پرستش، نوعی رابطه فروتنانه، ستایشگرانه و سپاسگزارانه زبانی یا عملی است که انسان با خدای خود برقرار می کند. پرستش زبانی عبارت است از یک سلسله جمله ها و ذکرها که به زبان می گوییم؛ مانند قرائت حمد و سوره و ذکرهای رکوع، سجود، تشهد نماز و ذکر لبیک. پرستش عملی مانند قیام، رکوع، سجود در نماز یا وقوف در عرفات و مشعر و طواف در حج است. غالبأ عبادتها - مانند نماز و حج - دارای هر دو جزء زبانی و عملی هستند. پرستش، چه زبانی و چه عملی، کاری «معنادار» است. انسان با اقوال عابدانه خویش حقیقت، و بلکه حقایقی را ابراز می کند، و با اعمال عابدانه خود، همان را میخواهد بگوید که با ذکرهای قولی و زبانی خود می گوید.
عبادات و آداب دینی: با توجه به اینکه اساسی‌ترین نهاد در اسلام و دیگر مذاهب آسمانی، توحید است . گرچه در دیگر ادیان آسمانی و همچنین در برخی از فرقه‌ها و مذاهب اسلامی، تحریف‌هایی در آن راه یافته، و کار از سویی به غلو و افراط، و از سوی دیگر به اهمال و تفریط کشیده شده است . در اسلام هرچه شخص به توحید و اطاعت مطلق از اوامر و نواهی راهنمایی شود، پسندیده و زیباست، و هرچه به انکار توحید و لوازم آن یا ایجاد خلل در آن بینجامد، ناپسند و نازیبا شمرده شده است.
یکی از مراحل توحید، توحید در عبادت است؛ یعنی پس از اعتراف قلبی و اقرار به شهادتین، باید «عمل به ارکان» را مکمل و متمم موحد بودن دانست. عبادت که اجرای دستورهای الهی است، باید به قصد تقرب به خداوند صورت گیرد، و بالاترین راز عبادت، همین تعبد است.
عبادات، بخش مهمی از مجموعه اعمال و رفتاری را تشکیل میدهند که در فرهنگ اسلامی با عنوان «فروع دین» شناخته شده است. در کنار مجموعه اعتقادی اصول دین، فروع دین ناظر بر جنبه های عملی دیانت اسلام است. در آموزش‌های معمول میان شیعه امامی این فروع، نماز، روزہ، زکات، خمس، حج، جهاد، امربه معروف نهی از منکر، تولی و تبری است، اما در مذاهب اهل سنت برخی از این فروع چندان توسعه نیافته و بر آنها تأکید نشده است.
در بررسی تحلیل عبادات و آداب دینی در اسلام، به سختی می توان عملی را نشان داد که دارای جنبه فردی محض، بدون برخورداری از جنبه های اجتماعی باشد؛ ولی در نگرش نسبی، برخی فروع دین، یعنی نماز، روزه و حج، بیشتر در طیف عبادی جای می گیرند در حالی که دستهای دیگر از جمله زکات، خمس و جهاد از جنبه قوی اقتصادی و اجتماعی برخوردارند. حتی در میان نماز، روزه و حج، از نظر زمانی ویژگی‌هایی متمایز دیده میشود. نماز، فریضهای روزانه است، روزه، عبادتی موسمی و یک ماه در سال است، و حج فریضه ای است که فقط یک بار در عمر انسان واجب می شود، و در مجموع، به جای آوردن این اعمال متناسب با کمال مطلوب و قرب الهی، لازمه مسلمان بودن و از ضروریات بقا و دوام زیبایی‌های امت و جامعه اسلامی به شمار می آید.
نقش عبادت در روند زندگی ما چیست و اعمال نمادین و بیان اذکار مخصوص چه تأثیری در زندگی ما دارد؟ با توجه به اینکه زندگانی انسان در دو مرحله دنیا و آخرت است، چگونه عبادت در هر دو مرحله نقش آفرین می شود؟
آنچه انسان‌ها را از دیگر موجودات جدا می کند، احساسات، نیتها، افکار و رفتارهاست. کردار هر انسانی نمی تواند از پندار او تفکیک شود؛ زیرا فرد همواره از تصمیمات خود متأثر است. از سویی، راز آزادی و قدرت انسان در این است که می تواند اراده کند و مسیر زندگی خود را شکل دهد. مجموعه این پندارها و کردارها، نظام .
شخصیتی او را پدید می آورد. این مجموعه، اگرچه در مرحله نخست زندگی تأثیر کمتری دارد، در مرحله دوم، یعنی در حیات اخروی که دارای نظام پاداش و کیفر است، نمود بیشتر و کاملی می یابد. عبادت نیز در این مسیر رفتارهای انسانی را ویژگی خاصی می بخشد که خوشه چینی آن در دنیای پسین صورت می گیرد. اوحدی گوید:
خانه از طاعت است و خیر آباد ... وین دو گر نیست نام خانه مباد
امام صادق علیه السلام ، به نقل از خداوند، درباره نقش عبادت در زندگانی می فرماید: یا عبادی الصدیقین، تنعموا بعبادتی فی الدنیا فانکم تتنعمون بها فی الآخرة «ای بنده‌های صدیق من، در دنیا به عبادتم متنعم باشید؛ زیرا شما در آخرت بدان متنعم خواهید بود».
عبادت و عبودیت؛ هدف آفرینش، و وسیله ای برای رشد، تکامل و زیبایی: حقیقت عبادت، وسیله ای برای دستیابی به رشد، تکامل و زیبایی مطلق است؛ زیرا نتیجه کلی ایمان به خدا و اجابت دعوت او که همان عبادت است- رسیدن به مرحله رشد و کمال و آماده شدن برای قرب الهی است: وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون؛ «من جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند و از این راه به من نزدیک شوند ».
خداوند کمبود و نیازی نداشت تا با آفرینش انسان برطرف شود؛ زیرا او از هر نظر کامل، بی نهایت در بینهایت و غنی بالذات است. پس هدف او از آفرینش انسان، چیزی نیست که به ذات پاکش بازگردد. بنابراین، باید این هدف را در بیرون ذات او جست وجو کرد؛ هدفی که به خود مخلوقات بازمی گردد و مایه کمال خود آنهاست. از این رو، با توجه به این آیه، از نظر قرآن، هدف از آفرینش انسان عبادت است.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص325-322، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
