اقامه عزاداری امام حسین علیه السلام در سیره رضوی
سنت ها و مراسم یک مذهب برآمده از باورها و گرایش های دینی پیروان آن مذهب است که بصورت آیین ها، نماد ها، جشن ها و عزاداری ها بروز می کند. هرچند این سنت ها در مقایسه با باورها، در مرتبه ای پایین تر قرار دارند، امّا در گسترش و ماندگاری یک آیین نقشی به سزا دارند.یکی از آیین های مذهبی شیعیان، مراسم سوگواری حسین بن علی علیه السلام است. این سنّت ریشه در تاریخ دور دارد و به زمان حضور امامان شیعه و اهتمام آنها به برگزاری مجالس عزاداری برای امام حسین علیه السلام باز می گردد.
امروزه شیوه های مختلفی برای عزاداری ائمه علیهم السلام به ویژه امام حسین علیه السلام بین مردم مرسوم و معمول شده است. برخی از این شیوه ها با موازین عقلی و شرعی سازگاری ندارد.
بی تردید ملاک مشروعیت در این باره و نیز در هر چیز دیگر، سیره گفتاری و رفتاری ائمه اطهار علیهم السلام و بزرگان دین است. از اینرو بر همه عزاداران لازم است شیوه های مورد تأیید آنان را معمول دارند و از روشهای نادرست که به وهن دین می انجامد پرهیز کنند.
برای ارائه شیوه درست در برپایی عزاداری، بر آنیم سیره پیشوایان معصوم علیهم السلام به ویژه آموزه های عاشورایی امام رضا علیه السلام را مورد بررسی قرار دهیم تا آنچه مورد تأیید این خاندان است به دست آوریم.
عزاداری امام سجاد علیه السلام
در خصوص برپایی عزاداری برای امام حسین علیه السلام توسط امامان بعد از آن حضرت، به ویژه توسط امام علی بن حسین علیه السلام روایات بسیار نقل شده است. امام سجاد علیه السلام که خود شاهد صحنة تلخ حادثة خونبار کربلا بود از هر فرصتی استفاده می کرد تا یاد و خاطرة عاشورا زنده بماند. نقل است که آن حضرت در هنگام نوشیدن آب می گریست؛ در پاسخ این سؤال که چرا این همه گریه می کنی، می فرمود: چرا گریه نکنم؟! آبی را که برای جانداران وحشی آزاد بود، آنرا از پدرم دریغ داشتند و او را با لب تشنه شهید کردند.1آن حضرت پس از بازگشت به مدینه، به بشر بن حذلم مأموریت داد تا پیش از ورود کاروان، به مدینه در آید و با ابیاتی حزن انگیز خبر ورود کاروان را به اهالی مدینه ابلاغ کند. این بود که وی با قرائت این اشعار، به مردم خبر داد که بازماندگان حادثة تلخ کربلا، در حال ورود به مدینه هستند:
یا أهلَ یَثرب لا مُقام لَکم بها . . . . قُتِل الحسینُ فادمعی مدرار
الجِسم مِنه بِکربلاء مُضَرّج . . . . و الرأسُ منه علی القناة یدار
ای اهل مدینه! دیگر در شهر نمانید، حسین به قتل رسیده است، پس سیلاب اشک جاری کنید، بدن وی در کربلا به خون آغشته است، و سرش بر نیزه در شهرها گردانده می شود.الجِسم مِنه بِکربلاء مُضَرّج . . . . و الرأسُ منه علی القناة یدار
در این هنگام بود که مردم مدینه یکپارچه به سوی کاروان در دروازة مدینه روی آوردند، این در حالی بود که زنان به سر و صورت خود می زدند و ناله و شیون می کردند.
امام سجاد علیه السلام ضمن آنکه اشک می ریخت، مصائب روز عاشورا و صحرای کربلا را برای مردم شرح داد. آنگاه که آن حضرت وارد مدینه شد، و بر خانه های شهیدان عبور می کرد و آنها را بی صاحب می دید، نمی توانست جلوی احساسات خود را بگیرد و در حضور دیگران اشک می ریخت.2
عزاداری امام رضا علیه السلام
سنت حسنة عزاداری توسط سایر ائمه علیهم السلام نیز ادامه یافت، ولی با توجّه به حسّاسیّت حکام اموی و عباسی و اختناق حاکم بر آن دوران، شرایطی مناسب که آزادانه بتوانند به عزاداری بپردازند فراهم نبود؛ اما در این میان، در زمان امام رضا علیه السلام آزادی نسبی فراهم شد و امام توانست از این فرصت استفاده کند و سنّت عزاداری را احیا کند. از اینرو بازخوانی سیرة عاشورایی آن حضرت از اهمیّت زیادی برخوردار است که در این مجال به گوشه هایی از عزاداری یا توصیه های آن حضرت می پردازیم.۱. روضه خوانی توسط امام رضا علیه السلام
از ریان بن شبیب روایت شده که گفت: در روز اوّل محرم به خدمت امام رضا علیه السلام رفتم، فرمود: ای پسر شبیب! هزار فرشته برای یاری رساندن جدم حسین علیه السلام از آسمان فرود آمدند، اما زمانی به زمین رسیدند که آن حضرت، محرم ماهی بود که اهل جاهلیت برای حرمت این ماه، ظلم و قتال را در این ماه حرام می دانستند، امّا امّت اسلامی حرمت آن را نشناختند و در آن ماه با فرزند پیغمبر خود، قتال کردند، زنان ایشان را به اسارت گرفتند و اموالشان را به غارت بردند.سپس ادامه داد و فرمود: ای پسر شبیب! اگر گریه می کنی، برای حسین بن علی علیه السلام گریه کن که او را مانند گوسفند سر بریدند و او را با هجده نفر از اهل بیتش، که در روی زمین مانند نداشتند، شهید کردند.
ای پسر شبیب! چهار هزار فرشته برای یاری رساندن جدم حسین علیه السلام از آسمان فرود آمدند، اما زمانی به زمین رسیدند که آن حضرت شهید شده بود، آنان از آن پس مأموریت یافتند که پیوسته نزد قبر آن حضرت بمانند تا زمانی که قائم آل محمد (عج الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند، و پس از آن، از یاوران آن حضرت خواهند بود و در زمان جنگ، شعار «یا لَثَاراتِ الحُسین» سر خواهند داد.
ای پسر شبیب! پدرم از پدرش از جدش مرا خبر داد، همین که جدم حسین علیه السلام کشته شد، از آسمان خون و خاک سرخ بارید، بر او گریه کن تا از گناهان صغیره و کبیره پاک شوید.
ای پسر شبیب! اگر خواهی که به ثواب شهدای کربلا برسی، هرگاه که مصیبت آنان را یاد کنی، بگو: «یا لیتنی کُنتُ مَعَهُم فافوزَ فَوزاً عظیماً»؛ «ای کاش من هم با آنان بودم تا به فوزی بزرگ دست یابم»3
۲. برگزاری عزاداری با روضه خوانی دعبل
دعبل خزاعی که از شاعران نامدار شیعه و از صحابة امام رضا علیه السلام بود، می گوید: «در ایام عاشورا خدمت آن حضرت رسیدم، دیدم به همراه اصحابش به سوگ نشسته اند. همین که وارد مجلس شدم مرا طلبید و نزد خود نشانید و فرمود: ای دعبل! دوست دارم در این ایام که ایام حزن ما اهل بیت است شعری بخوانی؛ سپس در تشویق به این کار فرمود: ای دعبل! کسی که در مصیبت جدم امام حسین علیه السلام بگرید، خداوند گناهان او را می آمرزد.دعبل می گوید: امر امام را اطاعت کردم و شروع به خواندن اشعار کردم و اشعار خود را با این مطلع آغاز کردم:
مدارس آیات خلت مِن تلاوة . . . . و منزل وحی مقفر العرصات
محل تدریس آیات از خواندن خالی است، و محل نزول وحی خرابه و خالی از آبادی است.اشعار را ادامه دادم تا رسیدم به این بیت:
اری فیئَهم فی غیرعن مستقیماً . . . . و أیدیهم من فیئِهم صفرات
می بینیم که مال آنان در میان دیگران تقسیم می شود و دست آنان از مال خودشان خالی است.»۳. توصیه به زیارت امام حسین علیه السلام
یکی از شیوه هایی که به ماندگاری یاد و خاطره کربلا می انجامد، زیارت امام حسین علیه السلام است. امام رضا علیه السلام نه تنها به برپایی عزاداری جدش حسین علیه السلام توصیه و تأکید می کرد، به زیارت آن حضرت نیز تأکید داشتند، چنان که در فضیلت زیارت آن حضرت، به میزان ثواب زیارت قبر مطهر آن امام اشاره کرده، می فرماید:«مَن زارَ قَبرَ أبی عبدِالله علیه السلام بِشَطٍّ الفُراتِ کانَ کَمَن زارَ اللهَ فَوقَ عَرشِه؛» «هرکس قبر امام حسین علیه السلام را در کنار شط فرات زیارت کند، همچون کسی خواهد بود که خدا را بالای عرش او زیارت کرده باشد.» 4
آن حضرت در جای دیگری به نقل از محمد بن سنان فرمود: «مَن أتی قبرَ الحسین علیه السلام کتبَ اللهُ له حَجّةً مبرورةً؛» «ثواب کسی که قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کند، یک حج مقبول است.»5
۴. عاشورا شعار اسلام
امام رضا علیه السلام در اشاره به بزرگی روز عاشورا، آنرا از شعائر اسلامی دانسته و در ضرورت حفظ آن می فرماید:«مَن تَرکَ السعیَ فی حوائِجِه یَومَ عاشوراءَ قَضی اللهُ لَه حوائجَ الدنیا و الآخرةِ، و مَن کان یومُ عاشوراءَ یومَ مصیبتِه و حُزنِه و بُکائه یجعلُ الله عزّوجلّ یوم القیامة یومَ فرحِهِ و سرورِه»؛ «هر کس در روز عاشورا در طلب نیازهای خود نرود، خداوند نیازهای دنیوی و اخروی وی را برآورده می کند، و هر کس روز عاشورا روز مصیبت، اندوه و گریه ی او باشد، خداوند بزرگ روز قیامت را روز شادکامی و سُرور او قرار خواهد داد.»6
۵. گریه به یاد روز عاشورا
در کتب دینی ما اخبار و روایات فراوانی وجود دارد که پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام را به نوحه گری و گریه در مظلومیت امام حسین علیه السلام فرا خوانده اند تا جایی که این عمل را جزو بهترین اعمال شمرده اند.7بی تردید گریستن، گریاندن و در اندوه فرو رفتن، استفاده از یک عنصر عاطفی و درونی در شناخت و معرفت بهتر نسبت به ائمه علیهم السلام است.
امام رضا علیه السلام در توصیه به گریه برای امام حسین علیه السلام، به میزان ثواب گریه در مصیبت آن حضرت اشاره کرده، می فرماید:
«إن بَکَیتَ علی الحسین علیه السلام حتی تَصیرَ دُمُوعُک عَلی خَدَّیک غَفَر اللهُ لَکَ کُلَّ ذنبٍ أذنَبتَه، صغیراً کانَ أو کبیراً، قلیلاً کان أو کثیراً؛»
«اگر بر حسین گریه کنی به طوری که اشک هایت بر گونه هایت جاری گردد، خداوند هر گناهی را که انجام داده ای، کوچک باشد یا بزرگ، کم باشد یا زیاد، همه را می آمرزد.»8
نتیجه گیری
از آنچه یاد شد دو نتیجه می توان گرفت:نخست آن که امام رضا علیه السلام خود به عزاداری جد بزرگوارش اقدام می کردند و در عمل، اهمیّت این موضوع و ارزشمندی آن را به مسلمانان به بهترین وجه می نمایاندند.
دوّم آن که امام علیه السلام به مناسبت های مختلف و شیوه های گوناگون به تشویق و تحریض پیروان خویش جهت برپایی مجالس عزاداری و ترویج فرهنگ عاشورایی می پرداختند.
پی نوشت ها
۱.ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۹، ص ۱۰۷
2.ابن طاووس، اللهوف، صص ۸۸-۸۷
3.ابن بابویه قمی، الأمالی، مجلس ۳۷، ص ۱۲۸
4.ابن قولویه، کامل الزیارة، ص ۲۷۸
5.همان، ص ۲۹۴
6.ابن بابویه قمی، علل الشرایع، ج۱، ص ۲۷۷
7.کلینی، اصول کافی، ج۲، کتاب دعاء، باب البکاء؛ بحارالأنوار، ج ۷۳، ص ۱۷۵
8.عیون اخبارالرضا، ج ۲، ص ۲۶۸
منبع: سایت عصر شیعه
