باغ شاهزاده ماهان یا باغ شازده یکی از باغ‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود. این باغ در حدود ۲ کیلومتری شهر ماهان و در نزدیکی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران جای گرفته و مربوط به پایان دوره قاجاریه است. این باغ جزو باغ‌های طبقاتی ایران محسوب می‌شود که تلفیقی از زیبایی و اصالت ایرانی که با همنوایی آب و باغ و معماری چشم‌نواز به بهشتی در استان کرمان می‌ماند. لازم به ذکر است که استان کرمان در منطقه گرم و خشک قرار گرفته و واقع شدن این باغ بهشتی در این مکان یکی از منحصر به فردترین جاذبه های گردشگری کرمان را رقم زده است.

تاریخچه باغ شاهزاده ماهان

باغ شاهزاده ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانروایی عبدالحمید میرزا ناصر الدوله (۱۲۹۸ تا ۱۳۰۹ ه . ق) احداث گردیده که با مرگ وی ساخت باغ ناتمام مانده است.

باغ شاهزاده ماهان با وجود همه کیفیتهای طبیعی و مصنوع خود به خاطر دگرگونی شرایط سیاسی و اجتماعی دوران برای مدت طولانی خارج از سکنه و متروک ماند و دچار آسیبهای فراوانی گردید. خرابیهای وارد شده ، کلیه قسمت های باغ را شامل می ‌گردید. ویرانی ها شامل بناهای اصلی و همچنین محوطه باغ بوده است. باغسازی و عناصر شکل دهنده باغ نیز (مانند آبراهه‌ها، استخرها، پیاده ‌روها و بالأخره طبیعت گیاهی باغ، نظیر درختان، کرت ها و بسترهای گلکاری) از این گزند در امان نبوده‌اند.

باغ شاهزاده یک بار در سال ۱۳۳۷ و بار دیگر پس از زلزله سال ۱۳۶۰ که در آن آسیب هایی دید، مرمت شد. سپس به وسیله اداره فرهنگ و هنر خریداری گردید و در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

معماری بنای باغ شاهزاده ماهان

بناهای باغ عبارت‌اند از: کوشک اصلی یعنی سکونت‌گاه دائمی ‌و یا فصلی مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه به‌ صورت بنایی خطی در بخش ورودی باغ قرار دارد و در دو طبقه بنا شده است. طبقه بالایی این بنا دارای اتاق‌هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش‌بینی‌ شده‌اند.

شکل اصلی باغ شاهزاده، مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یک است. طول کلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است. تقسیم‌بندی کلی باغ به‌ صورت یک محور طولی و دو کانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل‌ تشخیص است. محورهای فرعی به‌ صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح‌ها، کرت‌ها را که شمار آن‌ها در هر طرف هشت عدد است، به وجود آورده‌اند. بناهای باغ به سه دسته تقسیم‌شده‌اند که تنها ما به توضیح یکی از آن‌ها بسنده می‌کنیم. بنای اصلی در بالاترین سطح باغ قراردارد. بنای سر در خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی، مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع‌شده‌اند. سطح بنای بالاخانه ٤٨٧ مترمربع و سطح سردر خانه ٢٣٤ مترمربع و فاصله این دو از یکدیگر ٣٢٥ متر است.

آب، منبع حیات‌بخش این باغ، از بخش فوقانی باغ تامین می شود. نهر آبی که وارد باغ می‌شود در جهت طولی به‌گونه‌ای توزیع می‌گردد که علاوه بر آبیاری کرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین (که از شرایط اولیه باغ تخت‌ها است) روی محور اصلی و میانی باغ به‌ صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی کیفیت‌بخش باغ مبدل شده است. در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت (که بنای اصلی روی آن قرار دارد) و ورودی باغ، دو استخر طراحی شده که سطح وسیع آب، صدا و جهش آب به مطبوعیت باغ می‌افزاید.

ویژگی‌های منحصر به فرد باغ شاهزاده ماهان

این باغ علاوه بر این که باغ سکونتگاه بوده ، برای مراسم پذیرایی نیز از آن استفاده می‌شده است. دو محوطه باز جلوی سردر ِ خانه و بالاخانه با نرده‌های چوبی گویای این مدعاست. وجود عمارت زعیم باشی در باغ، نشانگر آن است که باغ علاوه بر مالک اصلی آن که برای فصل یا فصولی از سال در آنجا اقامت داشته، ساکن دیگری نیز داشته است که در طول سال، عهده‌دار مراقبت از باغ بوده و به طور دائم در باغ ساکن بوده است.
باغ شاهزاده در دوره‌های بعدی به مالکیت اشخاص دیگر در آمد. این باغ در مسیر عبوری کرمان به بم و در مسیر جاده ابریشم واقع بوده و همین امر این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است.

این باغ یکی از ۹ باغ ایرانی است که در یونسکو ثبت جهانی شده است و اطلاعات آن از طرف یونسکو به ۳۵ زبان ترجمه‌ شده و در نقشه گردشگری این سازمان بین‌المللی قرارگرفته است. موضوع قابل توجه این است که باغ عمارت بیگلر بیگی (فتح آباد)، باغی مربوط به دوره قاجار است که در ۲۵ کیلومتری شهر کرمان، روستای اختیارآباد واقع شده است. این باغ الگوی احداث باغ شاهزاده ماهان است که مرمت و باززنده‌سازی این باغ نیز به اتمام رسیده است.

در ۵۰۰ متری شمال باغ، باغ مزار تاریخی دوران صفوی قرار دارد که به نام باغ مزار چهارسید معروف است. شیب منطقه احداث باغ در حدود ۶.۴ درصد درجهت شمالی – جنوبی در طول محور اصلی باغ است. ورودی اصلی باغ شاهزاده در قسمت شمالی آن قرار دارد که همزمان با ساخت باغ شکل گرفته است. دو ورودی دیگر در ضلع غربی باغ برای ورود باغ به قسمت های خدماتی و یک ورودی در جنوب باغ نیز وجود دارد.

در آخر لازم است که ذکر کنیم جای گرفتن در جاده گذری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای ساخته شده بیشینه دید را از چشم‌اندازهای درونی را بسان زیر فراهم می‌سازد: هنگام ورود، به ویژه در طبقه بالایی سردر خانه بجز نماها و چشم‌اندازهای بیرونی باغ، چشم‌انداز چهارباغ و در جهت وارون بر آن و چشم‌انداز کوه را ممکن می‌سازد. این چشم‌اندازهای دیدنی یعنی دیدن جوش و خروش آب، حوضچه‌ها و آبشارها هر کدام به نوبه خود تأکیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و همراه با با آرایش گیاهی چشم‌اندازهای درونی بی‌مانندی را بدست می‌دهند.

منبع: سایت ستاره