1. فروریختن شخصیت مؤمن
روشن است که غیبت موجب هتک حرمت و از بین رفتن منزلت اجتماعی افراد جامعه می شود؛ به تعبیر دیگر به واسطه آن، کرامت انسانی مورد خدشه قرار می گیرد، جایگاه فرد، متزلزل و نقش آن در جامعه مختل می شود؛ زیرا با غیبت، شخصیت فرد شکسته شده و نمی تواند در جامعه حضوری فعال، با نشاط و همراه با کرامت و عزت داشته باشد، در روایت شریفی آمده است: لاتَغتَب فَتغتَب وَلاتَحفَر لاَخیکَ حُفَره فَتَقَعَ فیها، فانک کما تُدین تُدان. (1) غیبت نکن که مورد غیبت واقع مى شوی و برای برادرت چاه حفر نکن که خود در آن خواهى افتاد، زیرا همان طور با تو رفتار مى شود که تو بادیگران رفتار مى کنى.معمولا در روابط اجتماعی نوعی رقابت جمعی هم شکل می گیرد، این رقابت اگر براساس اصول و ارزشها باشد، از منظر منابع دینی ،عملی ارزشی است: فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ. (بقره/148) اما اگر براساس منافع شخصی و هواهای نفسانی باشد، رفتاری نابهنجار و ضد ارزش است.
2. ایجاد زمینه دشمنی و عداوت
از آنجا که غیبت آبروی مؤمنی را می‌ریزد، او را دشمن غیبت کننده می‌کند دوستان کسی که از او غیبت شده، به غیبت کننده به دیده دشمنی می‌نگرند؛ هر چند دیدشان درباره کسی که نقصش بیان شده است نیز عوض می‌شود؛ پس غیبت کننده هم خشم پروردگار و هم خشم بندگان او را برمی‌انگیزد.امیرمؤمنان علی (ع) فرمود: إیَّاکَ وَ الغیبة، فَانَّهَا تمقتک إلی الله وَ النَّاسِ، وَ تَحبِطُ أجرکَ. (2) از غیبت بر حذر باش؛ چون موجب می‌شود مورد خشم و دشمنی خدا و مردم قرار گیری و پاداشت نابود شود.
در حدیث قدسی هم آمده که: من ترک الغیبة ظهرت محبته فی القلوب. (3) کسی که غیبت و بدگویی دیگران را ترک کند محبتش در دل‌ها آشکار می‌شود.
درقرآن کریم، به ایجاد دشمنی و کینه توزی به عنوان ابزار اساسی شیطانی اشاره شده و آمده است: إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ. (مائده/91) شیطان می کوشد تا میان شما دشمنی و کینه توزی ایجاد کند.
غیبت موجب بدبینی افراد نسبت به یکدیگر می شود و جو صفا و صمیمیت را به هم می زند که این امر در گروه های کوچک، کاربرد بیشتری دارد. امام خمینی (ره) راجع به ضررهای اجتماعی غیبت می فرماید: مسلمین مأمورند به دوستی و مواصلت و نیکویی به یکدیگر و مودت و اخوت؛ و معلوم است، آنچه موجب ازدیاد این معانی شد، محبوب و مرغوب است و آنچه این عقد مواصلت و اخوت را بگسلد و تفرقه در بین جمعیت اندازد، مبغوض صاحب شرع و مخالف مقاصد بزرگ او است.
و پرواضح است که این کبیره موبقه (غیبت) اگر رایج شود، در بین جمعیت موجب کینه، حسد، بغض و عداوت شده و ریشه فساد در جمعیت بدواند، درخت نفاق و دورویی در آنها ایجاد کند و برومند نماید و وحدت و اتحاد جامعه را گسسته کند و پایه دیانت را سست کند و از این جهت بر فساد و قبح آن افزوده گردد. (4)
بنابراین ایجاد بغض و کینه و دشمنی میان افراد جامعه و برادران ایمانی از مهم ترین روش هایی است که گروه های شیطانی و هم پیمانان با ابلیس از آن برای دست یابی به اهداف پلید خویش سود می برند.
3. سست شدن روابط خانوادگی واجتماعی
روابط خانوادگى به معنای اعم آن که شامل روابط فراتر از خانواده سنتى مى شود، برای انسان از جهات مختلف لازم و ضروری مى باشد. فواید ارتباطات سالم خانوادگى بر هیچ کس پوشیده نیست؛ ولى زمانى که بین خانواده ها کدورت پیش بیاید، روابط خانوادگى خود تبدیل به یک معضل برای انسان ها مى شود. یکى از عوامل مهم فراهم کننده این کدورت ها غیبت است.علامه طباطبایی در تفسیر آیه غیبت (حجرات/12) می نویسد: غیبت، اعضای جامعه را یکی بعد از دیگری فاسد می کند و جامعه را از قابلیت تأثیرگذاری مناسبی که از آن انتظار می رود، ساقط می کند. امکان برقراری ارتباط میان افراد و تعامل و درهم آمیختگی اعضا با یکدیگر در فضایی امن و سالم به گونه ای که هر فرد به عنوان انسانی متعادل و مساوی با دیگران به شمار آید، با او رابطه اجتماعی برقرار شود، و مورد طرد و نفرت دیگران واقع نشود، چیزی است که همگان از جامعه خود انتظار دارند. اما اگر فرد در جامعه با اوصافی نفرت آور و تحقیرآمیز شناخته شود، رابطه او با دیگران نیز به میزان قباحت این اوصاف تضعیف شده و یا قطع می گردد. در حقیقت مثَل غیبت، مثَل خوره ای است که اعضای بدن را یکی بعد از دیگری می خورد و در نهایت به نابودی بدن منتهی می شود.
انسان ها به انگیزه برخورداری از حیات اجتماعی که در آن امکان برقراری ارتباطات سالم و بهره دهی مناسب وجود داشته باشد، جامعه را تشکیل داده اند و غیبت و ذکر عیوب فرد توسط دیگران، منزلت او را در جامعه تنزل داده و در حقیقت هویت اجتماعی جامعه را از میان می برد. غیبت از فرد موجب سرشکستگی عضوی از اعضای جامعه می گردد و اگر این عمل شیوع یافته و به دیگران سرایت کند، صلاح جامعه به فساد تبدیل می شود و انس، امنیت و اعتماد متقابل اعضا به هم از بین می رود. غیبت، قطع نظر از فاعل آن، به طور ناآگاهانه، هویت اجتماعی جامعه را زایل می کند. (5)
تحریم غیبت به عنوان یکى ازمحرمات عام اجتماعى قرآن کریم است که هدف از آن تقیید آزادی بى قید انسان درسخن گفتن از عیوب پنهان مردم است و اساس تحریم آن از بعد اجتماعى، سه امراست:
نخست آن که غیبت برکرامت، حرمت و آبروی انسان مؤمن تأثیر منفى دارد، زیرا عیوب پنهان فرد درموقعیتى بازگو مى شود که خود امکان دفاع از خود را ندارد و این امر موجب مى گردد که آحاد جامعه احساس اطمینان خاطر و حمایت شدن در برابر تعدی دیگران نسبت به حرمت وحریتشان را از دست داده و نوعى بى اعتمادی و عدم اطمینان خاطر بر جامعه حکم فرما شود.
دوم آن که به واسطه شیوع غیبت این گمان که جامعه مشحون از رذائل و زشتى هاست غالب مى شود که خود موجبات شیوع آن زشتى ها رافراهم مى آورد و این گمان را در اذهان تقویت مى کند که خیر امری غیرواقعى است و این شر است که واقعیت و قوت دارد.
سوم این که تأثیر منفى که غیبت در فرد غیبت شده ایجاد مى کند، موجب مى گردد علاقات، ارتباطات و وابستگى های خود را با افراد دیگر محدود سازد و از آنجا که این حالت درتمام آحاد جامعه ایجاد مى گردد، موجب ظهور عداوت، بغض، کینه و دشمنى و تقاتل در میان مردم مى گردد.
پی نوشت ها:
(1) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 72، ص 247.(2) محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه ، ج3، ص2328.
(3) علی بن ابیطالب (ع)، چهل حدیث شریف قدسی (منسوب به امیرمؤمنان ع)، مصحح: محمد بهشتی.
(4) موسوی خمینى، روح الله، شرح چهل حدیث، ص264.
(5) طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج18، ص323.
