گرچه ایران اسلامی ما از حیث خشونت های خانگی نسبت به بسیاری از کشورهای پیشرفته غربی در جایگاه بهتری قرار دارد، اما همین میزان رشد سالانه خشونت در درون خانه نیز پذیرفته نیست. باید توجه کرد که رفتارهای خشونت آمیز از ضعف های درونی انسان ناشی می شود که به صورت رفتارهای پرخاشگرانه و غیر عاقلانه ظهور و بروز پیدا می کند. ریشه بسیاری از مشکلات و معضلات اجتماعی به ناآرام بودن کانون خانواده بازگشت دارد. این ناآرامی ها برای دختران آسیب های جدی تری به همراه دارد که برای رهایی از آن باید به نسخه ای که دین به ما می دهد پایبند باشیم.

خشونت در جامعه ما آسیب های آن برای دختران

امروزه از گوشه و کنار اخباری به گوش می رسد که همگی حاکی از رفتارهای خشونت آمیز در درون کانون خانواده است؛ رفتارهایی که تا چند سال قبل کمتر از آن ها خبری به گوش می رسید اما در این روزها تعداد این خبرها افزایش یافته است؛ به طور مثال وقتی اخبار روزانه را مرور می کنیم به موضوعات جدیدی بر می خوریم که برایمان تازگی دارد؛ موضوعی مانند کودک آزاری، خشونت علیه زنان که به شکل های مختلف در جامعه در حال ظهور و بروز است و اصلا زیبنده جامعه ما نیست. شاید در زمان های قبل این مساله در جامعه مطرح بوده است و کارهای پژوهشی متعددی بر آن انجام شده باشد؛ اما به عنوان مسأله اصلی مطرح نبوده وبه مرحله هشدار نرسیده بوده است؛ اما امروزه با گسترش خشونت و به خاطر وجود شبکه های اجتماعی و گردش آزادتر اطلاعات هر چند وقت یک بار خبرهای دردناکی از گوشه و کنار به گوش می رسد؛ مانند اینکه مادری حاضر باشد در صفحه شخصیش در یک شبکه اجتماعی فیلم و تصاویر آزار کودکش را بارگزاری نماید.[1] با یک مقایسه آماری گرچه ایران اسلامی ما از حیث خشونت های خانگی نسبت به بسیاری از کشورهای پیشرفته غربی در جایگاه بهتری قرار دارد، اما همین میزان رشد سالانه خشونت در درون خانه نیز پذیرفته نیست.

در گزارش رسمی که سازمان ملل در رابطه با کودک آزاری در سال 2015 ارائه نموده است پنج کشور اول به ترتیبِ بیشترین تعداد کودک آزاری، استرالیا، آمریکا، افغانستان، انگلیس و روسیه بوده اند[2] که در واقع به لحاظ صنعتی و اقتصادی همه این کشورها به جز افغانستان در رتبه های اول دنیا قرار دارند و این نشان می دهد که عواملی غیر از مساله فقر مالی در این فضا مطرح هستند.

علل خشونت های خانگی

«خشونت در محیط خانه و خانواده اقسام متعددی را شامل می شود که به اعتبار نوع خشونت شامل خشونت جسمی، خشونت روانی، خشونت جنسی، خشونت ناشی از بی توجهی و سهل انگاری، خشونت مالی و ... می شود.»[3] اگر بخواهیم به نتیجه گیری بهتری دست پیدا کنیم ولو به صورت مختصر، باید به سراغ شناسایی علل خشونت های خانگی برویم. قطعا برای علت شناسی خشونت در خانه می توان مواردی را در بیرون از خانه جستجو کرد؛ مانند اینکه نظارات کافی از سمت مراکز ذی صلاح وجود نداشته باشد و یا درباره برخورد مناسب با خشونت های خانگی خلأ قانونی وجود داشته باشد؛ اما ما در اینجا به دنبال بیان علل درون خانوادگی خشونت هستیم تا برای آن چاره اندیشی کنیم. از جمله مهم ترین علل خشونت های خانگی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

علل روان شناختی مانند تندخویی، دمدمی مزاجی، بدگمانی، حالت انفعال در مردان، ناکامی، ضعف اخلاقی و اعتیاد.
ضعف در تعامل میان فردی مانند مشکلات در ارتباط گیری، اقتدارگرایی مرد و الگو گیری از برخی اجتماعات.
علل اجتماعی-فرهنگی مانند پیش داوری نسبت به زنان و نهادینه شدن خشونت در جامعه.
علل اجتماعی-اقتصادی مانند بی کاری مشاغل کارگری و درآمد کم.[4]

در یک نگاه کلی باید گفت که بسیاری از این رفتارهای خشونت آمیز از ضعف های درونی انسان ناشی می شود که این ضعف وقتی ظهور و بروز بیرونی پیدا می کند به حالتی از عصبانیت و پرخاشگری تبدیل می شود و فعلیت آن ها خسارات جبران ناپذیری را به همراه دارد، رفتارهایی که رنگ و بوی تعقل در آن وجود ندارد.

فرآیند لطیف و عاقلانه تربیت

تربیت در محیط خانه در یک فضای آرام و با رفتارهایی عاقلانه صورت می پذیرد. هر چه از فضای دارای آرامش دورتر شویم رشته های تربیتی از هم گسسته تر خواهد شد و فرزندان ما نسبت به ما احساس غریبی بیشتری خواهند داشت. اسلام تاکید فراوانی دارد که ما بتوانیم عصبانیت ها و عصبیت های بی موردمان را از محیط خانه و خانواده دور کنیم و زمینه را برای تربیت فراهم نماییم. امام على علیه السلام در این باره می فرمایند: «لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ؛[5] با خشم، تربیت [ممکن] نیست.» ورود به مسیر عصبیت، خروج از فضای تربیت تلقی می‌شود. علت این مساله نیز کاملا مشخص است؛ ایشان در حدیث دیگری علت این خروج را توضیح می‌دهند و می‌فرمایند: «بِئْسَ الْقَرِینُ الْغَضَبُ یُبْدِی الْمَعَایِبَ وَ یُدْنِی الشَّرَّ وَ یُبَاعِدُ الْخَیْر؛[6] خشم همنشین بسیار بدى است: عیب‌ها را آشکار، بدى‌ها را نزدیک و خوبى ها را دور مى‌کند.»

ریشه بسیاری از مشکلات و معضلات اجتماعی به نا آرام بودن کانون خانواده بازگشت دارد و در این میان فرزندان بیشترین آسیب ها را خواهند دید خصوصاً اگر فرزند دختر باشد چرا که او نیاز به تکیه گاه دارد و وقتی این تکیه گاه را در درون خانواده نمی بیند ممکن است به سمت و سوی خطرناکی سوق پیدا کند. در ماجرای "رومینا اشرفی" رفتارهایی که از دختر خانواده سر می زند حاکی از درون نا آرام خانواده است. خانواده ای که باید فرزند دختر خود را با محبت، آرامش و احترام نگاه دارد، با تیرگی روابط او را از دست می دهد. وقتی پای صحبت مادر رومینا می نشینیم اولین چیزی که در گفته ایشان نمایان و مشهود است این است که رابطه رومینا و پدرش رابطه صمیمی نبود.[7]

اسلام و توصیه هایی برای والدین دختر دار

اسلام فرامینش را بر مبنای نیازهای حقیقی انسان تنظیم کرده است. خداوندی که خود خالق انسان است به درستی می داند که نیاز حقیقی یک انسان چیست و اگر توصیه و سفارشی به بندگان خود نسبت به دیگران دارد این توصیه و سفارش بر مبنای تأمین نیاز حقیقی آن افراد است؛ مثلا اگر به مرد در رابطه با همسرش سفارشات و دستوراتی دارد این سفارشات بر این مبناست که یک زن نیازهایی دارد و مرد باید بکوشد در راستای تأمین آن نیازها گام بردارد. حال سوال اینجاست که اسلام برای تأمین نیازهای واقعی یک دختر در کانون خانواده به والدین چه توصیه هایی دارد؟ با کنکاشی در احادیث معصومین (علیهم السلام) می توانیم به توصیه هایی ناب دست یابیم که مهم ترین آن ها به شرح زیر است:

تأمین نیاز به محبت دختران:

نیاز به محبت در دختران به مراتب بیشتر از پسران است؛ بنابراین باید برای دختر محبت بیشتری خرج کرد تا این تشنگی به محبت تأمین شود. اهمیت این مسأله آن قدر در نگاه دین روشن است که در جای جای توصیه های دینی این محبت خواهی دختر دیده شده و به والدین دستور داده شده است که این مسأله را جدی بگیرند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى اَلْإِنَاثِ أَرْأَفُ مِنْهُ عَلَى اَلذُّکُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَى اِمْرَأَةٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حُرْمَةٌ إِلاَّ فَرَّحَهُ اَللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ؛[8] خداوند بر زنان مهربان تر است تا مردان و هر کسی که زنی را که میان او و آن زن، پیوند خویشاوندی وجود دارد خشنود کند، خداوند او را در روز قیامت خشنود می گرداند.»

تأمین نیاز به داشتن آرامش و تکیه گاه دختران:

روحیات حساس دختران و نیاز شدید آن ها به داشتن یک تکیه گاه مطمئن از دیگر نیازهایی است که باید بدان توجه ویژه شود و به همین دلیل است که اسلام در بحث سرپرستی دختران و مراقبت های ویژه ای که باید نسبت به آنها انجام شود تأکیدات فراوانی دارد. یکی از وظایف والدین حفظ آرامش دختر است تا زمانی که او را با امنیت روانی کامل به خانه شوهر بفرستد. سرمایه گذاری والدین در این قسمت برای دختران شان آرامشی است برای فردای خودشان. هر چه در اینجا آرامش و امنیت را بتوانیم به فرزند دختران مان تزریق کنیم در آینده ما نیز سر سفره همین آرامش می نشینیم و از زندگی سراسر سعادت آن ها لذت می بریم. چه زیبا نبی مکرم اسلام (صلى الله علیه و آله) می فرمایند: : لا تَکرَهوا البَناتَ ؛ فإنَّهُنَّ المُؤنِساتُ الغالِیاتُ ؛[9] دختران را بد ندانید؛ زیرا آن ها مونس هاى گران بهایى هستند.

تأمین نیاز به توجه و تکریم دختران:

از دیگر نیازهایی که دختران به شدت در درون خود احساس می کنند نیاز به دیده شدن است. آن ها به جلوه نمایی و دیده شدن بسیار علاقمند هستند و کوچک ترین بی مهری و عدم توجه در آن ها اثراتی جبران ناپذیر به همراه دارد. بسیاری از جلوه نمایی های بی ضابطه در کف جامعه که ما این روزها در دختران می بینیم که سبب طعمه شدن آن ها می شود ناشی از تأمین نشدن همین نیاز است. وقتی دختر متوجه می شود که چندان به چشم والدین خود نمی آید این دیده شدن را در جایی دیگر مطالبه می کند و دنبال می نماید و این در حالی است که اگر او از این نظر سیراب باشد به هر نگاه متقلبانه ای پاسخ مثبت نخواهد داد.

رفتار پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) با دختر عزیزشان بهترین الگو برای والدین محترم است. ایشان هر روز به در خانه دختر خود حضرت زهرا(علیها سلام) می آمدند و بر دخت اطهرشان و اهل خانه اش سلام و درود می فرستادند و با این روش توجه و ابراز محبت خود را به دخترشان می رساندند.

خلاصه آنکه دختران ریحانه های نازکی هستند که همان قدر که طراوت دارند به همان میزان شکنندگی دارند و زود پژمرده می شوند. نگاه متفاوت اسلام به ماجرای دخترداری ناشی از همین واقعیت مغفول است.

پی‌نوشت:

مادر کودک آزار اینستاگرامی در خراسان رضوی دستگیر شد، سایت مشرق، کد خبر:1080128، ۱۶ خرداد ۱۳۹۹.
در کدام کشورها بیشترین کودک آزاری رخ می دهد؟ + جدول، سایت جماران، کدخبر:715841.
مقاله: خشونت خانگی؛ نقض کرامت ذاتی کودک و راهکارهای مقابله با آن در اندیشه حقوقی اسلام، نویسندگان: نیکنامی ندا، آقایی علی اصغر، کاظمی سارا، مجله تحقیقات حقوقی آزاد، زمستان 1392، دوره6، شماره22.
مقاله: تبیین علل و زمینه های خشونت خانگی، نویسندگان: محمدرضا سالاری فر، مجله مطالعات اسلام و روانشناسی 1387 شماره 3.
غرر الحکم و درر الکلم، امام علی (علیه السلام)، عبد الواحد بن محمد آمدی، انتشارات دار الکتب الاسلامی، قم، 1410.
ترجمه تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، نویسنده: مصطفی درایتی، ص404، انتشارات مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1366.
ناگفته‌های مادر رومینا از رفتار پدر و پاسخ به ادعاهای بهمن خاوری، خبرگزاری مشرق، کد خبر1081876، ۲۰ خرداد ۱۳۹۹.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج6، ص6، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407.
میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج13، ص484، انتشارات دار الحدیث.