کتاب بررسي ونقد ديدگاه هاي مستشرقان درباره نسخ در قرآن کريم
يکي از مسائل علوم قرآني که از ديرباز تا کنون مورد بحث و مداقه دانشمندان مسلمان بوده ، مسئله نسخ مي باشد ، « نسخ » در آيات قرآن ، به دليل آنکه در عرصه تشريعات قرآن چهره مي نمايد . داراي اهميت و ارزش حياتي براي دانش « فقه » مي باشد و چون دانش « اصول فقه » در مورد حجيت ادله فقه بحث مي کند ، در آن حوزه نيز مسئله اي سرنوشت ساز به شمار مي رود .
در دانش کلام نيز بحث « نسخ » است که راه ها ي اثبات حقانيت اسلام و نسخ اديان کهن را هموار مي کند . در حوزه تفسير نيز برداشت هاي مختلف از آيات قرآن در گرو فهم دقيق علم « ناسخ و منسوخ » است . پس بدون اين علم ، راه استنباط احکام و دسترسي به مقاصد خداوندي در قرآن ، امکان نخواهد داشت .
در عين حال برخي از شرق شناسان در طول تاريخ از مسئله ي نسخ ، به عنوان حربه اي بر ضد دين مبين اسلام استفاده مي کنند . آنان به علت عدم احاطه کافي بر مفاهيم ناب اسلامي به ويژه شيعي ، نسخ را دستاويزي براي تحريف قرآن ، اثبات آشفتگي و تناقض در آن ، جهاني نبودن رسالت پيامبر اکرم (ص) و جاودانه نبودن آن قرار داده اند و قرآن را پديده اي مربوط به زمان و مکان پنداشته اند . اعتماد به برخي تفاسير شاد و غير مشهور برخي آيات و احاديث و نگرش تاريخي صرف به قرآن نيز ، مزيد بر علت شده است .
در اين تحقيق ، ضمن رعايت بي طرفي کامل در ارائه ديدگاه هاي شرق شناسان و مقايسه و تطبيق آنها با معيارها و تعاليم اسلامي ، مخصوصاً مباني مکتب تشيع ، نظر نهايي محقق در مورد رد يا اثبات اين ديدگاه ها بيان شده است .
در سير تدوين مطالب در فصل هاي ابتدايي ، نخست ، مروري کوتاه و اجمالي بر سير تاريخي انديشه شرق شناسي ارائه و سپس ، سير تحولات و تغييرات آراي شرق شناسان در موضوعات اسلام شناسي در سده اخير بررسي مي گردد. بررسي تعاريف مختلف نسخ و شرايع ناسخ و منسوخ ، تبيين تمايز نسخ و بداء حکم نسخ و انواع آن از ديدگاه مسلمانان و اهل کتاب زمينه اي براي ورود به بحث نسخ از ديدگاه شرق شناسان بوده است .
تلاش بر اين بوده تا زمينه ها ، معنا و پيامدهاي نسخ از ديدگاه شرق شناسان تا حد امکان با استناد به منابع دست اول مورد واکاوي و بررسي قرار گيرد .
از آنجايي که نويسنده در جستجوهاي پر دامنه خود از طريق جستارگري رايانه اي ، مراجعه به کتابخانه هاي مختلف ، اينترنت و ... پژوهش جامع و مانعي را در اين زمينه مشاهده نکرد . ضرورت بررسي و نقد ديدگاههاي شرق شناسان در زمينه نسخ ، احساس شد .
شرق شناسان درباره ي مسئله ي نسخ در قرآن ، آرا و نظريات مختلفي داشته اند ؛ بنابراين ، مساله ي تحقيق ، دسته بندي و ارائه اين نظريات به همراه نقد و بررسي بي طرفانه آنها مي باشد .
سوالات اصلي تحقيق عبارتند از :
1 ـ زمينه هاي ايجاد انديشه ناسخ و منسوخ در قرآن کريم از ديدگاه شرق شناسان چيست ؟
2 ـ ديدگاه شرق شناسان درباره ي ناسخ و منسوخ در قرآن و ديگر مسائل اسلامي در سده اخير دستخوش چه تحولاتي شده و اين تحولات ناشي از چيست ؟
فرضيه هاي تحقيق نيز به شرح زير مي باشد :
1ـ از ديدگاه شرق شناسان ، توجيه تناقض هاي موجود ميان آيات قرآن ، اختلاف ميان قرآن و سنت ، اختلاف ميان احکام قرآن و فقه اختلاف فتاواي فقها ، زمينه هاي ايجاد انديشه ناسخ و منسوخ در بين مسلمان بوده است .
2 ـ در نيمه ي اول قرن بيستم ، شرق شناسان ، عموماً وحياني بودن قرآن را نپذيرفته بودند و در نتيجه ناسخ و منسوخ را تصرف بشري در اين کلام مي دانستند در حالي که با گذشت زمان و در نيمه قرن بيستم ، با مفروض دانستن وحيانيت قرآن ، ديدگاه قبلي متعادل شده است .
روش تحقيق ، کتابخانه اي از نوع توصيفي و تحليلي است . نخست با استخراج آراء و نظرات شرق شناسان از منابع انگليسي و مقالات جديد ، ديدگاه هاي آنان به طور نظامند عرضه شده و سپس ضمن مقايسه با آراء دانشمندان مسلمان به تحليل و نقد آنها پرداخته شده است .
شايان ذکر است که آقاي علي شريفي ، در انجام اين پژوهش از مساعدت و راهنمايي اساتيد محترم ، حضرت آيت الله هاشم هاشم زاده هريسي و آقايان دکتر محمود کريمي ، دکتر محمد کاظم شاکر و دکتر محمد علي لساني فشارکي بهره گرفته است .
منبع:نشريه فصلنامه قرآني کوثر شماره28 /س
در دانش کلام نيز بحث « نسخ » است که راه ها ي اثبات حقانيت اسلام و نسخ اديان کهن را هموار مي کند . در حوزه تفسير نيز برداشت هاي مختلف از آيات قرآن در گرو فهم دقيق علم « ناسخ و منسوخ » است . پس بدون اين علم ، راه استنباط احکام و دسترسي به مقاصد خداوندي در قرآن ، امکان نخواهد داشت .
در عين حال برخي از شرق شناسان در طول تاريخ از مسئله ي نسخ ، به عنوان حربه اي بر ضد دين مبين اسلام استفاده مي کنند . آنان به علت عدم احاطه کافي بر مفاهيم ناب اسلامي به ويژه شيعي ، نسخ را دستاويزي براي تحريف قرآن ، اثبات آشفتگي و تناقض در آن ، جهاني نبودن رسالت پيامبر اکرم (ص) و جاودانه نبودن آن قرار داده اند و قرآن را پديده اي مربوط به زمان و مکان پنداشته اند . اعتماد به برخي تفاسير شاد و غير مشهور برخي آيات و احاديث و نگرش تاريخي صرف به قرآن نيز ، مزيد بر علت شده است .
در اين تحقيق ، ضمن رعايت بي طرفي کامل در ارائه ديدگاه هاي شرق شناسان و مقايسه و تطبيق آنها با معيارها و تعاليم اسلامي ، مخصوصاً مباني مکتب تشيع ، نظر نهايي محقق در مورد رد يا اثبات اين ديدگاه ها بيان شده است .
در سير تدوين مطالب در فصل هاي ابتدايي ، نخست ، مروري کوتاه و اجمالي بر سير تاريخي انديشه شرق شناسي ارائه و سپس ، سير تحولات و تغييرات آراي شرق شناسان در موضوعات اسلام شناسي در سده اخير بررسي مي گردد. بررسي تعاريف مختلف نسخ و شرايع ناسخ و منسوخ ، تبيين تمايز نسخ و بداء حکم نسخ و انواع آن از ديدگاه مسلمانان و اهل کتاب زمينه اي براي ورود به بحث نسخ از ديدگاه شرق شناسان بوده است .
تلاش بر اين بوده تا زمينه ها ، معنا و پيامدهاي نسخ از ديدگاه شرق شناسان تا حد امکان با استناد به منابع دست اول مورد واکاوي و بررسي قرار گيرد .
از آنجايي که نويسنده در جستجوهاي پر دامنه خود از طريق جستارگري رايانه اي ، مراجعه به کتابخانه هاي مختلف ، اينترنت و ... پژوهش جامع و مانعي را در اين زمينه مشاهده نکرد . ضرورت بررسي و نقد ديدگاههاي شرق شناسان در زمينه نسخ ، احساس شد .
شرق شناسان درباره ي مسئله ي نسخ در قرآن ، آرا و نظريات مختلفي داشته اند ؛ بنابراين ، مساله ي تحقيق ، دسته بندي و ارائه اين نظريات به همراه نقد و بررسي بي طرفانه آنها مي باشد .
سوالات اصلي تحقيق عبارتند از :
1 ـ زمينه هاي ايجاد انديشه ناسخ و منسوخ در قرآن کريم از ديدگاه شرق شناسان چيست ؟
2 ـ ديدگاه شرق شناسان درباره ي ناسخ و منسوخ در قرآن و ديگر مسائل اسلامي در سده اخير دستخوش چه تحولاتي شده و اين تحولات ناشي از چيست ؟
فرضيه هاي تحقيق نيز به شرح زير مي باشد :
1ـ از ديدگاه شرق شناسان ، توجيه تناقض هاي موجود ميان آيات قرآن ، اختلاف ميان قرآن و سنت ، اختلاف ميان احکام قرآن و فقه اختلاف فتاواي فقها ، زمينه هاي ايجاد انديشه ناسخ و منسوخ در بين مسلمان بوده است .
2 ـ در نيمه ي اول قرن بيستم ، شرق شناسان ، عموماً وحياني بودن قرآن را نپذيرفته بودند و در نتيجه ناسخ و منسوخ را تصرف بشري در اين کلام مي دانستند در حالي که با گذشت زمان و در نيمه قرن بيستم ، با مفروض دانستن وحيانيت قرآن ، ديدگاه قبلي متعادل شده است .
روش تحقيق ، کتابخانه اي از نوع توصيفي و تحليلي است . نخست با استخراج آراء و نظرات شرق شناسان از منابع انگليسي و مقالات جديد ، ديدگاه هاي آنان به طور نظامند عرضه شده و سپس ضمن مقايسه با آراء دانشمندان مسلمان به تحليل و نقد آنها پرداخته شده است .
شايان ذکر است که آقاي علي شريفي ، در انجام اين پژوهش از مساعدت و راهنمايي اساتيد محترم ، حضرت آيت الله هاشم هاشم زاده هريسي و آقايان دکتر محمود کريمي ، دکتر محمد کاظم شاکر و دکتر محمد علي لساني فشارکي بهره گرفته است .
منبع:نشريه فصلنامه قرآني کوثر شماره28 /س
