انسان در سایه نظم بهتر می داند که چگونه زندگی کند، چطور از اوقات فراغت خود به نحو شایسته ای بهره برداری نماید . منظور از نظم و ترتیب، انجام کارها و اعمال با هدف معین است که از وحدت و هماهنگی لازم برخوردار باشد، به طوری که با رعایت آن، انسان بتواند در مراجعه و دست یابی به کارها و موضوعات و وسائل و اطلاعات، دچار سردرگمی و اتلاف وقت نگردد.
رعایت مقررات و قوانین جاری زندگی و قرار دادن هر چیزی در جای معین خودش و انجام دادن هر کاری، در وقت و زمان خود، نمونه ای از نظم است. نظم، شامل همه مسائل زندگی، از قبیل: لباس پوشیدن، نظافت کردن ، خوردن، خوابیدن، مسواک زدن، معاشرت با دوستان و فامیل و همچنین چیدن وسائل و نوشت افزار و کتابهای خود در جای معین، مطالعه کردن، حفظ نمودن اطلاعات، فراگیری معلومات، تفکر کردن و ... می شود . جوان باید بداند، کی بخوابد، کی بیدار شود و چه وقت مطالعه کند و چه موقع تفریح و ورزش نماید و چه زمانی کارهای محوله خانه را انجام دهد ؛ مکان و زمان هر چیزی را به موقع تشخیص دهد و برایش برنامه ریزی کند؛ هر چیزی را به جای خود بگذارد تا هنگام مراجعه به آن، دچار سردرگمی و آشفتگی نشود. قوای ذهنی و عقلی جوان در سایه نظم، ترتیب منطقی یافته و سبب موفقیتهای در سی وی در آینده خواهد شد.یکی از مهمترین و حیاتی ترین مسائل جوانان، مسأله دوست یابی و انتخاب دوست خوب و مناسب است، به طوری که اگر در این زمینه دقت و احتیاط لازم به عمل نیاید، بقیه تلاشهای تربیتی مثمر ثمر نخواهد بوداز طرفی در سایه نظم، زندگی تحت قاعده در می آید و فعالیتها و کارها نظام پیدا می کند و با راحتی بیشتری انجام می پذیرد؛ مشکلات سریعتر حل می شود و جوان از آشفتگی در کارها و مطالعه مطالب تکراری، بخصوص در کتب درسی رهایی می یابد .
هدف عمده نظم در زندگی، بهره گیری و صرفه جویی در وقت و داشتن ضابطه و معیار صحیحی برای اندوختن اطلاعات در ذهن است. همچنین رعایت نظم و ترتیب در زندگی روزمره از جهت روانی، سبب می شود که جوان، حتی هنگام تحصیل و فراگیری دانش، اطلاعات علمی خود را تحت قاعده و نظم فراگیرد و یادگیری، به طور منظم صورت پذیرد، به گونه ای که مطالب، منسجم و به ترتیب درخزانه حافظه جایگزین شود و هرگاه شخص بخواهد به اطلاعات قبلی خود مراجعه کند و به راحتی و به سرعت، اطلاعات و مطالب در ذهنش حاضر شود. این مسأله در آینده جوان، تأثیر بسزایی دارد، بخصوص در دوران تحصیل، هنگامی که می خواهد خود را برای امتحانات و کنکور ورودی دانشگاه آماده سازد. رعایت نظم اصولا در سلامتی فکر و صحت جسم و اعتدال روح و روان انسان، بسیار مؤثر است.
بر پایه نظم است که جوانان افکارشان شکل می گیرد و زمینه ابتکارات وخلاقیتهای هنری، علمی و فرهنگی در آنها فراهم می گردد. بی نظمی در جسم و جان، آثار ناگواری به جا می گذارد و خارج شدن از قاعده طبیعت، عوارض منفی در رفتار آدمی ایجاد می کند . معمولا افراد بی نظم در زندگی شان عصبانی و رفتارشان غیر عادی و نامتعادل است، زیرا خود بی نظمی در عکس العملهای روحی و اخلاقی آنان تأثیر متقابل داشته و سبب تضعیف اراده و زمینه ساز عوارض و ناکامیهای فراوانی در زندگی تحصیلی آنان خواهد شد.
تجربه نشان داده است که بی نظمی در فعالیتهای حرکتی و هوشی و عاطفی نیز تأثیر منفی دارد، بخصوص عکس العملهای آن در دوران بلوغ به صورت حادتری ظاهر می گردد. از طرفی بی نظمی، سبب اتلاف وقت و ضایع شدن عمر و احساس ناراحتی و ایجاد روحیه شک و تردید گردیده و خلاصه آثار نامطلوبی در شخصیت فرد به جا می گذارد؛ به همین جهت است که از دیدگاه مولای متقیان علی علیه السلام آن قدر نظم در کارها و امور زندگانی اهمیت دارد که در آخرین لحظه‌های حیات خود که معمولا حساسترین و پر اهمیت ترین سخنها گفته می شود. در قسمتی از سفارشاتشان خطاب به دو فرزند عزیز خویش ؛ امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام و همه جوانان آینده می فرمایند: «سفارش می کنم به شما و همه فرزندانم و خانواده ام و (همه) کسانی که سخن من به آنان می رسد: به رعایت تقوا و نظم در کارها .» قال الامام على علیه السلام: «أوصیکما وجمیع ولدی وأهلی ومن بلغه کتابی بتقوى الله ونظم أمرکم» (نهج البلاغه).
معاشرت و همنشینی با دوستان سالم و با ایمان ، موجب رشد شخصیت اجتماعی و تقویت ارزشهای اخلاقی و معنوی در جوان می گردد. انتخاب دوستانی که از لحاظ درسی و اخلاقی شایسته اند، خود می تواند بهترین بازوی موفقیت در آینده جوان باشد. با دوستان خوب و مورد اعتماد می توان در زمینه های درسی و مسائل اجتماعی و فرهنگی به تبادل نظر و همکاری پرداخت. البته نشست دوستانه می تواند در بالا بردن روحیه اجتماعی و اخلاقی و سطح بینش فکری، به یکدیگر کمک کند، به شرط آن که دوستان خوب به مصداق این حدیث شریف که «مؤمن آینه برادر مؤمن است» باشند و در اصلاح و رفع عیوب همدیگر تلاش نمایند، زیرا کوشش صمیمانه برای اصلاح یکدیگر موجبات ارتقای اخلاقی خود و دیگران را فراهم می سازد. از طرفی دوستی با افراد پست و فرومایه - که معمولا آلوده به انحرافهای اخلاقی هستند. یکی از زمینه های مضر و انحرافی جوان است . دوستان منحرف و بی بند و بار و لاابالی، سعی دارند که احساسها و تجربه های راست یا دروغ خود یا دیگران را درباره مسائل جنسی با حرص و ولع خاصی برای جوانان پاک و معصوم تعریف کنند و آنان را بدین طریق از راه بدر کنند .
گاهی یک دوست ناباب، سرنوشت انسان را به طور کلی از مسیر اصلی خود خارج کرده و او را در ورطه هولناک فساد و گمراهی و انحرافهای اخلاقی می اندازد و موجبات تیره روزی وی را فراهم می سازد. به همین علت، قرآن کریم از عاقبت حسرت آور کسانی که در دنیا با دوستان منحرف معاشرت داشته و به واسطه آنان به گناه و آلودگی کشیده شده اند یاد می کند و زبان حال چنین افرادی را این گونه توصیف می نماید: وای بر من! ای کاش فلان شخص را دوست و رفیق خود نگرفته بودم .
بنابراین به عنوان یک اصل کلی می توان به این نکته اشاره کرد: «یکی از مهمترین و حیاتی ترین مسائل جوانان، مسأله دوست یابی و انتخاب دوست خوب و مناسب است، به طوری که اگر در این زمینه دقت و احتیاط لازم به عمل نیاید، بقیه تلاشهای تربیتی مثمر ثمر نخواهد بود.»
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
