تاريخچه کشف ويتامين ها و شناخت هرچه بيشتر آنها
ويتامين ها تاريخچه اي طولاني دارند .در دوران باستان و پس از آن که انسان ها در يک جا ساکن شدند و کشاورزي را آغاز کردند،دريافتند که غذاهاي گوناگون بر سلامتي انسان اثر مي گذارد.سومري ها که در بخشي از عراق کنوني زندگي مي کردند،نخستين کساني بودند که دريافتند غذاها در حفظ سلامتي انسان مؤثراند،درباره اين مطلب در بابل به طور گسترده اي پژوهش کرده و حاصل اين پژوهش ها را روي لوح هاي گلي ثبت نموده بودند .متأسفانه بيشتر اين لوح ها بر اثر مرور زمان از بين رفته يا کشف نشده است .کشفيات باستان شناساني که در مصر کاوش کرده اند ،نشان مي دهد که پزشکان مصري براي بهتر شدن حس بينايي در شب به بيماران خود، خوردن غذاهايي خاص را تجويز مي کردند .بنابراين ،علم تغذيه از قرن ها پيش متولد شده است؛ولي ،متأسفانه براي مدتي بسيار طولاني پيشرفت نکرد.در يونان و روم باستان و سپس اعراب پيشرفت هايي در علم پزشکي انجام گرفت؛ولي؛در زمينه پيشگيري از بيماري ها پژوهش و اقدامي صورت نگرفت.در عوض،آنها تلاش خود را براي درمان بيماري ها در زماني که نشانه ها به طور کامل خودشان را نشان مي دادند ،متمرکز مي کردند .درمانگران گياهي اوليه که در زمينه پيشگيري از بيماري ها کار مي کردند را جادوگرو ساحر مي خواندند و به کار آنان با بدگماني مي نگريستند .سپس ،در دوران قرون وسطي در اروپا اوضاع بدترشد،چرا که کشيشان از هرگونه تحقيق و پژوهش در هرعلمي بيزار بودند و آن را نشانه کفر مي دانستند .بنابراين ،بسياري از مردم بر اثر بيماري هاي گوناگون جان خود را از دست دادند،در حالي که اندکي تحقيق و مطالعه مي توانست جان آنها را نجات دهد.
آغاز تغييرات
تغييرات در قرن هجدهم و از دربار انگلستان آغاز شد .امپراتوري انگلستان بسيار گسترده بود و کشتي هاي بسياري زير فرمان دولت انگليس دريانوردي مي کردند .ولي ،ملوانان کشتي هاي انگليسي به بيماري مرموزي دچار مي شدند که طي آن سرشان گيج مي رفت،به خستگي مزمن و مفرط دچار مي شدند ،دندان هاي شان مي ريخت و لثه هاي شان ورم مي کرد و نقاط مختلف بدن شان خونريزي مي کرد .اين بيماري بيشتر از آن مقداري که سربازان در جنگ ها کشته شده بودند از ملوانان قرباني مي گرفت و«اسکوربوت»مشکل همه ملوانان کشتي هاي نيروي انگليس و بقيه کشورها بود و دولت انگليس مصمم بود که اين مشکل را حل کند.
چند سال پيش از سال 1750،يک پزشک و جراح نيروي دريايي به نام «جميز ليند»که در پي يافتن راه چاره اي براي درمان اين علايم ناشناخته بود،دريافت که ماده اي ناشناخته در مرکبات هست که اگر ملوانان مرکبات بخورند ،علايم شان را برطرف مي کند.امروزه ،ما اين عامل را ويتامين Cمي ناميم .خوردن مرکبات باعث مي شد که ملوانان به اين بيماري دچار نشوند و آنهايي که به اسکوربوت مبتلا مي شدند ،با خوردن مرکبات و رسيدن ويتامين C به بدن شان علايم ناپديد مي شد.
دکتر ليند در سال 1753نتايج تحقيقات خود را در قالب مقاله اي به نام«درمان اسکوربوت »منتشر کرد؛ولي،ژنرال هاي ارتش انگليس به او بي مهري کردند و از خود توجهي نشان ندادند و تا سال 1800 کشف دکتر ليند بدون استفاده باقي ماندو در اين سال ها حدود 100 هزار ملوان انگليسي به خاطر اسکوربوت جان خود را از دست دادند.
وقتي سرانجام به کشف اين پزشک نيروي دريايي توجه کردند ،بيماري به سرعت فروکش کرد و جان ملوانان بسياري از مرگ نجات يافت.کارکنان کشتي هاي انگليسي از آب ليمو ترش نوشيدند .تا ويتامين Cبه بدن شان رسيد،نشانه هاي اسکوربوت هم ناپديد شد و ملوانان بسياري نيز به اين بيماري مبتلا نشدند.
مبارزه با بري بري
به اين ترتيب ،ديدگاه ها نسبت به علم تغذيه تغيير کرد؛ولي ،هنوز راه درازي مانده بود تا اين علم جايگاهش را پيدا کند.
در دهه 1880يک دانشمند هلندي به نام «کريستيان ايجمان »مطالعاتي روي حيوانات انجام داد.او ابتدا رژيم غذايي آنها را طوري تغيير مي داد که علايم کمبود ويتامين را پيدا کنند و سپس ،به جاي تغيير مقدار غذاي آنان،محتواي غذاي شان را تغيير مي داد و به اين ترتيب در مي يافت که نبود چه غذاهايي در رژيم غذايي بروز چه علايمي را در پي دارد.و درمان آن،مصرف چه نوع غذاهايي است.در سال 1906،«فردريک هاپکينز»که بعدها نشان شواليه دريافت کرد،به اهميت بعضي «عوارض خاص»در غذاها در رشد انسان پي برد و دريافت که اين عوامل به طور طبيعي در بدن توليد نمي شود و بايد آنها را از منابع خارجي و غذاهايي که مي خوريم ،تأمين کرد.هر دوي اين دانشمندان در سال1929،جايزه نوبل پزشکي را از آن خود کردند .ولي،در آن زمان لازم بود پزشکان اثرات تغييرات رژيم غذايي را در افراد گوناگون مشاهده کنند تا بتوانند اثرات آن را به روشني درک نمايند.
بري بري
در اواخر دهه 1800و اوايل 1900 بيماري ديگري در مناطق گرمسيري شيوع داشت که به آن «بري بري»مي گفتند .«بري»در زبان اهالي سريلانکا به معني «ضعف »است و چون اين بيماري باعث ضعف شديد در بيمار مي شد،مجموعه اين علايم را به اين نام مي خواندند .اين بيماري که بر اثر کمبود ويتامين Bبه وجود مي آيد،در مناطق جنوبي آسيا شيوع داشت وهيچ کس در آن زمان فکر نمي کرد که بري بري با اصلاح رژيم غذايي درمان شود .بيش از يک قرن طول کشيد تا يک پزشک انگليسي به نام «ويليام فلچر»پژوهش هايش را در شهر کوالالامپور ،پايتخت يکي از مستعمره هاي انگلستان به نام مالزي ،آغاز کرد.
دانشمندان نشان دادند که هر فردي با توجه به سن،جنس ،سلامت عمومي و وضعيت زندگي به دزهايي متفاوت از ويتامين ها نياز دارد و هيچ دز تعريف شده و يکساني براي افراد وجود ندارد .در ضمن ،مشخص شده که استفاده از دزهاي بسيار بالاي ويتامين ها مي تواند مسموميت دهد و باعث بروز بيماري شود.استفاده نابه جا و به مقدار نامناسب از ويتامين ها هم مي تواند مثل کمبود آنها باعث بيماري شود.
در سال 1905 ،فلچر روي بيماران يک آسايشگاه رواني پژوهش کرد.به يک گروه از آنها برنج با سبوس داد.او مشاهده کرد که پس از مدتي برنج بدون سبوس خورده بودند،علايم بري بري ظاهر شد و آن گروهي که برنج با سبوس خورده بودند ،علامتي از خود نشان ندادند و تنها در 2 درصد از آنان علايم بري بري ظاهر شد.
بالاخره ويتامين ها متولد شدند!
هفت سال بعد، پزشکي به نام «کازيميرفانک»که اهل لهستان بود؛ولي در انستيتو تحقيقاتي ليستر در انگليس کار مي کرد ،نتايج پژوهش دکتر فلچر را خواند و تحقيقات او را به طور گسترده تري دنبال کرد.او برنج سبوس دار را به دقت آزمايش کرد و به وجود اجزايي درآن که در پيشگيري از بري بري موثر بودند ،پي برد و آنها را «ويتامين »(Vitamines)ناميد.اين لغت از کلمه لاتين Vitalisگرفته شده که به معني «چيزي که ارزش حياتي دارد»است.آمين ها نيز ترکيباتي هستند که درآمونياک يافت مي شوند .دکتر فانک در ابتدا اين طور گفت که افزودني هاي رژيمي به آمونياک مربوط هستند ؛ ولي،چند سال بعد ثابت شد که اين تئوري نادرست است و کمي بعد حرف eاز انتهاي لغت ويتامين ها برداشته شد و به شکل Vitaminsدر آمد.
ادامه پژوهش ها
در سال 1913،دو دانشمند به نام هاي «لافايت مندل»و «توماس اسبورن»از دانشگاه يل در امريکا دريافتند که وجود عنصري در کره به رشد موش هاي آزمايشگاهي کمک مي کند .اين ماده ويتامين Aاست که درچربي حل مي شود .اين دو دانشمند اين ويتامين را ويتامين (A)ناميدند؛چون اولين ويتاميني بود که کشف مي شد.ويتامين ها را با حروف انگليسي مشخص کردند چرا که تا دهه 1930از ترکيبات اصلي آنها بي خبر بودند.
تا اين زمان هم هنوز بسياري از دانشمندان به اهميت ويتامين ها پي نبرده بودند . منابع حاوي آنها را نمي شناختند .آنها هنوز فکر مي کردند بيماري هايي چون اسکوربوت و پلاگرا(يک نوع بيماري پوستي )که حاصل کمبود طولاني مدت ويتامين ها هستند ،نشانه آغاز کمبود ويتامين ها مي باشند ،نه کمبود طولاني مدت آنها .کشف هاي ديگر به درک تأثير مهم ويتامين ها و شناخت منابع آنها بسيار کمک کرد.
شير عليه نرمي استخوان
در سال 1922،آن چه امروز ويتامين Dمي ناميم به وسيله «ادوارد ملان بي»کشف شد و غني کردن شير با اين ويتامين در امريکا تأثير مهمي در مبارزه و پيشگيري از نرمي استخوان در کودکان داشت .نرمي استخوان بيماري مربوط به استخوان هاست که در کودکان ديده مي شود و بيشتر پاها را درگير مي کند.
ويتامين E
در همان سال در دانشگاه کاليفرنيا دو دانشمند به نام هاي «کاترين بي شاپ»و «هربرت ايوانز »دريافتند موش هايي که با شير کامل تغذيه شده اند وضع سلامتي بسيار خوبي دارند؛ولي ،نمي توانند توليد مثل کنند.اين دو پژوهشگر متوجه شدند که آن چه در اين ميان جايش خالي است ،ويتامين Eاست که محلول در چربي هاست .آنها در ابتدا ويتامين Eرا درگندم و سبزيجات با برگ هاي سبز يافتند.
اولين ويتامين سنتز شده
ويتامين Cکه در نبرد با اسکوربوت برنده شد،اولين ويتاميني بود که از راه سنتز به دست آمد و به طور مصنوعي توليد شد .دکتر«آلبرت سان گيورجي»دريافت که ويتامين Cدر غده آدرنال ذخيره مي شود و به خاطر اين کشف جايزه نوبل را دريافت کرد.«سي کينگ»و «دبليو .اي .واف»کساني بودند که ويتامين Cرا در ليموترش پيدا کردند و «هربرت چيک»از انستيتوي ليستر انگليس اين ويتامين را در ميوه هاو سبزي ها کشف کرد.
ويتامين K
ويتامينK و اثر بند آورنده خونريزي آن را «دان هنريک دام»در دهه 1920 کشف کرد و جايزه نوبل را در 1943 در رشته پزشکي و فيزيولوژيکي به خود اختصاص داد.در همان سال اين جايزه به طور مشترک به «ادوارد دويزي»آمريکايي تعلق گرفت که توانسته بود روش عملکرد شيميايي ويتامين کشف شده به وسيله هنريک دام را کشف کند.
13ويتامين
در حال حاضر،و با کوشش دانشمندان گوناگون ،13 ويتامين کشف شده که 9 مورد از آنها حل شدني در آب و 4 مورد از آنها حل شدني در چربي هستند .در ابتدا تعداد ويتامين هاي کشف شده بيش از اين مقدار بود؛ولي،ديده شد که تعدادي از آنها تنها شبيه به ويتامين ها هستند.
در دهه 1930 دانشمندان دريافتند که چطور ويتامين ها را سنتز کنند و از اين رو شرکت هاي دارويي شروع به توليد حجم بزرگي از ويتامين ها کردند که در حال حاضر به صورت قرص در بازار موجود است و مي تواند در داشتن يک بدن سالم به ما کمک کند.
کاربردهاي بيشتر ويتامين ها
ولي،اين پايان داستان ويتامين ها نبود.دانش درباره ويتامين هاو پژوهش ها در مورد آنها به دهه هاي چهل ،پنجاه و پس از آن کشيده شد .اينکه ويتامين ها در چه قسمت هايي از بدن ما ذخيره مي شوند و چه وقت و چطور به وسيله متابوليسم بدن استفاده مي گردد،از جمله مواردي است که دانشمندان روي آن کار مي کردند .اينکه ويتامين ها چطور در جريان خون به کار مي افتند و چه اثري بر غدد ،ماهيچه ها ،استخوان ها،پوست و سلول هاي بدن دارند،از جمله يافته هاي ديگر پژوهشگران است.
ثابت شده که ويتامين ها در کندي روند پير شدن و در عملکرد ژن هاي بدن مؤثراند و هنگامي که در کنار مواد معدني ديگر مصرف شوند ،اثراتي گوناگوني را از خود نشان مي دهند.
ويتامين ها در درمان بيماري هاي قلبي
يک پزشک کانادايي به نام دکتر«ايوان.وي شوت»و همکارانش دزهاي بالايي از ويتامين Eرا براي بيماران شان که از ناراحتي هاي مختلف قلبي رنج مي بردند،تجويز کرد و نشان داد ويتامين ها را مي توان براي درمان بيماري هايي غير از آنهايي که بر اثر کمبود ويتامين پيش مي آيند،نيز به کار برد.
دانشمندان نشان دادند که هر فردي با توجه به سن،جنس،سلامت عمومي ووضعيت زندگي به دزهايي متفاوت از ويتامين ها نياز دارد و هيچ دز تعريف شده و يکساني براي افراد وجود ندارد در ضمن،مشخص شد که مصرف الکل و دخانيات از اثرات مثبت ويتامين ها مي کاهد.
علاوه بر آن،مشخص شده که استفاده از دزهاي بسيار بالاي ويتامين ها مي تواند مسموميت دهد و باعث بروز بيماري شود استفاده نا به جا و به مقدار نامناسب از ويتامين ها هم مي تواند مثل کمبود آنها باعث بيماري شود.
امروز،دانشمندان مي کوشند هرچه بيشتر درباره ويتامين ها بدانند و حقايق تازه اي درباره آنها کشف کنند تا آنها را در درمان بيماري ها و مبارزه با سرطان و اثر دهي بيشتر داروها در بدن به کار برند .بنابراين ،داستان ويتامين ها پاياني ندارد و زندگي ما پا به پاي اثر ويتامين ها اين دوستان خوب بدن،به پيش مي رود.
منبع: نشريه دنياي تغذيه،شماره 87
/س
