شاید شما هم تا کنون به برخی جملات در کتابخانه ها، مساجد و یا مکان های مختلف دقت کرده باشید. عباراتی مانند وقف مرحوم فلان یا وقف فلان شخص. هر وسیله، مکان و یا امتیازی که به اختیار و در چهارچوب قوانین مشخص در اسلام و به اختیار کامل به شخص یا سازمانی تسلیم می شود، وقف نامیده می شود. امور خیریه نیز به تمامی موارد و اموراتی گفته می شود که مربوط به اهدای هر نوع کمکی برای اقشار مشخص و نیازمندی از جامعه اسلامی و یا غیر اسلامی گفته می شود.
در اقتصاد تعریف شده برای جامعه اسلامی، وقف یکی از اصلی ترین زیربناها است که قسمت اعظمی از سرمایه جامعه اسلامی از طریق آن تامین می شود. اما شما باید بدانید که وقف به خودی خود اجباری نبوده و یک سنت کاملا اختیاری اما سفارش شده در اسلام است. در کشورهای مختلف جهان اسلام و به خصوص ایران، برای ساماندهی امورات مربوط به وقف و امور خیریه در اسلام و جامعه اسلامی سازمان هایی مجزا مانند سازمان اوقاف و امور خیریه در ایران تعریف شده اند. این سازمان ها دارای وظایف مختلفی در حیطه موقوفات و تمامی موارد مربوط به امور خیریه در چهارچوب احکام اسلامی هستند.
در ادامه این مقاله به صورت دقیق و کامل به جوانب مختلف وقف و همچنین امور خیریه از دیدگاه اسلام می پردازیم. ابتدا بیایید بدانیم وقف چیست؟ معنای لغوی آن چیست؟
وقف و امور خیریه در لغت
وقف یک کلمه عربی است و به معنای حبس کردن، اعطای انحصار چیزی به کسی، ایستادن و یا توقف است. پس وقتی میگوییم کسی چیزی را وقف کرده است منظورمان این است که آن فرد، کالا، مکان و یا وسیله مورد نظر را که مالکیت کامل آن را در اختیار قرار دارد، به شخص، سازمان و یا نهادی دیگر واگذار کرده است. از نظر قانونی نیز این واگذاری باید با رعایت تمامی موارد و پیشامد های احتمالی صورت گیرد. یعنی در صورتی که مورد وقف شده ممکن است در آینده دارای امتیازات و تغییراتی باشد، مالک قبلی و یا خانواده او هیچ ادعایی نسبت به ملک و منافع مربوط به آن نداشته باشند. این به معنای تسلیم کامل مورد وقفی است. کلمه خیر نیز یک کلمه عربی بوده و به معنای خوبی و نیکی است. امور خیریه نیز در اسلام به تمامی مواردی گفته می شود که شخص با اهدای مال خود، زمینه حل مشکلات از برخی از اقشار جامعه و یا سازمان های جامعه اسلامی را فراهم می کند. به افرادی که این امور را انجام می دهند و با رضایت مال خود را اهدا می کنند، خیر گفته می شود. برای مثال برخی از خیرین سالیانه اقدام به ساخت مدارسی می کنند که برای جامعه اسلامی دارای منافع فراوانی است. همچنین از دیگر موارد این دسته می توان به تهیه جهیزیه برای نو عروسان و یا کمک به تسهیل ازدواج در جامعه اسلامی اشاره کرد.
همه چیز درباره وقف و امور خیریه در اسلام
از دیدگاه اسلام، وقف و امور خیریه دارای ارزش بسیار بالایی در درگاه خداوند هستند و در آیات قرآن کریم نیز به دفعات به این موضوع به صورت تاکیدی اشاره شده است. البته این اشاره دارای شکل های مستقیم و غیر مستقیم است. برای نمونه در آیه 92 سوره مبارکه آل عمران، از شروط رسیدن به مقام های بالا در نیکی و خوبی، وقف کردن از اموال بیان شده است. البته در این آیه از قرآن نکته ای بسیار مهم در خصوص وقف و امور خیریه بیان شده است و آن هم ارزش مال و وقف و بخشیدن از اموالی است که آن ها را دوست دارید. از دیدگاه اسلام یکی از اصلی ترین معیارهای وقف، ارزشمندی مال است و البته به صورت بدیهی همین امر نیز هست که ارزش کار را مشخص می کند. در صورتی که بیاییم و موقوفات بزرگ در ایران را بررسی کنیم، متوجه اهمیت این موضوع خواهیم شد. خیرین بزرگ همواره در ایران از بزرگترین و ارزشمند ترین دارایی های خود برای کمک به جامعه اسلامی مایه گذاشته اند. برای مثال قسمت بزرگی از بازار کنونی تهران موقوفه شخصی به نام وزیر علی‌آبادی است. بیمارستان شهدای یافت آباد نیز از جمله مواردی است که موقوفه بزرگ و ارزشمند به حساب می آید و بیانگر اهمیت ارزش مال وقفی است.
البته در وقف و امور خیریه از دیدگاه اسلام هیچ محدودیتی وجود ندارد و نیاز نیست که شما یک میلیاردر باشید! هر کسی در سطح توان خود و از دارایی های مهم خود می تواند به جامعه اسلامی کمک کند. برای فهم این موضوع توجه شما را به چیزی جلب می کنیم که ممکن است تا به حال دیده باشید، اما به آن دقت نکرده باشید. دستگاه های آبسردکن در کشور ما به صورت وقفی به وفور یافت می شود. این موضوع نشان دهنده ارزش وقف و امور خیریه از دیدگاه اسلام است. در واقع میزان علاقه شما به مال وقفی به صورت مستقیم در آیه مذکور ملاک قرار گرفته است؛ نه ابعاد آن.
البته در خصوص وقف و امور خیریه شما باید بدانید که این دو از دیدگاه اسلام دارای تفاوت هایی هستند و دو عمل مشابه هستند اما با قوانین متفاوت. تفاوت اصلی این دو نیز از این نظر است که وقف دارای قوانین سخت گیرانه بیشتری است. اما این دو عمل هر دو از حسنه های بزرگ از دیدگاه اسلام شناخته می شوند به طوری که به دفعات در احادیث و روایات از پیامبر و امامان ما مورد سفارش قرار گرفته اند. از موارد و نکاتی که از اصول اولیه برای انجام هر دو عمل در اسلام تعیین شده است، این است که تمامی اموال و یا امتیازاتی که شما برای وقف و امور خیریه در نظر گرفته اید، باید حلال بوده و بدون شبهه شرعی و در مالکیت تمام و کمال و بی قید و بند شما باشند.
