خواص و کاربردهای عرقیجات گیاهی

عرقیجات گیاهی از تقطیر جوشانده‌ی برگ، گلبرگ، ساقه، میوه و یا دیگر بخش‌های دیگر گیاهان به دست می‌آیند. این عرقیجات، نسبت به روغن‌های گیاهی غلظت کمتری دارند و به عنوان داروهای گیاهی برای کودکان، سالمندان یا بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گلاب یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین عرقیات است که به عنوان طعم دهنده، نرم‌کننده‌ و ترمیم‌کننده پوست کاربرد دارد و به دلیل خاصیت ضد التهابی آن، در درمان گلودرد و مشکلات تنفسی، عفونت‌ها و زخم‌ها هم موثر است (1) .

تحقیقات علمی نشان داده‌ است که عرق نعنا می تواند کاهش نفخ، بهبود عملکرد مغز، از بین بردن بوی بد دهان و حتی درمان سرماخوردگی موثر باشد(2) . عرق اسطوخودوس نیز می‌‎تواند به درمان مشکلات پوستی، عفونت‌های قارچی، ریزش مو و اختلال اضطراب کمک کند (3) .

چگونه عرقیجات گیاهی تقلبی و طبیعی را تشخیص دهیم؟

استفاده از عرقیجات تقلبی چه عوارضی به دنبال دارد؟

تولید عرقیجات، فرآیند پیچیده‌ای دارد و در هنگام تقطیر مایعات باید استانداردهای ویژه‌ای رعایت شود. یکی از این نکات آن است که برای تهیه عرقیجات خالص، باید تنها از قسمتی از گیاه استفاده شود که خواص مدنظر متعلق به آن است. برای مثال برای تهیه گلاب، تنها گلبرگ‌های گل محمدی، و برای تهیه عرق نعنا، جعفری و شوید از قسمت برگ گیاه استفاده می‎شود.

اگر این استانداردها رعایت نشود و ماده‌ی اولیه در تولید عرقیجات شامل ساقه‌ها یا چوب‌های گیاه هم باشد، ممکن است در فرآیند تقطیر، الکل چوب یا متانول نیز تولید شود(4). متانول ماده‌ای بسیار سمی است که مصرف مقدار بسیار کمی از آن نیز مسمومیت‌زا است و می‌تواند موجب بروز مشکلات عصبی، بینایی و حتی کلیوی شود(5). علاوه بر این، اگر عرقیجات حاصل تقطیر جوشانده‌ی گیاه نباشد، ممکن است از خواص آن کاسته شود و در مواردی حتی بی‌اثر باشد.

چگونه می‌توان عرقیجات طبیعی را از محصولات تقلبی تشخیص داد؟

برای این‌که بدانیم چگونه باید عرقیجات تقلبی را از محصولات طبیعی تشخیص دهیم، ابتدا باید بدانیم منظور از عرقیجات تقلبی چیست؟ عرقیجات طبیعی از تقطیر جوشانده‌ی گیاهان تهیه می‌شوند و در این روش، محصول نهایی در واقع عصاره‌ی گیاه است. برای این‌کار، گیاه مد نظر همراه با آبی به میزان دو تا پنج برابر وزن آن‌ها جوشانده می‌شود و مایع حاصل، در دستگاه تقطیر بخاری قرار می‌گیرد.

در مواردی ممکن است به جای جوشاندن گیاه، بخار آب با فشار به گیاهانی که در محفظه‌ی ورودی دستگاه قرار دارند اضافه شود. در نتیجه‌ی این‌کار، مولکول‌های معطر گیاهان آزاد شده و به بخار تبدیل می‌شوند. در مرحله‌ی بعد این ترکیبات بخار شده، در محفظه‌ی متراکم کننده به مایع تبدیل می‌شوند. مایع حاصل، ترکیبی از روغن‌های گیاه و عرقیجات است که در مرحله‌ی نهایی تفکیک می‎شوند(6).

اگر عرقیجات گیاهی به این روش به دست آیند، کاملا طبیعی و خالص هستند؛ اما در بسیاری از موارد، استانداردهای لازم در تولید محصولاتی که به عنوان عرقیجات گیاهی در بازار به فروش می‌رسند، رعایت نمی‌شود. برای مثال ممکن است سودجویان، روغن‌ به دست آمده از گیاه را در مقدار زیادی آب حل کنند و آن را به عنوان عرقیجات طبیعی به فروش برسانند.

در این صورت محصول خریداری شده، هیچ مزیت بهداشتی یا دارویی نخواهد داشت. در موارد دیگر ممکن است متقلبان مقداری از عرقیجات طبیعی گیاهی، همراه با یک ماده حلال مخلوط کرده باشند.

روش‌های تشخیص عرقیجات طبیعی از تقلبی

شما با نگاه کردن و یا بو کردن محصول احتمالا نمی‌توانید تشخیص دهید که عرقیاتی که خریداری کرده‌اید یا می‌خواهید بخرید طبیعی است یا تقلبی. حتی تقلبی‌ترین عرقیات هم بوی محصولات طبیعی را می‌دهند. در واقع عرقیات تقلبی هم معمولا حاوی درصدی عرقیات طبیعی هستند.

یکی از روش‌هایی که می‌توانید عرقیات طبیعی را از موارد تقلبی تشخیص دهید، توجه به معتبر بودن برند و شرکت سازنده‌ی آن است. برای مثال برای تهیه گلاب طبیعی، باید به دنبال محصولات شناخته شده‌ی تولیدکننده‌ای باشید که قبلا امتحان خود را پس داده است(7).

علاوه بر این، قیمت محصول هم می‌تواند تا حدی مشخص کند که عرقیجات تا چه اندازه خالص و طبیعی است. با توجه به فرآیند توضیح داده شده در تولید عرقیجات، بدیهی است که اگر محصول مورد نظر با تمام استانداردهای لازم تولید شده باشد، قیمت خیلی ارزانی نخواهد داشت. بنابر این اگر محصولی با قیمتی بسیار ارزان عرضه شد، باید به طبیعی و خالص بودن آن شک کنید (۷).

نکته‌ی دیگر در هنگام خرید عرقیجات، توجه به محتویات و ترکیبات درج شده در بسته بندی محصول است. البته این نکته در صورتی سودمند خواهد بود که به درست بودن اطلاعات درج شده اطمینان داشته باشید (محصول دارای تاییدیه‌ی وزارت بهداشت باشد) .

برای مثال اگر بر روی بسته بندی محصول نوشته شده باشد که محتویات آن حاصل تقطیر خالص گیاه مد نظر است، و این محصول از مرحله کنترل کیفیت استاندارد گذر گرده باشد، می‌توان تا حدی اطمینان پیدا کرد که محصول تقلبی نیست.

سومین نکته که باید در تشخیص عرقیجات گیاهی طبیعی از انواع تقلبی آن به آن توجه کرد، شفاف بودن محصول است. هرگونه کدورت می‌تواند نشانه‌ی آلودگی و یا وجود مواد افزودنی شامل اسانس‌ها باشد. برای مثال گلاب خالص، مایعی کاملا شفاف و بی‌رنگ است.

اگر محصولی که به عنوان گلاب به شما عرضه شده، حتی کوچکترین رگه‌هایی از رنگ صورتی را در خود دارد، شک کنید که حتما در تهیه آن از اسانس‌ یا مواد دیگر استفاده شده باشد(8). وجود هرگونه ذرات اضافی ریز در محصول هم نشان دهنده‌ی عدم خلوص آن است؛ چرا که مایع به دست آمده از تقطیر، یک محلول است و هیچ گونه ذرات جامد مشهودی در آن وجود نخواهد داشت (9) .

باید به این نکته توجه داشت در مواردی که جوشانده‌ی گیاه به جای عرقیجات طبیعی عرضه شود، به احتمال زیاد ذراتی از چوب یا بخش‌های مختلف گیاه در آن باقی می‌ماند. در این‌گونه محصولات که احتمالا پاستوریزه هم نیستند، ممکن است علاوه بر ذرات، آلودگی‌های میکروبی نیز وجود داشته باشد. و فرد پس از مصرف نه تنها از خواص مد نظر عرقیجات بهره نبرد، بلکه دچار بیماری‌های دیگر یا عفونت‌های گوارشی شود (۹) .

با توجه به این مشکلات، استفاده از عرقیجات بسته بندی شده و دارای استاندارد، به دلیل خطرات کمتری که از نظر آلودگی‌های میکروبی دارند، به انواع سنتی آن ارجحیت دارند. از آن‌جایی که در کارگاه‌های سنتی تولید عرقیجات، ممکن است لوازم، دستگاه‌ها، ظروف و محیط کار آلوده باشد، اگر از کیفیت محصول کارگاه و رعایت تمام نکات بهداشتی در آن اطمینان ندارید، عرقیجات دلخواه خود را از آن تهیه نکنید.

برندهای معتبر عرقیجات گیاهی طبیعی در ایران بسیارند. هر چند در سال‌های اخیر، نام چند شرکت نیز به عنوان برند تقلبی از سوی سازمان غذا و دارو و از طریق رسانه‌ها به اطلاع عموم رسیده است. در خبرها و گزارشات آمده است که دلیل غیر مجاز بودن محصول برخی شرکت‌ها، جعل مستندات ارائه شده از سوی تولیدکنندگان این محصول‌ها به اداره‌ی کل نظارت و ارزیابی فرآورده‌های غذایی و سازمان غذا و دارو بوده است (۱۰) .

نتیجه‌گیری

با توجه به نکات ذکر شده می‌توان این طور نتیجه‌گیری کرد که هیچ راه مطمئن و تضمین شده‌ای برای تشخیص عرقیجات طبیعی از محصولات تقلبی وجود ندارد، مگر آن‌که با نحوه‌ی تولید این عرقیجات آشنا باشید و به جزئیات آن توجه کنید.

بهترین راه برای تشخیص محصولات اصل از موارد تقلبی، تحقیق درباره‌ی نحوه‌ی تولید و استانداردهای رعایت شده در هنگام تولید عرقیجات است.

اگر می‌خواهید محصولی خالص و با کیفیت را خریداری کنید، باید علاوه بر هزینه‌کردن، اطلاعات خود را در زمینه شرکت‌های مختلف تولید‌کننده، محصولات موجود در بازار، و جزئیات محصول بالا ببرید.

پی نوشتها