مناظرات درباره صلوات و سلام بر آل محمد (ص)
مي‌دانيم كه بسياري از اهل تسنن وقتي كه نام علي (عليه‌السلام) را مي‌برند به جاي (عليه السلام) مي‌گويند :
«كرم الله وجهه؛ خداوند مقامش را ارجمند كند.»
در حالي كه در مورد ساير صحابه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي‌گويند:
«رضي الله عنه؛ خدا از او راضي شود.»
زيرا خود آن‌ها معتقدند كه امام علي(عليه‌السلام) گناهي نكرده است تا درباره‌اش «رضي الله عنه» گفته شود، بلكه بايد درباره علي(عليه‌السلام) گفت:
«خدا بر مقامش بيافزايد»
اينك اين سؤال پيش مي‌آيد كه چرا با ذكر نام علي(عليه‌السلام) جمله «عليه‌السلام» نمي‌گويند؟
براي پاسخ به اين سؤال به مناظره زير توجه كنيد:
دكتر تيجاني، در مسير خود از قاهره به عراق، در ميان كشتي، دوستي دانشمند پيدا كرد به نام «استاد منعم» كه از استادان دانشگاه و دانشمندان شيعه از اهالي عراق بود. آن دو در كشتي با هم گفت و گو مي‌كردند. و سپس در عراق به گفت و گو و مناظرات خود ادامه دادند. يكي از مناظرات اين بود كه روزي در خانه «استاد منعم» در بغداد، چنين مناظره شد:
دكتر سماوي:
شما شيعيان مقام علي (عليه‌السلام) را به قدري بالا مي‌بريد كه او را در رديف پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) قرار مي‌دهيد،
زيرا بعد از نام او به جاي «كرم الله وجهه» و... جمله «عليه السلام» يا «عليه الصلاة و السلام» مي‌گوييد،
با اينكه سلام و صلوات مخصوص پيامبر(صلي الله عليه و آله) است. چنان كه در قرآن مي‌خوانيم:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛
همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر درود مي‌فرستند. اي كساني كه ايمان آورده‌ايد بر او درود بفرستيد و سلام دهيد و تسليم فرمانش باشيد.»
استاد منعم:
آري، دست گفتي! ما هنگامي كه نام اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام) و ساير امامان معصوم(عليهم‌السلام) را مي‌بريم، «عليه‌السلام) مي‌گوييم،
ولي اين به آن معني نيست كه ما آن‌ها را پيامبر و يا در درجه پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) مي‌دانيم.
دكتر سماوي:
پس به چه دليل بر آن‌ها سلام و صلوات مي‌فرستيد؟
استاد منعم:
به دليل همين آيه‌اي كه خوانده شد:
«ان الله و ملائكته يصلون علي النبي...»
آيا تفسير اين آيه را خوانده‌اي؟
مفسران شيعه و سني به اتفاق نقل مي‌كنند:
هنگامي كه اين آيه نازل شد، جمعي از اصحاب از پيامبر (صلي الله عليه و آله) پرسيدند:
« اي رسول خدا، اصل چگونگي صلوات و سلام بر تو را فهميديم، ولي نفهميديم چگونه بر تو درود و صلوات بفرستيم؟»
پيامبر(صلي الله عليه و آله) در پاسخ فرمود: بگوييد :
«اللهم صل علي محمد و آل محمد، كما صليت علي ابراهيم و آل ابراهيم في العالمين انك حميد مجيد؛
خدايا! درود و رحمت بفرست بر محمد و آل محمد، همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم در ميان جهانيان درود و رحمت فرستادي، تو ستوده والا هستي.»[19]
نيز فرمود:
«لا تصلوا علي الصلاة التبراء؛
هرگز بر من صلوات ناقص نفرستيد.»
پرسيدند:
«صلوات ناقص چيست؟»
فرمود: اينكه فقط بگوييد :
«اللهم صل علي محمد» (بدون دنباله آن) ناقص است،
بلكه بگوييد:
«اللهم صل علي محمد و آل محمد»، كه صلوات كامل است [20]
در روايات متعدد آمده است كه صلوات كامل بفرستيد، و جمله «آل محمد» را در آخر آن حذف نكنيد،
و حتي در تشهد نماز ، تمام فقهاي اهل بيت (عليهم‌السلام) آن را واجب مي‌دانند، و از فقهاي اهل تسنن ،
امام شافعي آن را در تشهد دوم نماز‌هاي واجب، واجب مي‌داند.[21]
جالب اينكه شافعي بر اساس همين فتوا، در شعر معروف خود چنين تصريح مي‌كند:
« يا اهل بيت رسول الله حبكم فرض من الله في القرآن انزله
كفـاكم من عـظـيم الـقدر انكم من لم يصل عليكم لا صلاة له[22]
ترجمه :
اي اهل بيت رسول خدا! دوستي شما فريضه و واجبي است كه خداوند در قرآن، آن را نازل كرده است،
در مقام و عظمت شما همين بس كه هر كس در نماز بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است.»
دكتر سماوي در حالي كه سخت تحت تأثير قرار گرفته بود، و اين گفتار مستدل بر قلبش نشسته بود
گفت:
در اين جهت مي‌پذيرم كه آل محمد(صلي الله عليه و آله) شريك در صلوات پيامبر(صلي الله عليه و آله) هستند،
و ما هم وقتي كه صلوات بر پيامبر(صلي الله عليه و آله) مي‌فرستيم، اصحاب و آل آن حضرت را نيز شريك در صلوات مي‌سازيم،
ولي اين را قبول نداريم كه اگر تنها نام علي ذكر شد، بگوييم«عليه‌السلام» يا «سلام خدا بر او».[23]
استاد منعم:
آيا كتاب صحيح بخاري را قبول داريد؟
دكتر سماوي:
آري، اين كتاب را امامي عالي مقام از امامان مورد قبول اهل تسنن، تأليف كرده، و صحيح‌ترين كتاب بعد از قرآن است.
استاد منعم كتاب صحيح بخاري را از كتابخانه‌اش آورد و صفحه‌اي از آن را گشود و به من داد تا بخوانم.
ديدم در آن صفحه نوشته است:
فلان شخص ما را حديث كرد، از فلان شخص ديگر و او از علي(عليه‌السلام) ، من تا جمله «عليه السلام» را ديدم تعجب كردم، باور نمي‌كردم كه حقيقت داشته باشد،
با خود مي‌گفتم نكند اين كتاب صحيح بخاري نباشد، سراسيمه بار ديگر آن را گرفتم و دقيق خواندم، ديدم همان است كه ديده بودم، شك و ترديدم برطرف شد.
استاد منعم صفحه ديگري از كتاب صحيح بخاري را گشود كه در آن نوشته بود:
«علي بن الحسين(عليه‌السلام) ما را حديث كرد.»
ديگر هيچ جوابي نداشتم جز اين كه شگفت زده بگويم: سبحان الله!
بعدا من بار ديگر با ناباوري كتاب صحيح بخاري را ورق زدم. ديدم در مصر توسط «انتشارات شركت حلبي و فرزندان» چاپ شده است...
به هر حال راهي جز پذيرفتن حقيقت نداشتم. [24]
/س
«كرم الله وجهه؛ خداوند مقامش را ارجمند كند.»
در حالي كه در مورد ساير صحابه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) مي‌گويند:
«رضي الله عنه؛ خدا از او راضي شود.»
زيرا خود آن‌ها معتقدند كه امام علي(عليه‌السلام) گناهي نكرده است تا درباره‌اش «رضي الله عنه» گفته شود، بلكه بايد درباره علي(عليه‌السلام) گفت:
«خدا بر مقامش بيافزايد»
اينك اين سؤال پيش مي‌آيد كه چرا با ذكر نام علي(عليه‌السلام) جمله «عليه‌السلام» نمي‌گويند؟
براي پاسخ به اين سؤال به مناظره زير توجه كنيد:
دكتر تيجاني، در مسير خود از قاهره به عراق، در ميان كشتي، دوستي دانشمند پيدا كرد به نام «استاد منعم» كه از استادان دانشگاه و دانشمندان شيعه از اهالي عراق بود. آن دو در كشتي با هم گفت و گو مي‌كردند. و سپس در عراق به گفت و گو و مناظرات خود ادامه دادند. يكي از مناظرات اين بود كه روزي در خانه «استاد منعم» در بغداد، چنين مناظره شد:
دكتر سماوي:
شما شيعيان مقام علي (عليه‌السلام) را به قدري بالا مي‌بريد كه او را در رديف پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) قرار مي‌دهيد،
زيرا بعد از نام او به جاي «كرم الله وجهه» و... جمله «عليه السلام» يا «عليه الصلاة و السلام» مي‌گوييد،
با اينكه سلام و صلوات مخصوص پيامبر(صلي الله عليه و آله) است. چنان كه در قرآن مي‌خوانيم:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛
همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر درود مي‌فرستند. اي كساني كه ايمان آورده‌ايد بر او درود بفرستيد و سلام دهيد و تسليم فرمانش باشيد.»
استاد منعم:
آري، دست گفتي! ما هنگامي كه نام اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام) و ساير امامان معصوم(عليهم‌السلام) را مي‌بريم، «عليه‌السلام) مي‌گوييم،
ولي اين به آن معني نيست كه ما آن‌ها را پيامبر و يا در درجه پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) مي‌دانيم.
دكتر سماوي:
پس به چه دليل بر آن‌ها سلام و صلوات مي‌فرستيد؟
استاد منعم:
به دليل همين آيه‌اي كه خوانده شد:
«ان الله و ملائكته يصلون علي النبي...»
آيا تفسير اين آيه را خوانده‌اي؟
مفسران شيعه و سني به اتفاق نقل مي‌كنند:
هنگامي كه اين آيه نازل شد، جمعي از اصحاب از پيامبر (صلي الله عليه و آله) پرسيدند:
« اي رسول خدا، اصل چگونگي صلوات و سلام بر تو را فهميديم، ولي نفهميديم چگونه بر تو درود و صلوات بفرستيم؟»
پيامبر(صلي الله عليه و آله) در پاسخ فرمود: بگوييد :
«اللهم صل علي محمد و آل محمد، كما صليت علي ابراهيم و آل ابراهيم في العالمين انك حميد مجيد؛
خدايا! درود و رحمت بفرست بر محمد و آل محمد، همان گونه كه بر ابراهيم و آل ابراهيم در ميان جهانيان درود و رحمت فرستادي، تو ستوده والا هستي.»[19]
نيز فرمود:
«لا تصلوا علي الصلاة التبراء؛
هرگز بر من صلوات ناقص نفرستيد.»
پرسيدند:
«صلوات ناقص چيست؟»
فرمود: اينكه فقط بگوييد :
«اللهم صل علي محمد» (بدون دنباله آن) ناقص است،
بلكه بگوييد:
«اللهم صل علي محمد و آل محمد»، كه صلوات كامل است [20]
در روايات متعدد آمده است كه صلوات كامل بفرستيد، و جمله «آل محمد» را در آخر آن حذف نكنيد،
و حتي در تشهد نماز ، تمام فقهاي اهل بيت (عليهم‌السلام) آن را واجب مي‌دانند، و از فقهاي اهل تسنن ،
امام شافعي آن را در تشهد دوم نماز‌هاي واجب، واجب مي‌داند.[21]
جالب اينكه شافعي بر اساس همين فتوا، در شعر معروف خود چنين تصريح مي‌كند:
« يا اهل بيت رسول الله حبكم فرض من الله في القرآن انزله
كفـاكم من عـظـيم الـقدر انكم من لم يصل عليكم لا صلاة له[22]
ترجمه :
اي اهل بيت رسول خدا! دوستي شما فريضه و واجبي است كه خداوند در قرآن، آن را نازل كرده است،
در مقام و عظمت شما همين بس كه هر كس در نماز بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل است.»
دكتر سماوي در حالي كه سخت تحت تأثير قرار گرفته بود، و اين گفتار مستدل بر قلبش نشسته بود
گفت:
در اين جهت مي‌پذيرم كه آل محمد(صلي الله عليه و آله) شريك در صلوات پيامبر(صلي الله عليه و آله) هستند،
و ما هم وقتي كه صلوات بر پيامبر(صلي الله عليه و آله) مي‌فرستيم، اصحاب و آل آن حضرت را نيز شريك در صلوات مي‌سازيم،
ولي اين را قبول نداريم كه اگر تنها نام علي ذكر شد، بگوييم«عليه‌السلام» يا «سلام خدا بر او».[23]
استاد منعم:
آيا كتاب صحيح بخاري را قبول داريد؟
دكتر سماوي:
آري، اين كتاب را امامي عالي مقام از امامان مورد قبول اهل تسنن، تأليف كرده، و صحيح‌ترين كتاب بعد از قرآن است.
استاد منعم كتاب صحيح بخاري را از كتابخانه‌اش آورد و صفحه‌اي از آن را گشود و به من داد تا بخوانم.
ديدم در آن صفحه نوشته است:
فلان شخص ما را حديث كرد، از فلان شخص ديگر و او از علي(عليه‌السلام) ، من تا جمله «عليه السلام» را ديدم تعجب كردم، باور نمي‌كردم كه حقيقت داشته باشد،
با خود مي‌گفتم نكند اين كتاب صحيح بخاري نباشد، سراسيمه بار ديگر آن را گرفتم و دقيق خواندم، ديدم همان است كه ديده بودم، شك و ترديدم برطرف شد.
استاد منعم صفحه ديگري از كتاب صحيح بخاري را گشود كه در آن نوشته بود:
«علي بن الحسين(عليه‌السلام) ما را حديث كرد.»
ديگر هيچ جوابي نداشتم جز اين كه شگفت زده بگويم: سبحان الله!
بعدا من بار ديگر با ناباوري كتاب صحيح بخاري را ورق زدم. ديدم در مصر توسط «انتشارات شركت حلبي و فرزندان» چاپ شده است...
به هر حال راهي جز پذيرفتن حقيقت نداشتم. [24]
پي نوشت :
19- صحيح بخاري: ج 6، ص 51 ؛ صحيح مسلم: ج 1، ص 305.
[20] - الصواعق المحرقه: ص 144.
[21] - شرح نهج البلاغه: ابن ابي الحديد: ج 6، ص 144.
[22] - المواهب زرقاني: ج 7، ص 7 ؛ تذكره علامه: ج 1، ص 126.
[23] - مترجم گويد: در قرآن در آيه 130 سوره صافات مي‌خوانيم: «سلام علي آل ياسين؛ سلام بر آل ياسين»
از ابن عباس نقل شده است كه منظور از آل ياسين آل محمد(صلي الله عليه و آله) هستند. بنابراين مطابق قرآن،
رواست كه با ذكر هر يك از امامان آل محمد(صلي الله عليه و آله) بگوييم: «عليه‌السلام».
حتي افرادي كه از علماي متعصب اهل تسنن مثل «ابن روزبهان» كه به اشكال تراشي معروف است، قبول دارد كه منظور از «آل ياسين» آل محمد(صلي الله عليه و آله) هستند.
جالب اينكه در سوره صافات بر افرادي مانند نوح، (آيه 79)و ابراهيم(آيه 109) و موسي و هارون(آيه 120) و همه مرسلين (آيه 182) سلام شده است.
از اين مطالب مي‌توان فهميد كه آل محمد(صلي الله عليه و آله) در رديف پيامبران هستند.
و آيه مذكور با توجه به برتري محمد بر ساير پيامبران دليل بر افضليت و امامت آل محمد(صلي الله عليه و آله) است. (دلايل الصدق: ج 2، ص 398).
[24] - «آنگاه.... هدايت شدم»: ص 67-65 (با تلخيص و اقتباس).
/س
