آشنايي با بورس

بخش مالي اقتصادي هر كشور تامين‌كننده منابع مالي و فعاليتهاي حقيقي اقتصادي محسوب مي‌شود كه به دو بخش تقسيم مي‌گردد :
بازار پولي كه عمدتا توسط نظام بانكي يك كشور اداره مي‌شود كه مهمترين كاركرد آن تامين اعتبارات كوتاه مدت است. بازار سرمايه كه كاركرد اصلي آن تامين مالي بلند مدت مورد نياز در فعاليت‌هاي توليدي و خدماتي مولد مي‌باشد .
بورس يك نهاد سازمان يافته‌اي است كه از جمله نهادهاي عمده و اساسي در بازار سرمايه محسوب مي‌شود و در كنار ساير موسسات و سازمانها ، وظايف چندگانه‌اي را برعهده دارد .
كاركردهاي اساسي بورس مديريت انتقال ريسك و توزيع آن، شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، ايجاد بازار رقابتي و همچنين يكي از كاركردهاي مهم آن جمع آوري سرمايه‌ها و پس اندازهاي كوچك براي تامين سرمايه مورد نياز فعاليتهاي اقتصادي است .
تاريخچه تاسيس اولين بورس به اواخر قرن چهارده و اوايل قرن پانزده در كشور هلند بر مي‌گردد. اما بورس به صورت مدون از دو قرن پيش شروع به فعاليت كرده است در حال حاضر با پيشرفت تكنولوژي و استفاده از ابزارهاي الكترونيكي بيشتر معاملات در بورس از طريق رايانه صورت مي‌گيرد .
مهمترين مامويت بورس كالايي بر اساس گزارشات آنكتاد كمك به ساماندهي و اصلاح ساختار بازار محصولات بخش كشاورزي از طريق شفافيت اطلاعات، كشف قيمت، توزيع ريسك و سياليت در معاملات و همچنين تامين منابع مالي مورد نياز فعالان بخش كشاورزي از طريق توسعه بازار سرمايه است كه اولي در كشورهاي درحال توسعه و دومي در كشورهاي پيشرفته و صنعتي ملاك عمل قرار مي‌گيرد .

بورس كالا چيست؟

بورس كالا ( Commodity Exchamge ) يك بازار متشكل و سازمان يافته‌اي است كه بطور منظم كالاي معيني با ساز و كاري خاص مورد معامله قرار مي‌گيرند . امروزه طبقه‌بندي‌هاي متعددي براي يك بورس كالايي وجود دارد. اما گسترش بازارهاي بخش مالي و حقيقي اقتصاد سبب شده چندين نوع از بررسيها در قالب يك تشكل متمركز قرار داشته باشند. عموما بورس‌هاي كالايي را در مقابل بورس‌هاي اوراق بهادار و بورس‌هاي اسعار تعريف مي‌كنند. به عبارتي هر آن چيزي كه در زمينه 1- فلزات و مواد معدني ( كاني ها ) 2- انرژي و 3- محصولات كشاورزي مورد مبادله قرار مي‌گيرد در زمره بورس كالايي مي‌گنجد .

اهميت قانوني بورس‌هاي كالايي

تا قبل از تصويب برنامه سوم، كشور ما براي راه اندازي بورسهاي كالا با خلاء قانوني مواجه بود، تا اينكه دست‌اندركاران تدوين لايحه و قانون برنامه سوم توسعه جمهوري اسلامي ايران به تدوين و تصويب قانوني اقدام نمودند كه شروع يك سري تحولات با اهميت اقتصادي را در عرصه مبادلات بازار ايفا خواهد نمود در ذيل به متن قانون در برنامه سوم توسعه اشاره مي‌شود :
الف: نسبت به راه‌اندازي بورس‌هاي منطقه‌اي در سطح كشور در چارچوب قانون بورس بر اقدام كند .
ب: تمهيدات قانون لازم جهت قابل معامله نمودن سلير ابزارهاي مالي در بورس اوراق بهادار، علاوه بر موارد مندرج در بند (2) ماده (1) قانون تاسيس بورس اوراق بهادار مصوب 27/2/1345 را فراهم كند .
ج: نسبت به ايجاد بورس كالا با همكاري دستگاه‌هاي ذيربط اقدام نمايد.
در ادامه آن ماده 113 قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت وزارت جهاد كشاورزي را موظف نمود نسبت به راه‌اندازي بورس محصولات كشاورزي اقدام نمايد واين قانون از ابتداي سال 1381 لازم اجراء بود .

ابزارهاي داد و ستد پذير در بورس كالا

مهم‌ترين ابزار مشقه مورد استفاده در بورس كالا، قراردادهاي آتي ( Contract futures ) و قرارداد اختيار معامله ( Contract Option ) است. در يك قرارداد آتي كه بين خريدار و فروشنده با واسطه‌گري شركت‌هاي كارگزاري منعقد مي‌گردد نوع كالاي مورد معامله، تاريخي كه كالا تحويل مي‌شود، قيمت، مقدار، مشخصات كالا از قبيل نوع استاندارد، شاخص‌ها و ... نوشته مي‌شود. در قراردادهاي اختيار معامله (برگ اختيار معامله يك نوع اوراق بهادار است) دارنده آن حق دارد، كالا يا اوراق بهادار خاصي (مثل سهم شركت‌ها ) را ظرف مدت معيني به قيمت توافقي، معامله كند. برگهاي اختيار معامله به دو دسته تقسيم مي‌شوند :

-« برگ اختيار خريد» :

دارنده اين برگ، حق دارد كالا يا سهام شركتي را به قيمتي مشخص در تاريخ معيني بخرد.

-« برگ اختيار فروش» :

دارنده اين برگ، حق دارد كالا يا سهام شركتي را به قيمتي مشخص در تاريخ معيني بفروشد. البته در يك بورس كالايي نوظهور و يا شرايط خاص كالا مي‌توان به صورت حراج حضوري و معاملات نقدي مبادله كالا را انجام داد .

بورس كالا چه منافعي را به دنبال دارد

شفافيت بازار: منظور شفافيت اطلاعات قيمت در بازار است. تصحيح ساختار بازار، منظور استفاده از بازار رقابتي است .
استاندارد كردن: افزايش كيفيت كالاهاي كشاورزي
برخورداري توليدكنندگان و تجار كالاهاي كشاورزي از مزاياي مرتب بر قوانين و مقررات حاكم بر بورس
افزايش كارآيي بازاريابي يا بهبود شبكه توزيع و كاهش حاشيه بازاريابي
تغيير الگوي كشت و افزايش توان توليدي و توان صادراتي
افزايش اشتغال در بخش كشاورزي

گروه‌هاي بهره‌مند از بورس

استفاده از بورس در انحصار گروهي خاص در جامعه نمي‌باشد تمام افراد مي‌توانند به طور مستقيم يا غير مستقيم از بورس استفاده نمايند گروه‌هاي اجتماعي كه در بورس فعاليت دارند عبارتند از :
توليدكنندگان
كارگزاران
صاحبان صنايع فرآوري و تبديل
تجار
مبادله‌گران تضميني
دلالان و واسطه‌ها
بازارسازان
اشخاص عادي و كساني كه مايلند پس‌اندازهاي خود را در اين بازار به كار اندازند

ساختار بورس

بورس زير نظر نهاد واحد نظارتي كه معمولا سياست‌هاي آن توسط بالاترين مراجع ذيربط دولتي درهر كشوراعمال مي‌گردد كه با حضور و مشاركت فعال بخش خصوصي ايجاد مي‌شود و اتاق پاياپاي كه تضمين و تسويه قراردادها را بر عهده دارد از جمله مهم‌ترين بخش‌هاي آن محسوب مي‌شود. فعاليت مي‌كند علاوه برآن واحد نظارت داخلي (در داخل بورس) هيات بازرسين و داوري اركان اصلي ساختار بورس را تشكيل مي‌دهند .

بورس‌هاي كالايي در جهان

سابقه مدرن‌ترين بورس كالاي جهان به محصول برنج در اوساكاي ژاپن در قرن 17 بر مي‌گردد همچنانكه از منابع موثق مدرنترين بورس كالا به مبادلات آتي نقل مي‌كنند. آپشن و فيوچر نيز در آمستردام هلند در قرن 17 استفاده مي‌شده است. بهر حال در جهان امروزي مبادلات آتي با يك ضرورت اجتناب‌ناپذير تبديل شده است و اكنون بورس‌هاي بزرگي در بيش از 20 كشور جهان مشاهده مي‌شود. كشورهاي همچون آمريكا، انگليس، آلمان، فرانسه، ژاپن، جمهوري كره، برزيل، استراليا و سنگاپور و بسياري كه از كشورهاي در حال توسعه داراي بورس كالا هستند و اين روند در يك دهه گذشته شدت بيشتري گرفته است .
در سال 2000 ميلادي، نزديك به 2 ميليارد قرارداد از نوع آپش و فيوچير در بورس‌هاي كالايي سراسر جهان مبادله شده است نسبت به سال 1999 حدود 16 درصد افزايش نشان مي‌دهد .
منبع: خبرگزاری فارس
/خ