به فرد را برانگیزد.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر مردی که خشمگین شد، اگر ایستاده است، پس بر زمین بنشیند، زیرا این کار، پلیدی شیطان را از انسان دور می کند». اما درباره فامیل، تغییر موقعیت با کم کردن فاصله ها و دست دادن، لمس کردن و در آغوش گرفتن به فروکش کردن خشم کمک می کند.
از این مطلب به خوبی می توان فهمید که در برابر فامیل، به ویژه فرزندان، با توجه مثبت بیشتر میتوان خشم را فرو نشاند.
گاه لازم است انسان مکان بحث و جدل را ترک کند تا مانع از ابراز خشم خود شود. این تغییر موقعیتها میتواند از آسیبهای فراوانی جلوگیری کند؛ زیرا همیشه پیشگیری، از درمان آسان تر است. البته ترک مکان نیز نباید موجب افزایش خشم دیگران شود. شاید ترک محل، همه خشم را از بین نبرد، اما دست کم راهی برای به تأخیر انداختن آن است.
یاد خدا یکی دیگر از راههای کاهش خشم است. امام صادق می فرمایند: «خداوند منان به بعضی از انبیای خود وحی کرد که مرا به هنگام غضب یاد کنید تا من نیز به هنگام غضب مواظب شما باشم و در میان کسانی که نابودشان می کنم، شما را نابود سازم».آن قدر این خشم رسوب می کند که به زلزله ای مهیب تبدیل میشود و انفجاری رخ میدهد. چنین خشمی به طورقطع از کنترل انسان خارج می شود.پیامبر اکرم به على می فرمایند: «خشمگین نشو و اگر خشم بر تو غلبه کرد بنشین و درباره قدرت خدا بر بندگان و گذشت او از آنان فکر کن و هرگاه به تو گفته شد: از خدا بترس و خشم خود را کنار گذار، به گذشت و بردباری خود روی آور».
هنگام خشم، وضعیت عادی فرد به هم می ریزد و باید از خداوند کمک بخواهد. امام صادق * می فرمایند: «هنگام خشم این دعا را بخوان: اللهم اذهب عنی غیظ قلبی؛ "خدایا قلب مرا از خشم دور کن». در دعای دیگری آمده است که امام صادق هنگام خشم صلوات می فرستادند و آیة ویذیب غیظ قلوبهم را می خواندند و می فرمودند: اللهم اغفر ذنوبی واذهب غیظ قلبی واجرنی من الشیطان الرجیم ولا حول ولا قوة الا بالله العلی العظیم؛ خدایا، گناهان مرا ببخش، خشم قلبم را از بین ببر، مرا از شیطان رانده شده پناه ده، زیرا هیچ نیرو و توانی جز نیروی خدای بزرگ نیست».
خشم نتیجه تلاش شیطان است و برای در امان ماندن از خشم، باید به خدا پناه برد. به همین دلیل، امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هرگاه یکی از شما غضب کرد بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. با درخواست از خداوند، از شر شیطان مصون میماند».
پیامبر اکرم در این زمینه با ارائه برهان، یکی از راههای مهار خشم را وضو گرفتن دانسته و بدان توصیه فرموده اند. حضرت می فرمایند: «همانا خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش می شود. پس هرگاه فردی از شما خشمگین شد وضو بگیرد». براساس این سخن، شاید بتوان برای کاهش خشم، از نوشیدن آب سرد، شستن صورت و دوش گرفتن با آب سرد نیز استفاده کرد؛ زیرا میخواهیم با آب، آتش را خاموش کنیم و البته وضو گرفتن یا غسل کردن بهترین راه است.
نکته دیگر درباره خشم این است که هرچند باید در بسیاری از موارد، خشم خود را کنترل کنیم و آن را آزاد نگذاریم، این کار به معنای سرکوب کردن خشم خود نیست. اگر به گونه ای با عامل خشم مواجه شویم که از تأثیرگذاری آن در هیجان خود بکاهیم و عامل هیجان زا را خنثا کنیم، موفق عمل کرده ایم و از نظر روحی آرامش را جایگزین خشم ساخته ایم؛ ولی اگر خشم را سرکوب کنیم و مانع از ابراز آن شویم، به جایی می رسیم که خشممان منفجر خواهد شد. بسیاری از والدین وقتی خشمگین میشوند، خشم خود را بروز نمیدهند؛ آنها فقط به روی خود نمی آورند، وگرنه خشم در عمق وجودشان نهادینه شده است. آن قدر این خشم رسوب می کند که به زلزله ای مهیب تبدیل میشود و انفجاری رخ میدهد. چنین خشمی به طورقطع از کنترل انسان خارج می شود. در شرایطی که نمیتوانیم حالت طبیعی داشته باشیم و نوع نگاهمان را به عامل خشم زا تغییر دهیم، نباید آن را انبار کنیم، بلکه باید آن را به تدریج و در اندازه های کوچکی تخلیه کنیم و با ارسال «پیام من» احساس خود را به فرزندمان منتقل کنیم. به راحتی به او بگوییم: «وقتی به مسافرت میروی و تلفن نمیزنی نگران می شویم». بنابراین، هرنوع فرو بردن خشمی مطلوب نیست. فرو بردنی مطلوب است که همواره پایدار بماند، وگرنه آرامش های پیش از طوفان میتواند نتایج وحشتناک تری از خشم تدریجی را در پی داشته باشد.
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391
